2012 මැයි 29: ලසිත් මාලිංග නම් දේශද්‍රෝහියා…… නිදහස් මිනිසා…..

ලසිත් මාලිංග ලංකාවේ දැනට සිටින භයානකම සහ දක්‍ෂතම පන්දු යවන්නා මෙන්ම ලෝකයේ දැනට ඉදිරියෙන්ම සිටින පන්දු යවන්නෙක් බවට කිසිදු සැකයක් නැත. ගාල්ලේ කුඩා පාසලක ටෙනිස් බෝලවලින් ක්‍රිකට් ගහ ගහා හිටි මේ කොළු ගැටයා ලෙදර් බෝල ගස්සවන්නට ගෙන ආවේ ගුරුතුමෙකි. විද්‍යාලෝක විද්‍යාලයේ ක්‍රිකට් කණ්ඩායමට ක්‍රීඩා කරන අතරතුර එක තරඟයක් විනිශ්චය කළ මහතෙකු (මහින්ද විද්‍යාලයේ ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා උපදේශකවරයාදැයි මම නොදනිමි) මහින්දයේ දොර විවර කර දුනි. එතැන් පටන් ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාවේ ඉතිහාසය අළුතින් ලියැවුණි.

ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාවට නව ආරක පන්දු යවන්නෙක්, පිතිකරුවනට අළුත් භීතිකාවක්, ක්‍රිකට් ලෝලීන්ට අළුත් මාතෘකාවක්, අළුත් විලාසිතාවක්, අළුත් උන්මාදයක් බිහි වූයේ එතැන් සිටය. ලොව ක්‍රිකට් ක්‍රීඩකයන් කොතෙක් සිටියද, මාලිංගගේ විලාසිතා සහ පන්දු යැවීමේ රටාවට සම කළ හැකි කිසිවෙක් මෙතෙක් ලොව බිහිව නොතිබුණි. මේ නිසාම ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාවට ඔහු ආභරණයක් විය. ඉලක්කයට, සිතා මතා යෝකර් පන්දු යැවීමට හැක්කේ පන්දු යවන්නන් අතලොස්සකට පමණි. ඉන් මාලිංග සිටින්නේ ඉදිරියෙන්මය. පිතිකරණයේදී ද ඉඳහිට සහ අවශ්‍ය අවස්ථාවල සිය දායකත්‍වය ඔහු සැපයීය. ඇන්ජලෝ මැතිව්ස් සහ මාලිංගගේ සුපිරි වික්‍රමයම එයට සාක්‍ෂි දරයි.

මාලිංග දන්නේ ක්‍රිකට් පමණි. එය ඔහුගේ රැකියාවය. අනෙක් ක්‍රිකට් ක්‍රීඩකයන් මෙන් මා දන්නා පමණින් ඹහු ව්‍යාපාර වලට තවමත් අතගසා නැත. එසේ අතගසා ඇත්නම් ඉතා හොඳය. මාලිංගගේ ක්‍රීඩා ශෛලිය නිසාම ක්‍රීඩා කිරීමේදී, පුහුණුවේදී, ඔහුගේ ශරීරයට අනවශ්‍ය බරක් පැටවේ. මේ නිසාම ආබාධවලට ගොදුරු වීමේ ඉඩකඩ වැඩිය. පසුගිය වසරක ඔහුට සිදු වූ දණහිස් ආබාධයකින් වසරක් පමණම ක්‍රීඩාවෙන් ඉවත්ව සිටීමට ඔහුට සිදුවිය. මේ කාලය ඇතුලත ඔහුව මධ්‍යම ක්‍රිකට් කොන්ත්‍රාත්තුවෙන් ඉවත් කරන්නටත් අපේ ක්‍රිකට් බලධාරීන් කටයුතු යොදා තිබුණා. සුව වූ අන්දම ආශ්චර්යයක් වුවත්, ජනාධිපතිතුමා මාර්ගයෙන් (ජනාධිපතිතුමාගේ වෛකල්පිත වෛදයවරයා යැයි කියන – එහෙත් ප්‍රතික්‍ෂෙප කරන) එලියන්ත වයිට් මහතා වෙත යොමු කෙරුණු ඔහු සුවය ලබා නැවත ක්‍රීඩාවට පිවිසියා. මේ යථාර්තයයි.

මා දකින අන්දමට ඔහු වෘත්තීය ක්‍රීඩකයෙක්. ලංකාවේ අන් සියළුම වෘත්තියකයන් මෙන් ඔහුද රැකියාවක් කරන්නෙක්, ඔහුගේ රැකියාව ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාව. ගිවිසුම් අත්සන් කළ නිසා ඔහු ලාංකීය ක්‍රිකට් කණ්ඩයමේ සාමාජිකයෙක් වුනා. ගිවිසුම් වලින් නිදහස් වූ අය වෙනත් රටවල හෝ කණ්ඩායම් වල ක්‍රීකට් ක්‍රීඩා කළා. චමින්ද වාස් හොඳ උදාහරණයක්. ඔහුට පල නොකියා පලා බෙදෙද්දී ඔහු එංගලන්න ප්‍රාන්ත ක්‍රිකට් සමාජවල ක්‍රීඩා කර තරඟයේ වීරයා සහ තරඟාවලිවල ඉහළ පිළිගැනීමකට ලක් වුනා. ඒ අතරතුරදී වත් ඔහු නැවත කණ්ඩායමට කැඳවූයේ නැහැ. (ඔහුට කැඳවීමක් ලැබුණත් එය බංකුවට සීමා වුනා) මාංලිගට තම හැකියාවන් වර්ධනය කර ගැනීමට ඉවහල් වූයේ ශ්‍රී ලංකා ක්‍රිකට් ආයතනය. ඒ ගැන විවාදයක් නැහැ. වෙනත් වෘත්තිකයින් ලංකාවේ විශ්ව විද්‍යාලවලින් ඉගෙන ගන්නවා හා සමානයි.

දැන් මාලිංග ශ්‍රී ලංකා ක්‍රිකට් ආයතනය සමඟ වූ ගිවිසුම අත්සන් කිරීම ප්‍රතික්‍ෂෙප කරන නිසාම සමහරු ඔහුව දේශද්‍රෝහියෙකු ලෙස පවා හංවඩු ගසන තත්‍ත්‍වයකට පත්ව ඇත. ගොසිප් 9 හි ලිපියේ ප්‍රතිචාර බලන්න. හේතුව වන්නේ ඔහු ගිවිසුම අත්සන් කිරීම ප්‍රතික්‍ෂෙප කිරීම, මේ නිසා ක්‍රිකට් ආයතනයට අවශ්‍ය පරිදි ඔහුව පාලනය කිරීමට නොහැකි වීම. මේ ගිවිසුම අත්සන් කිරීම ප්‍රතික්‍ෂෙප කිරීම නිසා ඔහුට වාරණ දැමීමට ක්‍රිකට් ආයතනයට හැකියාවක් නැහැ. දැන් ඉතිං ක්‍රීඩකයන්ට මාධ්‍යයට කතා කරන්නත් අවසර ගන්න වෙලානෙ…. එසේම ඔහුට අවශ්‍ය නම් සංචිතයෙන් වුවත් ඉවත් වීමට පුළුවන්.

යමෙක් යම් ක්‍ෂෙත්‍රයක දක්‍ෂයෙක් නම් ඔහු/ඇය ට තමන්ගේ වටිනාකම අනුව ක්‍රියාකිරීමට හැකියාවක් පවතිනවා. අදක්‍ෂයින් බොහෝ දෙනා පසුපස යනවිට හෝ පවතින ක්‍රමය මත යැපෙන විට (පවතින ක්‍රමය දක්‍ෂයන්ට වඩා අදක්‍ෂයන්ට මුල් තැන දෙන නිසාම) දක්‍ෂයින් තම හැකියාවන් වලට මිලක් දෙන්නෙ (Demanding) ඒ බව දන්න නිසාම. හැකියාවන් සහ සුදුසුකම් ඇත්නම් හොඳ තැනකට යන්න කාටවත් බැරි වෙන්නෙ නැහැ. අපි විශ්ව විද්‍යාලවල ඉගෙනගෙන, ආචාර්ය උපාධි ගන්න කටු කාලා සුදුසුකම් සහ අගය වැඩි කර ගන්නවා වගේම මාලිංගත් උදේ හවා නොබලා පුහුණු වීම් කරලයි ඔය තැනට ඇවිත් ඉන්නෙ. නිකම් ඉඳලා ඔය වගේ හැකියාවන් ලබා ගන්න පුළුවන් නම් හැමෝම සාර්ථක වෙයි. (ඒ අතින් ලංකාවේ සාර්ථක වෙන්න පුළුවන් එකම රැකියාව දේශපාලනය විතරයි). හැකියාවන් ඇති අය සම්මුඛ පරීක්‍ෂණ වලදි තම වේතනය සහ පහසුකම් වැඩි කරගන්න තර්ක කරන්නෙත් ඒ වටිනාකම නිසාමයි.

ශ්‍රී ලංකා ක්‍රිකට් ආයතනය කියන්නේ ලංකාවෙ දූෂිතම ආයතන දෙදාහක් පමණ අතරින් පෙරමුණේ සිටින ආයතනයක්.  සුදුසුකම් වලට වඩා ඥාති හිත මිතුරු සංග්‍රහ වලට මුල්තැන් දීපු මෙතැන සිදුවන කටයුතු පිළිබඳ කිසිවෙකු යහපත් ආකල්පයක් දරන්නෙ නැහැ. අති විශාල ලාභයක් ගන්නට තිබූ ලෝක කුසලාන තරඟ සංවිධානය සහ අනුග්‍රහය වැනි දේ වලින් අලාභයක් ලැබීම, ඉහළ නිලධාරීන්ට සංතෝෂම්, ක්‍රීඩකයන්ට වැටුප්වත් නොගෙවීම සහ තේරීම් මණ්ඩලයේ අක්‍රමිකතා වැනි දේ නිසාම මේ ආයතනය දූෂිත ආයතන වලින් ප්‍රමුඛස්ථානයේ පසු වන්නක්.

මගේ ආයතනයේ ප්‍රධානියා මම ආයතනයට අය කර දෙන මුදල විනාශ කරනවා නම්, මට නිසි වේතනය ලබා නොදෙනවා නම්, මම ඒ ආයතනයට තවත් සේවය කරනවාද නැද්ද යන්න පිළිබඳව මා වරක් නොව තෙවරක් වත් සිතා බලනවා. එසේම මා වෙත ඉහළ වටිනාකමක්, ඉහළ පිළිගැණීමක් ලබා දෙන්නට වෙනත් ආයතනයක් සූදානම් නම්, මුලින් සඳහන් කළ ආයතනය මා හට කෙතරම් පුහුණුවක් ලබා දුන්නත්, මගේ අනාගතය ගැන සිතා මම දෙවන ආයතනය වෙත යනවා. ඒ මනුෂ්‍ය ස්වභාවය සහ යතාර්ථය.

ලසිත් මාලිංග දක්‍ෂතාවයන් ඇති ඉහළම ගණයේ ක්‍රීඩකයෙක්. ඔහුව ලබා ගන්නට ක්‍රීඩා සමාජ පොරකනවා. තම පුරවැසිභාවය වෙනස් කර වෙනත් රටකට ක්‍රීඩා කිරීමට ඔහුට අවශ්‍ය යැයි ඔහු වැරදිලාවත් ප්‍රකාෂ කළහොත් රටවල් කීයක් ඔහුව මිලදී ගන්නට පොර කාවිද ? මෙයයි ඇත්ත තත්ත්‍වය.

අපේ රටේ කොතැනත් සිදු වන්නේ හරි දේ නොවෙයි. නුසුදුස්සන් තනතුරු වලට පත් කිරීම, වැරදි කළවුන් ආරක්‍ෂා කිරීම රටේ සම්ප්‍රදායක් වෙලා. මේ නිසාම සුදුස්සන්, උගතුන් සහ වෘත්තිකයන් රට හැර යන තත්ත්‍වයට පත් වෙලා. රටට නැවත පැමිණ සේවය කිරීමට උගතුන් සහ වෘත්තිකයන් සූදානම් නමුත් ඒ සඳහා සුදුසු වාතාවරණයක් බිහි වී නැහැ. මෑතකදී මගේ මිතුරකු අපූරු කතාවක් කිවුවා. ඒ ඔහුගේ මිතුරකු වන ශ්‍රී ලාංකික මහාචාර්ය වරයෙක් ඕස්ට්‍රේලියාවේ සිට ලංකාවට පැමිණ යම් ආයතනයක ඉතා ඉහළ තනතුරක වැඩ භාර අරගෙන තිබෙනවා. ටික කලක් සේවය කරගෙන යද්දී මේ ආයතනයේ සිදුවන යම් යම් අක්‍රමිකතා හඳුනාගෙන ඒවා නැති කිරීම/ අඩු කිරීමට පටන් අරගෙන ඇති මේ මහාචාර්යවරයා තම දෙවැනියාගේ සහ ඔහුගේ සහායකයන් ගේ අප්‍රසාදයට පත් වී තිබෙනවා. දේශපාලන හෙංචයියන් වූ මේ පිරිස ඉහළ තැන්වල ආධාරයෙන් මේ මහතා එතැනින් ඉවත් කිරීමට කටයුතු යොදා තිබෙනවා. ඒ අනුව ශ්‍රී ලංකාව ගැන කළකිරුණු මේ මහතා නැවත ඕස්ට්‍රේලියාව බලා ගොස් ඇත්තේ තවත් මෙවන් මෝඩ වැඩ “රට වෙනුවෙන්” කරන්නේ නැති බව ශපථ කරමින්. මේ එක් අවස්ථාවක් පමණයි. මෙවන් සිදු වීම් කීයක් රටේ සිදු වනවා ඇද්ද ?

ලසිත් මාලිංග සිය කොන්ත්‍රාත්තුව වෙනුවෙන් අසාධාරණ ඉල්ලීමක් ද කර තිබෙනවා. එනම්  සියළුම කොන්ත්‍රාත්තු අත්සන් කළ ක්‍රීඩකයන්ගේ වටිනාකම ම තමන්ට ද දෙන ලෙස කළ ඉල්ලීම. මෙය ඔහු කළ යුත්තක් නොවෙයි. ඒ අනෙක් ක්‍රීඩකයන් රට වෙනුවෙන් ඔහුට වඩා කැපවීමක් කරන නිසා. සේවයට සරිලන වැටුපක් ඉල්ලීම සාධාරණ වුවත් සමහර වෘත්තීය සමිති මෙන් ක්‍රියා කිරීම කළ යුතු නැහැ. කෙසේ වුවත් මා ලසිත් මාලිංග ගත් තීරණය බෙහෙවින්ම අගය කරනවා. බොරු දේශප්‍රේමීන් කෝටි ගණන් සිටින මේ රටේ කොන්දක් කෙළින් තියාගෙන තීරණයක් ගන්නට, තමන්ගේ අගය වටහා ගෙන එය තක්සේරු කර එයට අගයක් ලබා දෙන්නට මාලිංගට ඇති හැකියාව අගය කරනවා. ඔහුට ටෙස්ට් ක්‍රීඩා කිරීමට නොහැකි බව පැවසීම ඔහුගේ කටයුත්තක්. තමන්ට හැකි දේ තමන්ට නොහැකි දේ තක්සේරු කරගැනීමත් යම් හැකියාවක්. පිටත සිට ඔහුව විවේචනය කරන අයට සමහර විට මීටර සියයක් කෙළින් දුවාගන්න බැරිව ඇති, නමුත් ඔවුන් මාලිංගව විවේචනය කරන්න සූදානම්. තවමත් තරමක් හෝ ලෙදර් බෝල ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා කරන කෙනෙක් හැටියට එහි ඇති අමාරුකම් මමත් දන්න කෙනෙක්. ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාව නිසාම මගේ ඇඟේ මැහුම් දමාපු අවස්ථා, ඇඟිලි කඩා ගනිපු අවස්ථා තිබෙනවා. එය ලේසිපාසු කාර්යයක් නෙවෙයි. තමන්ගේ සේවය ලංකාවට අවශ්‍ය නිසාම සහ ඒ සඳහා අවශ්‍ය සූදානම, ශාරීරික යෝග්‍යතාවය පවත්වාගෙන යාම සඳහා ඔහු මිඩ්ල්සෙක්ස් ප්‍රාන්තය සමඟ වූ ගිවිසුමද අවලංගු කර තිබෙනවා. වෙනත් හේතු බලපෑවත්, ඔහු තවමත් රට වෙනුවෙන් ක්‍රීඩා කිරීමට සිය කැමැත්ත දක්වා තිබෙනවා.

මේ නිසා මා ලසිත් මාලිංග දකින්නේ ඇත්තෙන්ම සිය හැකියාවන් මනාව හඳුනාගෙන සිය වටිනාකම මනාව තක්සේරු කළ කෙනෙක් හැටියට. ඒ වගේම සියළුම අනෙක් ක්‍රීඩකයන්ට ද තමන්ගේ වටිනාකම සොයා බැලීමට ඇස් ඇරවීමක් ලෙස. අනෙක් සියළුම වෘත්තිකයන්ට වෙනත් රටක සේවය කිරීමට හැකිවාක් මෙන්ම මාලිංගටද කැමති රටක කැමති ක්‍රීඩා සමාජයකට  ක්‍රීඩා කිරීමේ අයිතිය තිබෙනවා.

සිදු විය යුත්තේ මාලිංගව නිසි ලෙස පාවිච්චි කිරිමයි. නමුත් කළමණාකරණය යන කාරණය අතින් අතිශයින්ම පිටුපසින් සිටින ලංකාව සහ ලංකාවේ ආයතන වලින් මීට වඩා අවුලක් (Screw up) බලාපොරොත්තු වන්නට බැහැ..

ලසිත් මාලිංග දේශද්‍රෝහියෙක්ද ? නිදහස් මිනිසෙක් ද යන්න තීරණය කිරීම ඔබම කරන්න…..

2012 මැයි 19 : ප්‍රණාමය. !

අවුරුදු 30 ක යුද්ධය නිමාකළ යුධ සෙනවියාට, සේනාධි නායකයනට,

ඒ යුද්ධය නිමා කරන්නට දිවි දුන් හැම දෙනාටම,

අතපය, ඇස් ඉස් මස් දන් දුන් සියල්ලටම,

හැකි පමණින් දායක වූ හැමට,

යුද්ධයට  දිරි දුන් නායක කාරකාදීන්ට,

යුද්ධය ඉවසාගෙන වසර තිහක් ජීවත් වූ මහජනයාට,

සියල්ල අවසන දඟගෙට ගිය ඔහුට,

කුණාටුව අවසානයේ හෝ ඔහුට නිදහස දුන් ඔහුට,

ඔහුට නිදහස ගෙන දෙන්නට වලි කෑ ඔවුනට,

ඇතුළු මෙකී නොකී සියල්ලන්ටම….

ප්‍රණාමය…..

ප.ලි. නැගී සිටිය හැක්කේ බෙදී වෙන් වී නොව එකා මෙන් එකතු වීමෙනි… විරසකයන් තබාගෙන ඉදිරියට යා නොහැක…. කළ මෝඩකම් ඉවත ලා නැවුම් පැතුම් වලින් ඉදිරියට යන්නට හැම දෙනාටම දැන්වත් මොලේ පෑදේවා….

ගොඩක් ප.ලි.

ඇල්කෙමියාගේ අධික රාජකාරි වැඩ කටයුතු නිසා තව සතියක් වත් දිනපොත ලියැවෙන්නේ නැති… හුස්ම ගැනීමට වෙලාවක් වෙන් කර දෙන්නේ නම් ඉතා අගය කරමි. (ඒ තරම්ම වැඩය – පසුව කියමි)

අළුත්ම ආරංචියක් සමග ජුනි මාසයේදී හමු වෙමු….. !

2012 මැයි 12 : ඇල්කෙමියාගේ බ්ලොග් අවකාශය විකිණීමට තිබේ…

මේ දිනවල මගේ බ්ලොග් අවකාශයේ සාකච්ඡා කෙරෙන්නේ විද්‍යාව නොව ධර්මය ය. ඒ මා ද නොවේ, අනෙකෙකි.

මගේ උගත් බුද්ධිමත් පාඨක මහතෙකු වන  ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ මහතා මගේ බ්ලොග් අවකාශය එතුමාගේ ධර්ම ඥානය පැතිරවීමේ තෝතැන්නක් කරගෙන ඇති බව මගේ බ්ලොගය කියවන ඔබට දැන් පැහැදිලි වෙමින් පවතිනවා ඇත. එතුමාගේ ධර්ම ඥානය විශ්ලේෂණය කරන මට එතුමා සෝවාන් ඵලයට පත්ව ඇත්දැයි සැකයක් ද මතුවේ. එතුමාට මෙවැනි දිගු ලිපි ලිවීමට හෝ කොපි කර ඇලවීමට මෙපමණ වෙලාවක් තිබීම පිළිබඳවම ඇල්කෙමියාගේ පාඨක පිරිස සංතෝශ විය යුතුය.

මෙය මා හට දැඩි සතුටක් ගෙන දෙන සිදුවීමකි. මේ දිනවල ඇති අධික වැඩ රාජකාරි නිසා සමහර විට මගේ බ්ලොගය පැත්ත පලාතේ ඒමට මට ඉඩක් නැත. ඒ වුනත් ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ මහතා සහ ඒ මහතාගේ රසිකාවියන් මගේ බ්ලොගය පවත්වාගෙන යාම අතිශයින්ම සන්තෝශයට කාරණයක් වී ඇත. ලිපියේ අවසානයේ ඇති එතුමාගේ රසිකාවියන්ගේ ප්‍රතිචාර ද කියවන මෙන් ඔබගෙන් ඉල්ලා සිටිමි.

මගේ බ්ලොගය මෙවන් උතුම් කාරණාවක් සඳහා යොදා ගැනීම පිළිබඳව මාගේ අවංක ආදර ගෞරවණීය ස්තුතිය එතුමාටත් එතුමාගේ රසිකාවියන්ටත් නිතැතින්ම හිමි විය යුතුමය. ඒ පිළිබඳ  අවධානය යොමු නොවූ පාඨකයන්ගේ අවධානය යොමු කරවනු වස්, එතුමා පළ කළ සෑම ලිපියක්ම මෙතැන පළ කරමි. ඔබ සියළුම දෙනා ඒ ලිපි කියවා ජීවිතාවබෝධය ලබනු ඇතැයි මගේ උදක්ම විශ්වාසයයි.

එසේම මෙම අවස්ථාව ව්‍යාපාරයක් බවට පත් කරගැනීම (යන පහත් සංකල්පය) පෙරදැරි කරගෙන මින් පසු මගේ බ්ලොග් අවකාශය ලිපියකට ඩොලර් 10 ගණනේ විකිණීමට මා අදහස් කරගෙන ඇත. අවශ්‍යනම් විමසන්න.

මෙන්න ඒ අනර්ඝ ලිපි පෙළ.

මෝඩ පෘථග්ජන මැට්ටනි මේ අහගනිල්ලා,මාර්ගඵල පිළිබඳ සාමාන්යග ජන සමාජය තුළ මුල්බැස ගෙන ඇති විවිධ විශ්වාස ඒ පිළිබඳ ශාස්ත්රී ය පදනමට එකඟ නොවිය හැකියි. බොහෝවිට මාර්ගඵල ලාභීත්වය ලැබීම නිශ්චිත කාල යුගවකවානු වලට බෙදා සැලකීමක්ද විද්ය මානය.මාර්ගඵල අවබෝධය ලැබීමට සුදුසු පුද්ගලයින් බිහිවීම සඳහා සුදුසු සමාජ වටපිටාවක් තිබීමේ සම්භාවිතාවද මාර්ගඵලලාභී අය අඩු හෝ නැතිවීමට හේතුවකි.මාර්ගඵල ලාභය පිළිබඳ සාමාන්ය සමාජයේ පැතිර පවතින විවිධ මතවාද අනුව එබඳු පුද්ගලයෙකු හට හිමිවන ප්රයසාදය හා අගැයුම උසස් තලයක ඇති බවක්ද පැහැදිලිව පෙනී යයි. ඒ අනුව සාමාන්ය් සමාජයේදී මාර්ගඵල ලාභීන් ඉතා අගය කොට සලකන බව පෙනී යයි. මේ හේතුව නිසා විවිධ ලාභ ප්ර යෝජන සත්කාර සම්මාන ලැබීමේ කපටි පහත් චේතනාව පෙරදැරි කර ගෙනද තමන්ට නැති මාර්ගඵල ලාභයක් පිළිබඳව ජන සමාජයට විවිධාකර ලෙස අඟවා කටයුතු කරන ඇතැම් සුළු පිරිසක්ද නූතන සමාජයේ බිහිව සිටිනබව පෙනෙන්නට තිබේ.අද වේගවත්ව වෙනස්ව ඉදිරියට දැනුම් ප්ර්වාහයේ මූලිකත්වය ගනු ලබන්නේ විද්යා ව හා තාක්ෂණික විෂය දැනුමයි.මෙබඳු කරුණු නිසා නූතයේ සෑම දෙනෙකුම මහත් සේ වැර වෑයම් කරනුයේ එබඳු විද්යාා හා තාක්ෂණික විෂයයන් පිළිබඳ අධ්යාානය ලබා ගැනීමටය.මන්ද ලෝකය භෞතික අංශයෙන් ඉතා වේගවත් සේ ඉදිරියට යාමට එබඳු අධ්යාපපනයක් ලබා සිටීම ප්රයයෝජනවත් බැවිනි.එසේම ඊට සමාන වෘත්තියක නිරතව හොඳ ආදායම් මාර්ග ලැබීමේ චේතනාවෙන් යුතුව සෑම දෙනෙකුම ඉතා තරඟකාරීව විවිධ භෞතික කරුණු පිළිබඳව වූ විෂය ඉගෙනීමට මූලිකත්වය ලබාදෙන බව පැහැදිලිය.මේ නිසා කලා සෞන්දර්ය, දර්ශන හා ආගමික අධ්යාකපනය වැනි විෂය කේෂ්ත්රබයන්හි අධ්යාමපනය ගරාවැටීමට ලක් ව තිබේ. මේ නිසා නූතන සමාජයේ ජීවත්වන බොහෝ දෙනෙකුහට විද්යාිව හා තාක්ෂණික දැනුම මිස ඉන් ඔබ්බෙහි වූ කලාව, සෞන්දර්ය, දර්ශනය හා ආගම වැනි සිත සනසන විෂයයන් පිළිබඳව දැනුමක් නැත. තිබුණද එය පරපූර්ණ මිනිසෙකු ලෙස ජීවත්වීමට නො සරිලන සුළු දැනුමක් මිසක අදාළ විෂයයන් පිළිබඳ ප්රඔමාණවත් අවබෝධයක් නැත.නමුදු පරිපූර්ණ මිනිසෙකුවීමට නම් විද්යාිව මෙන්ම කලාව, සෞන්දර්ය, ආගම වැනි විවිධ විෂයයන්ද දැන සිටිය යුතුය.මේ හේතු නිසා නූතන මානවයා විද්යාි තාක්ෂණ දැනුමින් පොහොසත් වුවද ඔහුගේ රස වින්දන ශක්තිය හැකියාව ඉතාම අඩු මට්ටමක පවතී.සියුම් රස වින්දනය ක්ර්මිකව පහළ මට්ටමකට පත්ව ඇත්තේ ඒ නිසාය.මන්ද විද්යාප තාක්ෂණ දැනුම තිබුණද යම්කිසි දෙයක් සියුම්ව රසවිඳ ගැනීමේ හැකියාවක් නූතන පරපුරට නැති බැවිනි.අති මහත් වේගයෙන් වර්ධනයවන වාණිජ අර්ථක්ර මයේ ග්රිහණයද සමාජ රසවින්දනය අඩුවීමට ප්ර.ධාන හේතුවකි.මේ තත්වය මත සමාජයේ ප්රහමුඛයා වී ඇත්තේ උගතා නොව ධනවතාය. මුදල් සමාජයේ ඉහළම අගැයුම නිර්ණායකය වී ඇති බැවින් අද සමාජය මූලිකත්වය ලබාදෙනුයේ වැඩිපුර මුදල් ඇති තැනැත්තාටය.ඒ අනුව අද සමාජයේ කලාව,සෞන්දර්යය,ආගම,දර්ශනය ආදීවූ බොහෝ දේ සකස්වනුයේ යහමින් මුදල් හදල් ඇති නමුත් දැනුමින් බුද්ධියෙන් අඩු මෙබඳු වාණිජ ප්රවජාවට අවශ්ය් ආකාරයටය.සමාජ රසංඥතාවය පහළ බැසීමට මෙයද ප්ර ධාන කාරණයකි.මෙබඳු වූ පසුබිමක් මත සමාජයේ යහමින් මුදල්හදල් ඇති අය සතුටු කිරීමට ඔවුන්ට අවශ්ය කරන ආකාරයට සකස් කරන ලද කලාවක්, සෞන්දර්යයක්, ආගමික මතවාද ආදිය තිබිය යුතුය.මන්ද සියලුදෙනාම උත්සුක වනුයේ සමාජයේ බහුතර අයට අවශ්යය දේ ලබාදී ඒ වෙනුවට මුදල්,ලාභ ප්ර යෝජන ලැබීම වන බැවිනි.නිවැරදි දේ නොදන්නාකම තමන්ගේ වාසියට සරිකරගත් ආත්මාර්ථකාමීන්ට අවශ්යනවූ පසුබිම මේ අනුව ස්වයංක්රීනයව සැකසේ.ඔවුන් විසින් සිදුකරනුයේ කලාව,සෞන්දර්ය හා ආගම තුළ ගැබ්ව පැවති නිවැරදි උසස් දේ වෙනුවට ඉල්ලුමට අනුව සැපයුම යන ආර්ථික න්යාීයට ගැලපෙන පරිදි කටයුතු කිරීමටය.ඒ අනුව වර්තමාන සමාජයට ලැබෙනුයේ නිවැරදි දේ නොවේ.

අද මෙරට සිටින තරුණ පරපුරට බුදුදහම පිළිබඳ ගැඹුරු දැනුමක් අවබෝධයක් නැහැ. ඒ දැනුම ලබා ගන්න වුවමනාවකුත් නැහැ. නිකම් කටවල් බලියාගෙන අජාසත්තලගේ දේවදත්තලගේ දේශපාලන බන කතා අහලා ඒ ඔස්සේ ලබා ගන්න තකතීරු අතිධාවනකාරී මන්දබුද්ධික නිගමන තමයි මීට ඉහත තිබෙන කමෙන්ටුවල පෙනෙන්න තිබෙන්නේ. මුන් වඳුරන්ගෙන් බණ අහලා ජේතවනාරාමයට ගල් ගහපු අමනයින්ගෙන්ද දන්නේ නැහැ පැවත එන්නේ.මොකද දැන් අධ්‍යානපන රටාව විද්‍යාව හා තාක්ෂණයට පමණක් සීමා වෙලා තිබෙන නිසා කන්න රස්සාවක් හොයා ගන්න හැමෝම එක හැල්මේ ඒ පිටුපස මෙලෝ සිහියක් නැතිව දුවනවා මිසක හරි දේ මොකක්ද නිවැරදි දේ මොකක්ද යන්න පිළිබඳව අවධානයක් යොමු කරන්න තරම් විවේක බුද්ධියක් අද ඉන්න තරුණ පරම්පරාවලට නැහැ. ඔවුන්ගේ කාඩ්බෝඩ් වීරයෝ වෙලා ඉන්නේ මොකුත් වැඩක් බැරි හැම දේටම ඇඟිලි ගහන කයිවාරු ගහන බොරුවට ඇඟවල් පුම්බගෙන මිනිස්සු එක්ක රංඩුවට යන මොලෙන් වැඩ ගන්න බැරි ඇඟෙන් හැම ප්‍රශ්නයක්ම විසඳන්න පුළුවන් කියලා හිතන කටින් බතලකොළ හිටවන්න පුළුවන් ඇ‍ඟේ හය්යෙන් සෙමාජ ප්‍රශ්න විසඳන්න උත්සහ දරන කුඩු කාරයෝ මැරයෝ පාතාල නායකයෝ පිරිවරා ගත්තු බොක්කු රත්කරන හාල්පාරුවෝ ටිකකට තමන්ගේ වටිනා ඡන්දය පාවිච්චි කරලා ඒ බොක්කු රත්කරන හන්දි පාලුවෝ පාතාල මැරයෝ රස්තුයිදුකාරයෝ ටිකක් පර්ලිමේන්තුවට තෛා්රා පත්කරලා යවයිද අබ ඇටයක හරි බුද්ධියක් තියෙනවා නම්. මේ මොල් කලන්තකාරයෝ ටික ඉන්නකම් මේ රටේ කිසිම දියුණවක් දිකින්න ලැබෙන්නේ නැහැ. අපේ මත.ු පරම්පරා ටිකට මේ රට ඉතියෝපියාවක් වෙලා තියෙන හැටි තමයි අහන්න දකින්න වෙන්නේ. තමන්ගේ ළඟ කුණු කඳු පිටින් තියාගෙන අනුන්ගේ ඇහේ තියෙන පොල් පරාලයක් කරලා දකින්න පුරුදු වුනු හාල් පාරු මිනිස්සු මැද ජීවත්වීමට ලැබීමම අපේ අවාසනාවක්.පව්කාරකමක් පලිසන් දීමක්.මෝඩ වල් බූරු ඡන්දදායකයෝ සුරංගනා කතා අහලා හැමදාම රැවටිලා පස්සේ පසුතැවිලි වෙනවා ෙඇරෙන්න වෙන මොනවද මේ රටට කරලා තියෙන්නේ

අතින්රික ය සංජානනය හා මානසික සෞඛ්ය අතර දැඩි සම්බන්ධතාවයක් ඇත.මන්ද අතින්රික ය සංජානනවලදී ලැබියහැකි විවිධ අත්දැකීම් හා මානසික සෞඛ්යධ දුබලවූ අවස්ථාවලදී ලැබියහැකි විවිධ අත්දැකීම් අතර බොහෝ සමානකම් දක්නට ලැබෙන බැවිනි.අතින්රි ය සංජානනයේදී මනසට ලැබෙන විවිධ අත්දැකීම් සාමාන්යන පියවි ස්වභාවයෙන් වෙසෙද්දී සෑම පුද්ගලයෙකුට එක සමානව අත්දැකිය හැකි ඒවා නොවේ.එසේම පියවි ලෝකයේ කිසිසේත්ම උපකල්පනය නොකළහැකිවන දේවල් පවා අතින්රිා ය සංජානනයට අරමුණු වියහැකිය.මානසික සෞඛ්යප දුබලවූ පුද්ගලයෙකු තුළද සාමාන්ය‍ ඉන්රිම ය අත්දැකීම් ලැබීමට අපහසුතා ඇතිවීම නිසා ඇතිවියහැකි විවිධ අසාමාන්‍ය දැනීම්ද පවතී.ඒවා විවිධ මායාමය දේ හා චිත්ත භ්රා න්ති (Hallucinations)වශයෙන් සිතේ ඇතිවිය හැකිය. මේ භ්රායන්ති අවස්ථා බිය (Phobia) සමඟ බද්ධව මානසික දුබලතා ලෙස ඇතිවිය හැකිය.බොහෝ අවස්ථාවලදී මොළයේ අභ්යාන්තරයේ සෛලවලට ප්රිමාණවත් තරම් රුධිර සැපයුමක් නොසිදුවිය හැකි අවස්ථාවලදී මොළයට අවශ්යබ තරම් ඔක්සිජන් නොලැබීම නිසා ස්වල්ප වේලාවකට පමණක් සීමාවන විවිධ භ්රා න්ති හා මායා මානසික තත්ත්වලට මුහුණපෑමට සිදුවිය හැකිය.ගල්අඟුරු ආකර වල හෝ පතල් ක්ෂේතත්රනය ආශ්රිකතව රැකියාවල නියැලී සිටින පුද්ගලයින්ගේ රැකියා ස්වභාවයට අනුව දවසේ වැඩිකාලසීමාවක් ගතකිරීමට සිදුවනුයේ අඩු ඔක්සිජන් සාන්ද්රසණයක් පවතින ස්ථානවලය.ඒ අවස්ථාවලදී හෝ කාලයක් ගතවී හෝ මෙබදු පුද්ගලයින්ට විවිධ භ්රා්න්ති තත්ත්ව ඇතිවිය හැකිය. කාලයක් මෙබඳු අනතුරු සහිත ස්ථානවල දිගුකාලසීමාවක් රැකියාවල නිරත පුද්ගලයින්ගේ සේවා කාලය නිශ්චිත කාල පරිච්ඡේදයකදී අවසන්කර ඔවුන්ට විශ්රානම ගැනීමේ පහසුකම් පවා සලස්වා ඇත්තේ මෙබඳු මනෝවිද්යා ත්මක පසුබිමක් තුළ ක්රිායාත්මක වන ජීව විද්යා්ත්මක හේතු නිසාය. පොළව මට්ටමේ සිට ඉතා පහතින් පිහිටි ගැඹුරු ලිංවල වැඩකරන අයගේද මොළයට රුධිරයෙන් ඔක්සිජන් සැපයුම අඩාලවේ.එසේම පොළව යට ඇති විවිධ විෂ වායුන්ගේ බලපෑම මොළය කරා පැමිණේ.එහිදී මොළ අභ්යේන්තරයේ ස්නායු සම්ප්රේවෂණ කාර්යයට විවිධ බාධා එල්ලවිය හැකිය.ඒ බලපෑම නිසා මොළය ස්නායු සම්ප්රේයෂණය සිදුවනුයේ නිසි ලෙස නොව විකෘතිවීමකට ලක්වීබව දැකගත හැකිය.මේ විකෘතිවීම නිසා බාහිර ලෝකයේ අරමුණු පිළිබඳ ඉන්රිව යන් මඟින් සම්ප්රේවෂණය වන ස්නායු දත්ත සංඥා තිබෙන අයුරින් නොව වෙනත් අයුරකට පරිවර්තනයවීමට ලක්වේ.මෙබඳු අයුරකට ස්නායු දත්ත සංඥා ලක්වීමෙන් ලැබෙනුයේ විපරීත සංජානනයකි.මේ සංජානනය පියවි ලෝකයේ විද්යදමාන වස්තූන් ඇසුරෙන් සාමාන්යේ දිවිපෙවෙතේදී ලබන සංජානනයට වඩා වෙනස් වේ.මේ නිසා මෙය අතින්රිර ය සංජානනයේ හැඩතලයක්දැයි මඳක් වික්ෂිප්තවීමක් පවා සෙසු අයට ඇතිවේ.මේ යටතේ දුර,කාලය,අවකාශය,පරිමාව හා ගැඹුර ආදී මාන පිලිබඳ ඇතිවන විකෘති අත්දැකීම් වඩාත් ප්ර මුඛ ස්ථානයෙහිලා සැලකිය හැකිය.අතින්රික ය සංජානනය නිසාද දුර, කාලය, අවකාශය, පරිමාව හා ගැඹුර යන මාන පිළිබඳ අවබෝධය මේ අයුරින්ම වෙනස්වීමකට ලක්විය හැකිය.නමුදු සංජානනය විකෘතිවීමට ලක් වීම නිසා ඇතිවන දැනීමේ හා අතින්රික ය සංජානනය නිසා ඇතිවන දැනීමේ වෙනසක් තිබේ.සාමාන්යව අයට මේ වෙනස පිළිබඳ එතරම් පැහැදිලි වැටහීමක් නැත. එබැවින් ඔවුන් බොහෝවිටම සිතනුයේ අතින්රිය ය සංජානනය ඔවුන්ගේ සාමාන්යා අත්දැකීමට වඩා සමීපබවක් දක්වන විකෘති සංජානනය හා සමාන බවකි.නැතහොත් අතින්රිද ය සංජානනය යනු විකෘති සංජානයේම තවත් එක්තරා විකාරරූපී පැතිකඩක් බව උපකල්පනය කිරීමට පවා ඔවුහු නොපසුබට වෙති. ඉගෙනීමෙන්,භාවනා කිරීමෙන්,සිතීමෙන් හා කල්පනා කිරීමෙන් මිනිසුන් වහා උමතු බවට පත්වෙතැයි සාමාන්යන ජනතාව අතර ව්යාිප්තව පවත්නා ආකල්පය ඇතිවීමට මෙබඳු කරුණු ඉවහල්වී තිබේ.නමුදු සැබෑ තත්වය නම් එසේ සිදු නොවනබවයි.මෙහි සත්යීය නම් උමතු බව වනාහී මනසේ ඇති එක්තරා රෝගී තත්වයක් පමණක් බවයි.මේ අනුව යමෙකු උමතුවනුයේ ඉහත සඳහන් දේ කිරීමෙන් නොව මානසික අසමතුලිතතාව නිසා බවයි.මානසික ක්රිහයාකාරීත්වය මනාව පවතිනුයේ සමතුලිතව මනස පවතින විටය.
මානසික සමතුලිතතාවය නැතිවීමට බලපාන විවිධ හේතු තිබේ.මේ අතර ජීව විද්යා ත්මක, මනෝවිද්යාේත්මක, කායික, සමාජයීය, සාමයික, පාරිසරික, පාරම්පරික, ජානමය, ආරමය සාධකද ඉවහල් විය හැකිය.මොළයේ අභ්යිතර ස්නායු සම්ප්රේයෂණ ක්රිමයාවළියට අදාළ ස්නායු සෛල අතර කුඩා පරතර අතර පිහිටි රසායනික ද්රබව්යය මඟින් දත්ත සංඥා (Neuron Chemical Transmitter ) සම්ප්රේ ෂණ කාර්යය සිදුවේ.විකෘතිවීම් සිදුනොවී සැබෑ අයුරින් මේ දත්තසම්ප්රේtෂණය සිදුවන්නේ නම් මානසික සමතුලිතබව සුරැකේ.නමුදු විවිධ හේතු නිසා මොළයේ රසායනික ද්රtව්යය මඟින් දත්ත සංඥා සම්ප්රේසෂණ කාර්යයට බාධා පැමිණේ.ඇතැම් අවස්ථාවලදී ඊට නියමිත රසායනික ද්ර‍ව්යද වල හිඟතාවය නිසාද දත්ත සම්ප්රේධෂණයට බාධා ඇතිවේ.තවත් අවස්ථාවල ප්රදතිවිරුද්ධ රසායනික ද්රාව්යත (Neuron Anti Chemicals ) මඟින් දත්ත සම්ප්රේලෂණ කාර්යය පිණිස අවශ්යනවන රසායනික ද්ර්ව්යත විනාශ කරනුලබයි.හැඟීම්වලට අදාළ විවිධ සංවේදන (Sense)ඇතිවීමට ඉවහල්වන රසායනික ද්ර්ව්යත තවත් ප්රනතිවිරුද්ධ රසායනික ද්ර ව්යම මඟින් විනාශ කිරීම නිසා අදාළ සංවේදන නිසි ලෙස ඇති නොවේ.යමෙකුට තමාගේම සිතතුළ ඇති ආකල්ප හා හැඟීම් නිසා ඊට අදාළ රසායනික ද්රලව්යදවල ජනනය හා ක්රිතයාකාරීත්වය නිසා දත්ත සම්ප්රේ ෂණයට අත්යළවශ්යෙ සෙසු රසායනික ද්රනව්යත විනාශවීමට පවා හේතුවිය හැකිය.නිදසුනක් වශයෙන් නිතර අනුන්ට වෛර හා ක්රෝ ධ කරන පුද්ගලයෙකුගේ මොළයේ රසායනික ද්රේව්යෙවල අසමලිතතාවයක් ඇතිවිය හැකිය.ඊට හේතුව සාමාන්යය පියවි මානව ස්වභාවයට ප්රනතිවිරුද්ධ සිතිවිලි ආකල්ප හා හැඟීම්වලින් පෙලීමට හුරුව තිබීමයි.එවිට එබඳු සිතක් අසාමාන්යද හා විකෘති ස්වභාවයකට පත්වීමේ වැඩි සම්භාවිතාවයක් ඇත.එබඳු පුද්ගලයෙකුගේ සිත තුළ මානව හිතවාදී ස්වරූපයට අදාළ සියළු සිතිවිලි ආකල්ප හා හැඟීම් එබඳු අහිතකර රසායනික ද්රාව්යව මඟින් විනාශ කරනු ඇත.එවිට ඒ පුද්ගලයා නොදැනුවත්වම සමාජයට අහිතකර විනාශකාරී පෙළඹීම් සහිත පුද්ගලයෙකු ලෙස සකස් වනු ඇත.ඇනඩ්රඒලීන් හෝමෝනය නීරෝගී පුද්ගලයෙකු තුළ ස්රාහවය වියයුතු එක්තරා ප්ර මාණයක් තිබේ.නිතර කෝපවීම,ක්රෝයධ කිරීම ආදිය නිසා ඇනඩ්රකලීන් ස්රාආවයවීම අධිකවිය හැකිය.එසේවනුයේ ජීවවිද්යාරත්මකව සත්ව ස්වභාවය අනුව සටන්වැදීමට,පලා යාමට ආදී ක්රිායා සඳහා හෘද ස්පන්දනය වේගවත් කිරීම, සමට දහදිය දැමීම, වේගවත්ව රුධිරය සැපයුම සිදුවීම ආදී ක්රිනයා රැසක් සිදුවීමට ඇනඩ්රමලීන් හෝමෝනය උපකාරීවන බැවිනි.පුරාණයේදී මෙබඳු ක්රි්යාකාරීත්වයක් සත්ව ජීවිත සුරක්ෂිතව පවත්වාගැනීමට උපකාරීවී තිබේ.සෙසු සතුන්ගේ පහරදීම් හා ගොදුරුකරගැනීම්වලට සාර්ථකව මුහුණදීම සඳහා සටන්වැදීමට හෝ පලායාමට මේ ඇනඩ්රහලීන් හෝමෝන ස්රා්වයවීම මහෝපකාරී වී තිබේ.ක්ර මයෙන් මිනිසා සෙසු සත්ව වර්ගවලට සාපේක්ෂව ශිෂ්ටවත්ම සංස්කෘතිකව දියුණුවත්ම මිනිසාගේ තිබූ සත්ව ස්වභාවයට ආවේණීක යම් යම් ගතිලක්ෂණ ක්රසමානූකූලව වියැකී යන්නට විය.ඒ අනුව නොදියුණු ගෝත්රි ක මිනිසුන්ට හුරුව තිබූ සටන්වැදීම තුළින් ජීවිතය ආරක්ෂා කරගැනීමේ අවශ්යවතාව හා දඩයම්කර ජීවිතය ගෙනයාමට තිබූ අවශ්යවතාව නූතන මිනිසාහට නැත. නමුදු මිනිසා ශිෂ්ටවූවාට ඔහුගේ සිරුරතුළ ක්රිටයාත්මකවන ජීවවිද්යානත්මක යාන්ත්රමනය එසේම අද දක්වාම සිදුවේ.ඒ අනුව ඇනඩ්රතලීන් හෝමෝනයේ ක්රි යාකාරී ස්වභාවයද විද්යතමානය.නමුද වර්තමාන මිනිසාට එදා සිටි මිනිසාගේ ශාරීරික මානසික අවශ්යිතාවය නැත.එබැවින් ඇනඩ්රඅලීන් බඳු හෝමෝනයක් ස්රාසවයවීමෙන් අත්වන ප්ර‍යෝජනයක් නැත.පහරදීමට පළායාමට වැනි ක්රිෝයාවන් නූතන දියුණු සමාජයේදී එතරම් අවශ්යන නොවන බැවිනි.එබැවින් එබඳු හෝමෝන වර්ග ස්රාවවයවීම් නිසා ඇතිවන විෂ සහිත රසායනික ද්රබව්යඑ සිරුරේත් මොළයේ සෛල තුළත් එක්රැස් වේ.මේ විෂ රසායනික ද්රහව්ය‍වල ක්රි‍යාකාරීත්වය නිසා ශාරීරික රෝග රැසක් ඇතිවේ. දියවැඩියාව,අධිරුධිර පීඩනය වැනි රෝග මීට නිදසුන්ය.එසේම මේ විෂ රසායනික ද්රයව්යක මොළයේ ස්නායු සෛල තුළ සිදුවන රසායනික දත්ත සම්ප්රේනෂණ කාර්යයටද බාධා පමුණුවයි.එවිට එබඳු අයෙකුගේ සිතිවිලි ආකල්ප හා හැඟීම් ස්වභාවික නැත.විවිධ විකෘති සිතිවිලි ආකල්ප හා හැඟීම්වල ගොදුරක් බවට ඒ පුද්ගලයා පත්වේ.මෙබඳු පුද්ගලයෙකුගේ සංජානනය අසාමාන්යක විය හැකිය.ඒ අසාමාන්ය සංජානනය කිසිම අවස්ථාවකදී අතින්රිල ය සංජානන හැකියාවට සමාන නැත.අතින්රින ය සංජානනය ලැබිය යුත්තේ දීර්ඝව සිදුකරන සදාචාර හික්මීමක ප්රනතිඵලයක් වශයෙනි.එම සදාචාර හික්මීමේ උත්කෘෂ්ට අවස්ථාව අතින්රි ය සංජානන හැකියා මඟින් නිරූපණය වේ.අතින්රිස ය සංජානන හැකියා ලෝකයේ සාමාන්යථ ස්වභාවයට වඩා වෙනස්බව සත්යනයකි.නමුදු එය විකෘතියක් නොවේ. අයහපත් සිතිවිලි ආකල්ප හා හැඟීම් නිසා සංජානනයේ සිදුවන වෙනස්කම් සාමාන්යම ස්වභාවයට වඩා වෙනස්ය.එසේම එය විකෘතියකි.ලෝකයේ සාමාන්යා ස්වභාවයට වඩා වෙනස්වූ පමණින් එය සාධක කොටගෙන සෑම අතින්රිි ය සංජානන හැකියාවක්ම මානසික රෝගී අවස්ථාවක් සේ සලකා බැහැර කිරීම මේ නිසා වැරදි දෙයක් බව වටහාගත යුතුය.
මිනිසා ඉන්රි සලකය ක්රිනයාකාරීත්වය නිසා බාහිර ලොව සංජානනය කරගනියි.නමුදු සෑම අයෙකු විසින්ම සංජානනය කරගනුයේ බාහිර ලොව යැයි තමන් සිතා සිටියද එය සැබෑව නොවේ.සැබෑව නම් බාහිර ලෝකයෙන් ඉන්රිැයි ය ක්රිෑයාකාරීත්වය ඇසුරින් අභ්යමන්තරයට ගන්නා අරමුණු දත්ත සංඥා ලෙසට මොළය කරා සම්ප්රේ්ෂණයවී එය මොළය වටහාගන්නා අයුරු අපට සන්නිවේදනයවීමයි. මෙය දීර්ඝ ක්රියයාවලියක් වුවද ඉතා සීඝ්රරව සිදුවන බැවින් එහි කාලය ගතවීමක් අපට නොදැනේ.ඒ ක්ෂණයකින්ම සංජානනය සිදුවීම නිසා ඇසින් රූප බලන්නාක් මෙන්ද කණින් ශබ්ද අසන්නාක් මෙන්ද දිවෙන් රස විඳින්නාක් මෙන්ද නාසයෙන් ආඝ්රාාණ ලබන්නාක් මෙන්ද සමින් ස්පර්ශ ලැබ ගන්නාක් මෙන්ද මනසින් ධම්ම අරමුණු පිළිබඳ මතක ඇතිවන්නාක් මෙන්ද අපට දැනේ.නමුදු එම සියල්ල සිදුවනුයේ මොළයේ දත්ත සම්ප්රේඇෂණ ක්රිනයාවලිය හරහා සිදුවන බාහිර නිකුත් කිරීම් (Out Puts) ලෙසයි.ඉන්රිමහි ය ක්රි්යාකාරීත්වය නිසා බාහිර ලෝකයෙන් ඇතුළට ලබාගනු ලබන (In Puts) දත්ත සංඥා මොළයේ ස්නායු සම්ප්රේෝෂණය නිසා බාහිර නිකුත් කිරීම් ලෙසට අවබෝධකර ගනියි. ඉන්රි්නා යන් මඟින් බාහිර ලෝකයෙන් ඇතුළට ලබාගනුලබන දත්ත සංඥා හා මොළයේ දත්ත සංඥා සම්ප්රේිෂණ ක්රිෙයාවලිය හරහා සිදුවන බාහිර නිකුත් කිරීම් සමාන අයුරකින් පවතින විටදී සාමාන්යය පුද්ගලයෙකුගේ පියවි මානසික මට්ටම සමතුලිතව පවතී.අසාමාන්යම මානසික මට්ටමකදී බාහිර ලෝකයෙන් ඇතුළට ලබාගන්නා දත්ත සංඥා හා මොළයෙන් බාහිරව සිදුවන දත්ත සංඥා නිකුත් කිරීම් අතර සමානත්වය ක්රඥමානූකූලව අඩුවී යයි.මෙය සිදුවනුයේ බාහිර ලෝකයෙන් මොළයතුළට ලබාගන්නා දත්ත සංඥා හා මොළයෙන් නිකුත් කරන දත්ත සංඥා අතර පවතින රසායනික ද්රාව්යං වල යම් අසමතුලිතබවක් ඇතිවීම නිසාය.මේ රසායනික ද්රකව්යතවල අසමතුලිතබව ඇතිවීම පුද්ගල ආකල්ප, සිතිවිලි හා හැඟීම්වල වෙනස්වීම් නිසාද ඇතිවේ.එවිට ස්නායු සම්ප්රේපෂණ කාර්යය සිදුවීම සඳහා අත්යහවශ්යව රසායනික ද්රයව්ය. ඊට ප්රසති රසායනික ද්රඇව්යක මඟින් විනාශ කිරීම හෝ අඩපණ කර දැමීම සිදුවේ.විෂම සිතිවිලි, ආකල්ප හා හැඟිම් නිසා ජනනය වන විෂ රසායනික ද්රඅව්ය ක්රිායාත්මක වනුයේ විෂ රසායනික ද්රැව්ය ලෙසයි.ස්නායු සම්ප්රේනෂණයට හිතකර රසායනික ද්රපව්ය හටගැනීම අඩු වීමද ස්නායු සම්ප්රේාෂණ කාර්යයේ සමතුලිතබව කෙරෙහි බලපාන තවත් සාධකයකි.ඇතැම් විටක ජීව විද්යා ත්මක හේතු නිසාද පුද්ගලයෙකුගේ මොළයේ ස්නායු සෛල තුළ මෙබඳු රසායනික ද්ර්ව්යි හටගැනීම අඩුවීමේ ප්ර වණතාවක් පෙන්නුම් කෙරේ.එබඳු අවස්ථාවල සිදුකෙරෙනුයේ ඒ රසායනික ද්රයව්යු ඖෂධ මාර්ගයෙන් බාහිරව ලබාදීමයි.එයද දීර්ඝ කාලීනව සිදුකළ යුතුදෙයකි.මන්ද මොළයේ අදාළ රසායනික ද්රයව්යබ ස්වභාවිකව නිෂ්පාදනය කරන මට්ටම හා සමානව ලබාදීම කළයුතු බැවිනි. නමුදු මෙහිද ගැටළුවක් පවතී.එනම් ඖෂධ ගන්නාතුරු මොළයේ අදාළ රසායනිකද්ර ව්යු හිඟබවක් ඇති නොවෙතත් අදාළ ඖෂධ වර්ග ගැනීම නතරකළ විට යළිත් එකී රසායනික ද්රයව්යර හිඟවීම නිසා නැවත වරක් ස්නායු සම්ප්රේනෂණ කාර්ය අඩාලවීමයි.මෙයට විසඳුම අදාල ඖෂධ දීර්ඝකාලීන ලෙස බාහිරව ගැනීම මඟින් ස්වභාවික ලෙස මොළයෙන් එම ඖෂධ නිෂ්පාදනය වන මට්ටමට ශාරීරික ජීවවිද්යාම කාර්යභාරය පැමිණවීමයි.මේ ඖෂධ ගැනීම මුඛ හා එන්නත් මාර්ගවලින් ලබාගතහැකිය. කෝපය, පාලනය කරගත නොහැකි සැකය යනාදී මානසික ආබාධ ලක්ෂණ හටගැනීමට හේතුව මොළයේ රසායනික ද්ර,ව්යයවල අසමතුලිතතාව නිසා නිසි පරිදි ස්නායු සම්ප්රේටෂණ කාර්යය සිදුවීම වැළකීමයි.එවිට ස්නායු සම්ප්රේ ෂණය සිදුවනුයේ බාධාකාරී පසුබිමක් යටතේය.ඇතැම් දත්ත සංඥා සම්ප්රේරෂණය වන අතර ඇතැම් දත්ත සංඥා සම්ප්රේදෂණය නොවේ.එවිට සම්ප්රේඇෂණය නොවන්නා වූ දත්ත සංඥා නිසා අදාළ මොළය සංජානනය කරගන්නා තොරතුරුවල අඩුපාඩු ඇතිවේ.මේ අඩුව පිරවීම සඳහා බොහෝවිට සත්යය තත්වයෙන් පරිබාහිර ඇගැයුම් හා නිර්ණායක භාවිතා කිරීමට සිදු වීමේ අහිතකර ප්රෝතිඵලය විවිධ භ්රා න්ති හා මායාමය තත්වයන් අතර සිතිවිලි සිරගතවීමයි.හිස්ටීරියා තත්ත්ව බිය හා සැකය බඳු අයහපත් මානසික ස්වභාව රැසක් හටගැනීමට මෙවැනි මනෝභාවයක් බෙහෙවින්ම ඉවහල්වේ.කෝපය,ක්රෝැධය හා සැකය බඳු අයහපත් මානසික ලක්ෂණ සාමාන්යන පියවි මිනිසෙකුට පවා හටගනියි.නමුදු මොළයේ රසායනික ද්රයව්යඅවල සමතුලිතබව නිසා එබඳු දේ සාමාන්යු පුද්ගලයෙකුට පාලනය කරගත හැකිය.නමුදු මොළයේ එබඳු සිතිවිලි පාලනය කරගැනීම සඳහා අවශ්යප රසායනික ද්රරව්යද හිඟ පුද්ගලයෙකුට සිය සිතතුළ ඇතිවන එබඳු අයහපත් මානසික ආවේග පාලනය කරගැනීමට නොහැකිවේ.එහි ප්රයතිඵලය තමාගේ මනස පාලනය කළ නොහැකි වීමයි.මෙසේ පාලනය කරගැනීමට නොහැකිවීම නිසා තමාගේම සිතේ ඇතිවන අයහපත් ආකල්ප සිතිවිලි හා හැඟීම්වල ගොදුරක් වීමට ඒ පුද්ගලයාටම සිදුවේ.එහි ප්රකතිඵලය මානසික රෝග ඇතිවීම වේ.මානසික රෝග කායික රෝග මෙන්ම මනසේ ඇතිවන එක්තරා රෝගී තත්වයකි.ඊට අවශ්යම චර්යා හෝ ඖෂධ ප්රමතිකාර යෙදීමෙන් අදාළ රෝග සුවකරගත හැකිය.
මේ මානසික සෞඛ්යී අහිමිවීම නිසා ඇතිවන විවිධ රෝගී ලක්ෂණ අතර භ්රාමන්ති හා මායා ආදී දර්ශන ප්රවමුඛ ස්ථානයක් ගනියි.මෙබඳු භ්රා න්ති මායා සිතිවිලි, ආකල්ප, හැඟීම් හා දර්ශන වැනි දේ සැබෑ ලෝකයේ පවතින දේවලට වඩා වෙනස් ස්වභාවයක් ගනියි.අතින්රි ය සංජානනය නිසාද යමෙකු තුළ ඇතිවනුයේ සාමාන්ය ඉන්රි් ය සංජානනයට වඩා වෙනස් දේවල්ය.මෙබඳු වෙනස්කම් පිළිබඳ සූක්ෂම වෙනස නොදන්නා බොහෝ අය මතුපිටින් ඇති සමානකම මත පමණක් සැසඳීමට වෑයම් කරනබව පෙනෙන්නට තිබේ.මොළයේ ස්නායු සෛල තුළ සිදුවන රසායනික සම්ප්රේයෂණ කාර්යය සඳහා උපයෝගීවන රසායනික ද්ර ව්යක වල ක්රිසයාකාරීත්වය ඉතා සංකීර්ණය.තවමත් නවීන විද්යාරව මඟින් සොයා නොගන්නා ලද අභිරහස් රසායනික ද්රරව්ය (Secret Chemicals)මේ රසායනික සම්ප්රේ ෂණ කාර්ය සඳහා උපයෝගී වනබව විද්යාකඥයින් විසින් සොයාගෙන තිබේ.මේ අභිරහස් රසායනික ද්රයව්යරවල ක්රි්යාකාරීත්වය නිසා මිනිසා තුළ ඇතිවන සිතිවිලි ආකල්ප හා හැඟීම්වල විවිධ වෙනස්කම් ඇතිවන බව මෙහිදී පැහැදිලිවී ඇත.ස්නායු සම්ප්රේ ෂණයේදී යම් රසායන ද්රවව්යද තවත් ප්රලති රසායන ද්රාව්යව මඟින් විනාශ කර හෝ අඩපණ කර දමන බව පෙනීගොස් ඇත.එසේම ස්නායු සම්ප්රේදෂණයේදී ඊට ඉවහල්වන රසායන ද්ර ව්යී තවත් රසායන ද්රාව්ය‍ මඟින් වඩාත් ප්රසබලබවකට පත් කරන බව සොයා ගෙන තිබේ.මේවායේ ක්රියයාකාරීත්වය අතිශය සූක්ෂම මට්ටමේ පවතින බැවින් පහසුවෙන් හඳුනාගැනීමට හෝ අර්ථකථනය කිරීමට අපහසුවී ඇත.ඇනඩ්ර ලීන් හොමෝනය සිරුර තුළ සිදුවන විවිධ ජෛව පරිවෘත්තීය ක්රිපයා සඳහා අත්යේවශ්යසය.ඇනඩ්රකලීන්හි ක්රිගයාකාරීත්වය නිසාම කෝපය,ක්රෝ ධය,බිය,නපුරුකම,ඊර්ෂ්යා්ව බඳු සටිඝ සම්ප්ර්යුක්ත මානසික ආකල්ප සිතිවිලි හැඟීම් ඇතිවේ.මේ අයහපත් මානසික ආකල්ප දුරුකිරීමට නම් ඇනඩ්රනලීන් හෝමෝනය ස්රාමවයවීම නතර කිරීම ප්රාියෝගික විසඳුමක් නොවේ.එය ඊට වඩා අතුරුප්ර්තිඵල ඇතිකරවන විසඳුමක් වන නිසාය. මේ නිසා ඇනඩ්රාලීන් හෝමෝනය ස්රාරවයවීම නතරකිරීම සිතේ කෝප සහගත හැඟීම් දුරුකිරීමට විසඳුමක් ලෙස සැලකිය නොහැකිය.මන්ද කෝපය මෙන්ම සිරුර තුළ සිදුවන ජෛව රසායනික ක්රිුයාවලිය සාර්ථකවීමට ඇනඩ්රෝලීන් අත්යමවශ්ය බැවිනි.එසේ නම් අනාගාමී මාර්ගඵල ලාභීන්ගේ සිත තුළ ද්වේෂය ඇති නොවීමට බලපාන ජෛව විද්යායත්මක හේතුව කුමක්වියහැකිදැයි ගැටළුවක් ඇතිවේ.අනාගාමී මාර්ගඵල ලාභින්ගේ සිරුරතුළ ඇනඩ්ර ලීන් හෝමෝනය ස්රාකවයවීම නතරවන්නේ නම් ඇනඩ්රභලීන් හෝමෝනය ඉවහල්කරගෙන සිරුරතුළ සිදුවන ජෛව විද්යා් ක්රියයාකාරීත්වය ඉන් පසුව අඩාලවීමට ඉඩතිබේ.මෙහි මනෝවෛද්ය විද්යායත්මක පසුබිම නම් එබඳු උතුමෙකුගේ මනස තුළ ස්නායු සම්ප්රේරෂණය කාර්යය සිදුවීමේදී කෝපය ඇතිවීමට ඉවහල්වන රසායන ද්ර්ව්යක තව ප්රාති රසායන ද්ර ව්ය‍යක් මඟින් විනාශකර දමනු ලබන බවයි.මෙහිදී ඇනඩ්ර්ලීන් හොමෝනය තිබීම හෝ නොතිබීම වැදගත් සාධකයක් ලෙස සලකා නැත.ස්නායු සම්ප්රේීෂණයේදී රසායනික ද්රමව්ය විනාශ කළ හැකි මෙබඳු ප්රාති රසායන ද්රලව්ය. තවමත් නිසි ලෙස හඳුනාගෙන නැති අතර ඒවායේ ක්රිවයාකාරී ස්වභාවයද නිශ්චිතව අවබෝධ කරගෙන නැත.මනෝවෛද්යය විද්යා ව විසින් මෙබඳු රසායන ද්රභව්යව හඳුන්වනු ලබන්නේ හඳුනානොගත් අභිරහස් රසායන ද්ර ව්ය වශයෙනි.සැබවින්ම මානව මොළය තුළ මෙබඳු රසායන ද්රයව්යබ විශාල ප්රතමාණයක් තිබිය හැකිය.කවදා හෝ මේ රසායන ද්රසව්යව හඳුනාගත හැකි පසුබිමක් ඇතිවූයේ නම් එය නූතන මනෝවෛද්යල විද්යාරවේ විශාල පිම්මක් වනු ඇත.යමෙකු භාවනානුයෝගීව විසීමේදී හඳුනා නොගත් අභිරහස් රසායන ද්රයව්යි එම පුද්ගලයාගේ මොළය තුළ වර්ධනය වේ.එම රසායන ද්රගව්යස සකස්වීම සිදුවනුයේ ඊට අනුරූප ජෛව විද්යා ත්මක පසුබිමක්තුළ මානසික ආකල්ප, සිතිවිලි හා හැඟීම් බලපෑ විටදීය.නිදසුනක් ලෙස මෛත්රි ය පුරුදු පුහුණු කරන පුද්ගලයෙකුගේ මානසික ආකල්ප, සිතිවිලි හා හැඟීම් මෛත්රීල කිරීමට අනුරූප ලෙසින් සකස්වේ.ඒ පුද්ගලයාගේ මනස හා සිරුර කෝප සහගත ආකල්ප,සිතිවිලි හා හැඟීම් දැරීමට පුරුදුවී අයෙකුගේ මනස හා සිරුරට වඩා ක්රිියාශීලි බවින් වැඩිය.අනාගාමී මාර්ගඵල ලාභියෙකුගේ ඇනඩ්රවලීන් සිරුරේ තිබුණද ඒ උතුමාතුළ කෝපය ඇති නොවේ.එහිදී සිදුවනුයේ ඇනඩ්රඇලීන් උපකාරීවන පරිවෘත්තීය ක්රිායාව පමණක් සිරුරතුළ සිදුවීම පමණි.මින් පැහැදිලිවනුයේ හුදෙක් හෝමෝනවල ක්රිීයාකාරීත්ව රටාව පමණක්ම යමෙකුගේ මනසට බල නොපාන බවයි.
මීට සමාන තවත් නිදසුනක් නම් අනාගාමී උතුමෙකුතුළ කාම රාග සමුච්ඡේදය වශයෙන්ම ප්රතහීණකර තිබීමයි.මින් අදහස්වනුයේ කාමරාගය යටපත්කර තිබීම නොවේ.කාමරාගය නම් ලිංගික ආශාවයි(Sex Feelings).මේ ලිංගික ආශාව වූ කලී සිය වර්ගයාගේ අඛණ්ඩ පැවැත්ම ආරක්ෂාකර තැබීම සඳහා සකස්ව ඇති ජෛව විද්යායත්මක උගුලෙහි ඇමයි.මේ උගුල ක්රිතයාත්මකවීමට නම් මේ ඇම ගිලීම සඳහා ආකර්ශණය වන ප්රලතිවිරුද්ධ පාර්ශවික ලිංගික සත්වයින් දෙදෙනෙකු සිටිය යුතු වේ.ලිංගික ආශාව නමැති මේ ඇම නොමැති නම් කිසිදු අයෙකු මේ ජෛව විද්යාගත්මක උගුල වෙත මේ අයුරින් ආකර්ශණීය ලෙස ඇදී නොයනු ඇත.මනුෂ්යජ වර්ගයා ඇතුළු සියළු ජීවීන් සුඛ වේදනාව විඳීමට ඉතා විශාල ආකර්ශණයක් දක්වන බව පැහැදිලිය.බොහෝවිට සුඛ වේදනාව ලෙස සලකා මිනිසුන් විඳින ඇතැම් දේ සැබවින්ම සුවයක් නොවනබව ඒ පිළිබඳ විචාරපූර්වකව සලකා බලන අවස්ථාවලදී පෙනී යයි.ශරීරයෙහි සිදුවූ වණයක් කාලයක් යාමේදී කැසීමට පටන් ගනියි.වණයෙහි ඇති මේ කැසීම මහත් සුවයකි.එහෙත් කැසීම නිසා වණය යළි විශාල තුවාලයක් බවට පත්ව එයින් වේදනාව ඇතිවේ.එබැවින් වණයෙහි කැසීම තාවකාලික දෙයකි.එමෙන්ම මිනිසුන් සුඛ වේදනාව නිසා එය විඳීමට ආකර්ශණයවීමද වණයෙහි තාවකාලික කැසීම හා සමාන දෙයක්බව දත යුතුවේ. කාමරාගයෙහි පවතින වණය කසනවිට ඇතිවන සුවය මෙන්වූ ඉතා ස්වල්ප ස්පර්ශ වේදනාවක් විඳීමට ලොල්වී ඊට වඩා ඉතා විශාල අනර්ථයක් සිදුකරගන්නා බව බොහෝ අය නොසිතති.මෙම ලිංගික ආශාව අනාගාමී උතුමන් සමුච්ඡේද ප්රකහාණය කරනුයේ හුදෙක් අවබෝධය මතය.කාමරාග යටපත් කිරීමක් එහි නැත.අවබෝධය හා වටහාගැනීම නිසා කාමරාග ඇතිනොවීමක් එහි ඇත.එම තත්වය වණය වණයක් බව වටහාගැනීම නිසා තවදුරටත් නොකසා සිටීමට සමානය.එසේම කාම රාගය මොළයෙහි ස්නායු වල රසායන සම්ප්රේ ෂණ ක්රිායාවේදී ඇති වන එක් මනෝභාවයක් පමණි. ස්නායු සෛලතුළ සිදුවන රසායන ද්ර්ව්යර සම්ප්රේඇෂණ ක්රිඇයාවළියට සමගාමීව ලිංගික හෝමෝනවල ස්රාුවයවීම සිදුවේ.මේ ලිංගික හෝමෝන ස්රානවයවීම නිසා ලිංගේන්රිසම යයන් උත්තේජනයවේ.සිරුර ලිංගික කටයුතුවල නිරතවීමට සූදානම් කෙරේ.ස්ත්රීන පුරුෂ වශයෙන් ඇතිවන ලිංගික හොමෝන වර්ග මඟින් සිරුරේ සෙසු පරිවෘත්තීය ක්රිේයා සමහරක්ද සිදුවේ.මේ නිසා එබඳු කාමරාගය ප්රමහීණ කිරීමට එබඳු හෝමෝන ස්රාතවයවීම නතරකිරීම විසඳුමක් නොවේ.මෙහිදී ලිංගික හොමෝන ස්රාමවය වීම අඩුකිරීමට හෝ නතරකිරීමට වෑයම් කිරීමට වඩා ප්රාවයෝගිකම විසඳුම නම් ස්නායු සම්ප්රේසෂණ කාර්යයේදී ලිංගික හැඟීම් ඇතිවීමට බලපාන රසායන ද්රෂව්ය ප්ර්ති රසායන ද්රේව්යඅ මඟින් අඩාලකිරීමයි. ප්රවතිවිරුද්ධ ලිංගිකයෙකු පිලිබඳ සිතට කාමරාගය ජනනයවීම සංජානනය මත සිදුවන්නකි.මෙහි දී සිදුකරනුයේ කාමරාග ජනනයවීමට අදාළ සංජානනය වෙනස්කිරීමයි.මේ වෙනස්කිරීම සාර්ථක බවට පත්වීමේ අවස්ථා සෝවාන්, සකෘදාගාමී හා අනාගාමී යන අවස්ථාවලදී දැකගත හැකිය.මෙහි අතින්රිම ය සංජානනය ලෙස සලකා ඇත්තේ සාමාන්යු ඉන්රි ය සංජානන මඟින් එබඳු ලෙස සංජානන හැකියාවක් ලබාදිය නොහැකි නිසා විය යුතුය.රසායනික සම්ප්රේමෂණය වෙනස්වීමට නම් ආකල්ප සිතිවිලි හා හැඟීම් යන සියළු දේ වෙනස්විය යුතුය.මෙයද ක්ෂණික වෙනස්වීමක් නොව දිගු කලක් තිස්සේ මහත් කැපවීම තුළින් ක්රයමිකව ලබාගත යුතු වෙනසකි.මෙහිදී කාමරාග සිතට ඇතිකරවන සරාගී සංජානන මොළයේ ස්නායු සෛල වෙත ලැබුණද එහි අවසන් අදියර වන රසායනික ද්රිව්ය සම්ප්රේාෂණයේදී එම සරාගී සංජානන සියල්ල විරාගී සංජානන බවට පරිවර්තනයවේ.මේ සඳහා ආත්ම සංඥාව, සුඛ සංඥාව හා නිත්යි සංඥාව යන අති ප්රිබලවූ සංඥා දෙකක් බිඳ දැමීමට හැකි විය යුතුය.මෙහිදී ආත්ම සංඥාව අනාත්ම සංඥාවෙන්ද සුඛ සංඥාව දුක්ඛ සංඥාවෙන්ද නිත්යබ සංඥාව අනිත්යු සංඥාවෙන්ද බිඳ දැමීමට හැකියාව ලැබෙන පරිද්දෙන් මනසට අවබෝධකළ හැකිවිය යුතු වේ.අතින්රිත ය සංජානනය ලෙස මෙහිදී ක්රිනයාත්මකවනුයේ සාමාන්යැ අය පුදුමයට පත්කරවන විශ්මිත ක්රිනයාකාරකම් නොවේ.එහිදී සාමාන්යැ පුද්ගලයෙකුට කිසිදා සිදුකිරීමට අපහසු මනුෂ්යා ස්වභාවයට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් සිතිවිලි ආකල්ප හා හැඟීම් ඇතිකරගැනීමට යොමුවීමයි.මෙය සාමාන්යස මනුෂ්ය ස්වභාවයට වෙනස්වුවද එය කිසිසෙත් මානසික අසමතුලිතතාව නිසා ඇතිවන අසාමාන්යි තත්වයක් නොවේ.මානසික අසමතුලිතතාව නම් සිත අපරිසිදුවීම නිසා හටගැනෙන විකෘතියකි. නමුදු සාමාන්යට මනුෂ්යල ස්වභාවය අභිබවා උත්තරීතර තත්වයකට සිත පිරිසිදු කිරීම නිසා කෙළෙස් ඇති නොවීම විකෘතියක් නොවේ.සාමාන්යත තත්වයට වඩා වෙනස්වුවත් එය සාමාන්යක ස්වභාවයේම වඩා උත්තරීතරවූ මනසෙහි ඇති සිතිවිලිවල එක්තරා පිරිපහදුවූ තත්වයකි.
බිය,තරහ,සැකය,දුක හා ඊර්ෂාව ආදිය මානසික හැඟීම්ය.එසේම මේවා දෝස මූලය යන එකම අකුසල මූලයෙහි විවිධ ප්රයභේද වේ.මේ ප්රසභේදවල විවිධ හැඩතල හා පැහැය නිසා මතුපිටින් එය නිරීක්ෂණය කරන අවස්ථාවලදී වෙනස්කම් දැකිය හැකිය.නමුදු ඒවා මතුපිටින් ඇතිවන විවිධ වෙනස්කම් මිස පාදක ආකෘතියේ ඇති ප්රකබල වෙනසක් නොවේ.මේ හේතුව නිසා බිය,තරහ,සැකය දුක හා ඊර්ෂාව වැනි මානසික අභිප්රේනරණ ඇතිවීමේදී සිතතුළ දෝෂ මූලයෙන් ඒවා මතුවනබව දත යුතුය.සාමාන්ය යෙන් නිරෝගි පුද්ගලයෙකුට ඉහතකී අයුරින් අභිප්රේදරණ ඇතිවී ස්වල්ප වේලාවක් ඇතුළත යළි මානසික සමතුලිතතාව ඇතිවේ.නමුදු මානසික රෝගී පුද්ගලයින්තුළ ඇති මෙබඳුවූ අභිප්රේනරණ නිසා ඇති වන මානසික අසමතුලිතතාව යළි නිවැරදි කර ගැනීමට ඒ අයට නොහැකිය. භාවනානුයෝගීන් කාමරාගය පාලනය කරගැනීම සඳහා එබඳු අරමුණු විෂයෙහි ඇතිකර ගන්නාවූ නොකැමැත්ත පටික්කූල මනසිකාරය ලෙස දහමේ විස්තර වේ.මේ පටික්කූල මනසිකාරය වනාහී ද්වේෂය මූලික කරගත් පටිඝ සම්ප්රඳයුක්ත පිළිකුලක් නොවේ.විශාදය බඳු මානසික රෝගී අවස්ථා වලදී ඇතිවන ද්වේෂය මූලික කරගත් පටිඝ සම්ප්රොයුක්ත මානසික ස්වභාවය කාමරාගය හික්මවීම උදෙසා ඇති කරගත් ප්රිඥා මූලික පටික්කූල මනසිකාරයට අභ්යකන්තරගතව කිසිසේත් සමාන නැත. නමුදු ඇතැම් අවස්ථාවලදී කෙනෙකුට සිතෙන්නේ බාහිර මේ චිත්ත ගති ස්වභාව දෙක එකසමාන ලෙසටය.ඊට හේතුව මේ චිත්ත ස්වභාව දෙකෙහිම යම් යම් පොදු සමානකම් බාහිරින් නිරීක්ෂණය කළහැකිවීමයි.කාමරාගය සිත ඇලෙන,වසඟ කරවන ස්වභාවයයි.පටික්කූල මනසිකාරයෙහි මේ ඇලෙන ස්වභාවයට ප්රහතිවිරුද්ධ ලක්ෂණවන නොඇලීම දක්නට ඇත.ද්වේෂයෙහි ඇති ගැටීම නම් නොඇලීම නොව අරමුණුවල ගැටෙන ස්වභාවයයි.ගැටීම යනුද ඇලීම හා සමාන ප්ර තික්රිණයාවක් බව වටහාගැනීමට බොහෝ දෙනෙකුට දුෂ්කරවී ඇත්තේ ඒ මානසික මට්ටමෙහි ඇති සියුම්බව නිසාය. බාහිර අරමුණු නිසා සිත වෙනස්වීමකට ලක්වීම ඇලීමෙහි මෙන්ම ගැටීමෙහිද විද්යණමානය.එසේවුව ද නොඇලීමෙහි දක්නට ලැබෙනුයේ ඒ කිසිදු බාහිර අරමුණකින් සිත වෙනස්වීමකට ලක් නොවූ බවකි.පටික්කූල මනසිකාරයෙහිදී සිදුකරනුයේ මේ නොඇලීම සිතට මැනවින් ප්රකගුණකිරීමයි.මේ නොඇලීම විරාගයට තරමක් ආසන්නය.මෙහිදී සමථ හා විපස්සනා මානසික මට්ටම්වල විද්යරමාන අති සියුම් වෙනස මත පමණක් පටික්කූල මනසිකාරය හා විරාගය අතර සුක්ෂටම පරතරයක් දක්නට ලැබේ.විපස්සනා දැකීම මත ඇතිවන විරාගයතුළ පටික්කූල මනසිකාරයෙහි විද්යිමානවූ නොඇලීම දක්නට ලැබේ.නමුදු එය කාමරාගය යටපත්කිරීමෙන් ඇතිවන තාවකාලික නොඇලීමක් නොවීම පමණක් විපස්සනා දැකීමේ විද්යකමාන අතිරේක ලක්ෂණයක් ලෙස පෙන්වාදිය හැකිය.අරමුණුවල ගැටීම නිසා කෝපය,ක්රෝමධය,ඊර්ෂ්යා්ව හා ද්වේෂය බඳු අහිතකර මානසික අභිප්රේයරණ හටගනියි. මෙබඳු අහිතකර මානසික ලක්ෂණ කෙළෙස් නමින් හැඳින්වේ.විශාදය බඳු මානසික රෝග ඇති වන්නේ දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ මෙබඳු මානසිකත්ව රටාවකට හුරුව සිටීම නිසා මොළයේ ස්නායු දත්ත රසායනික ද්රසව්යි සම්ප්රේයෂණයට ඒවා බලපෑම නිසාය.එවිට මොළයේ රසායනික ද්රාව්යනවල ඇති සමතුලිතබව නැතිවී යයි.රසායනික ද්රබව්යද ක්රිොයාකාරීත්වයට බාධා ඇතිවේ.ඇතැම් රසායනික ද්ර ව්යය අවශ්යබ පමණ නැතිවීමෙන් නිසි ලෙස ස්නායු දත්ත සංඥා සම්ප්‍රේෂණය නොවේ.එවිට මොළයෙහි විවිධ අසාමාන්යබතා ඇතිවේ.හැඟීම් පාලනයෙහි අසමත්වීම,විවිධ භ්රානන්ති,මායා දර්ශණ පෙනීම ඇති වේ.භින්නෝන්මාදය බඳු අවස්ථාවලදී සාමාන්ය්යෙන් ඕනෑම අයෙකුට ඇතිවන බිය පාලනය කර ගැනීමට නොහැකිවීමෙන් ඒ නිසා ඇතිවන සෙසු අයහපත් මානසික තත්වවලට ගොදුරුවීමට සිදු වේ.පටික්කූල මානසික ස්වභාවය වැඩීම නිර්දේශ කරඇත්තේ ද්වේෂ චරිතයාට නොවේ.සරාගී වූ චරිත ලක්ෂණ ඇති අයෙකුට ඇලීම් සහගත මානසික මට්ටමින් ඉවත්වීම මනෝප්රමතිකාරයකි.එබඳු අයෙකුට නොඇලීම ප්රහගුණ කරවීම පටික්කූල මනසිකාරයේදී සිදුවේ.නමුදු නොඇලීම ප්රඑගුණ කලද එසේ කරනුයේ බුද්ධිය හා ප්රකඥාමය වටපිටාවක් තුළ නොවේ.සිත පටික්කූල අරමුණක හික්මවීමක් මිස එම පටික්කූල අරමුණෙහි යථා ස්වභාවය වටහාදීමට සමථ භාවනා ක්රොමය අසමත්ය.විපස්සනා භාවනා ක්ර මය සකස්වී පවතින්නේ සිත හික්මවීම පමණක්ම අරමුණුකරගෙන නොවේ.බුද්ධිමත් බව ප්ර්ඥාව ඥාණය ඇතිකරවීම විපස්සනා භාවනාවේ කාර්යභාරයයි.විපස්සනා භාවනාවේදී සිත හික්මවනුයේ මේ බුද්ධිය ප්රවඥාව හා ඥාණය පාදකකොට ගෙනය.මේ නිසා විපස්සනාවේදී මූලික වනුයේ බුද්ධිය, ප්රමඥාව හා ඥාණයයි. විපස්සනාවේදී බුද්ධිය, ප්ර ඥාව හා ඥාණය පාදකකොටගෙන හික්මවෙන සිත යළිදු කිසිම හේතුවක් නිසා අපිරිසිදුවීමකට ලක්නොවේ.මාර්ගඵල ලාභීන් ලැබූ ඒ මාර්ගඵල ලාභයෙන් කිසි දිනෙක නොපිරිහෙන්නේ ඒ නිසාය.පටික්කූල මනසිකාරය වැඩීමේදී ඒ සඳහා යොදා ගනු ලබන මිනිස් සිරුරේ විවිධ කොටස් හා මිනිස් සිරුරේ ජීවය නැතිව යාමෙන් පසු සිරුර දිරා යන විවිධ අවස්ථා නවයක් හා දහකයක් පිළිබඳ සිහි නුවණින් සලකා බැලීම සිදුකෙරේ. මිනිස් සිරුරේ විවිධ කොටස් පිළිබඳව පටික්කූල මනසිකාරය වැඩීම දෙතිස් කුණප කොට්ඨාශයන් පිළිබඳ පිළිකුල් භාවනාව යනුවෙන් හැඳින්වේ.එසේම මියයාමෙන් පසුව මෘතදේහය දිරායන විවිධ අවස්ථා නවයක් පිළිබඳව සිහි නුවණින් සැලකීම නව සීවථක පබ්බය ලෙසද එබඳු අවස්ථා දහයක් පිළිබඳව ඒ අයුරින්ම සිහි නුවණින් සැලකීම දස අසුබය ලෙසද හැඳින්වේ.සිය චරිත ස්වභාවය ඉතා නිවැරදි ලෙස හඳුනාගෙන රාග චරිතයා මේ පටික්කූල මනසිකාරය වැඩීම නිසා කාමරාගී සිතිවිලි අඩුවීමට එය තුඩුදෙයි.නමුදු ද්වේෂ චරිතයා පටික්කූල මනසිකාරය වැඩීමේදී ඒ පුද්ගලයාගේ යටි සිතතුළ නිදන්ව ඇති ද්වේෂය පාදකකර ගත් බිය,තරහව,ගැටීම,ඊර්ෂ්යාාව ආදී දුර්ගුණ පටික්කූල මනසිකාරයෙහි ස්වරූපයෙන් ඉස්මතුවිය හැකිය.එබඳු අවස්ථාවලදී තම සිත තුළ ඇති දුර්ගුණ නිසි ලෙස හඳුනානොගෙන දිගින් දිගට ද්වේෂ මූලය වර්ධනය කිරීමේ ඉඩකඩක් පවතී.ඇතැම් අවස්ථා වලදී විශාදයට පවා හේතුවිය හැකි අව මානසික අවස්ථාවන්ට පවා මේ පුද්ගලයා එලඹිය හැකිය. නිදසුනක් ලෙස පටික්කූල මනසිකාරයට අයත් දෙතිස් කුණප කොටස්,නව සීවථය,දස අසුබය ආදී භාවනා වඩන පුද්ගලයාගේ ද්වේෂ මූලය ඉස්මතුවීමෙන් ඒ පුද්ගලයා හුදකලා අවස්ථාවලදී බියට පත්විය හැකිය.රාත්රිෂ සිහිනෙන් පවා තමා භාවනා වශයෙන් වැඩී පිළිකුල් බිය ජනක අරමුණු දෑසට සැබවින්ම පෙනී ඒවායෙහි ඇති විකාරරූපී හා භයංකර ස්වරූපයට ඉතා තදින් බියපත්විය හැකිය. එවිට මනෝවිද්යාපවේ මානසික අසමතුලිතතාව නිසා ඇතිවන භ්රාතන්ති (Phobia) නමින් හැඳින්වෙන මානසික රෝගී අවස්ථාවන්ට පවා පත්වීමේ හැකියාවක් ඇත.හුදකලා ස්ථානවල තනිවම සිටිමින් අප්රිැයජනක අරමුණු ඉලක්ක කරගනමින් පටික්කූල මනසිකාරයෙහි යෙදෙන බොහෝ අයට මෙම අවස්ථාවන්ට මුහුණදීමට සිදුවේ.සැබවින්ම බෞද්ධ භාවනාක්ර මවල මෙබඳු පටික්කූල මනසිකාරය පෙරටුකොට ගත් අරමුණු හා ස්ථාන ආශ්රිනතව භාවනාවේ යෙදීම නිර්දේශ කර ඇත්තේ ඊට සුදුසු වූ පුද්ගලයින්ට පමණි.තෙළෙස් ධූතාංග අතර සෝසානිකාංගය ලෙස හැඳින්වෙනුයේ සොහොනෙහි වාසය කිරීමයි.මේ ධූතාංග සමාදන්වූ විට සිදුකරනුයේ දැන්විය යුතු යැයි බුදුරදුන් නියම කර ඇති අයට පමණක් දන්වා රාත්රි යේ සොහොනට එළඹ පාන්දර යළිත් සොහොනෙන් නික්මීමයි. මුළු රාත්රිමය මෘතදේහ දමා ඇති පාළු සොහොනක ගතකිරීම මෙහි අභිප්රාසයයි.සෝසානිකාංගය සමාදන්වූ පුද්ගලයා රාග චරිතයක් ඇති අයෙකු නම් සිතේ පවතින ඇලීම් සහගත මානසික මට්ටම වෙනස් කිරීම මෙහි පරමාර්ථයයි.නමුදු ද්වේෂ චරිතයක් ඇති අයෙකුට මේ ක්රටමවේදය නොගැලපිය හැකිය.
ඉතා තදින් බියට පත්වූ අවස්ථාවලදී මායාමය හා භ්රාතන්ති අවස්ථා කෙනෙකුතුළ ඇතිවිය හැකිබව මනෝවිද්යාතවේ සඳහන්ය.මේ නිසා හැකිතාක් බිය නොවී සිටීමේ වැදගත්කම එහිදී දැඩි ලෙස අවධාරණය කෙරේ.පාළු හුදකලා ස්ථාන ආශ්රිනතව කෙනෙකුගේ සිතට බිය ඇතිවීමේ අවස්ථා පවතී.

කෙනෙකුගේ සිත් සතන් වහා ආකර්ශණයවීමට සුදුසු එහෙත් අන්තර්ගත හරයෙන් අඩුවූ දේ ඉතා ක්ෂණිකව මේ සමාජයතුළ ජනප්රිටයය.ආගමික සංකල්ප තුළ පවා මේ තත්වය විද්යකමානය. මේ අනුව මාර්ගඵල වැනි දේ උත්තරීතර මානුෂික ගුණාංග ලෙසත් ඒවා ලැබූ අය අල්පේච්ඡ ලෙස ජීවත්වූ බව යන නිවැරදි කාරණය අමතක කරදමා ඇත.ඒ වෙනුවට විවිධ ලාභ සත්කාර ලැබීමේ චේතනාව පෙරටුකොට ගත් සිතින් යුතුව තමන් නොලැබූ මාර්ගඵල ලැබී යයි ප්රධචාරය කරවා ඉන් විවිධ අයුරින් ඉපයීමේ ක්ර මවේද නිර්මාණය කරගන්නා පහත් විෂම අදහස් ඇති පුද්ගලයින් දක්නට ලැබේ.මීට ප්රේධාන හේතුව නිවැරදි මාර්ගඵල ලාභීන් හඳුනාගැනීමට නූතන මිනිසුන් හට නොහැකි වීමයි. හරි කුමක්ද වැරදි කුමක්ද යන්න පිළිබඳ සෑම කෙනෙකුටම නිවැරදිව දැකීමේ හැකියාවක් තිබිණි නම් මෙපමණ වැරදි මතවාද සමාජයේ මෙතරම් සීඝ්රම සේ ව්යාදප්තවී නොයනබව පැහැදිලිය. කොතරම් නිවැරදි දේ පෙන්වා දුන්නද තවමත් බොහෝ පිරිසක් පිළිගනු ලබන්නේ වැරදි දේ හරිය කියන මතයබව දක්නට ලැබේ.ආගමේ හරය පිළිබඳ මුලික විෂය අවබෝධයවත් නැති සමාජයකදී හරි වැරැද්ද පෙන්වාදීමට වෑයම්කිරීමද අතිශය වෙහෙසකර කාර්යයක් බවට පත්ව ඇත.එය මහත් වෙහෙසක් වුවද හරි වැරැද්ද නිවැරදිව තේරුම්ගනු ලබන්නේ නම් එය යම් තරමක අස්වැසිල්ලකට ප්රෙමාණවත්ය.නමුදු ඒ අස්වැසිල්ලවත් වර්තමාන සමාජයේදී නම් ලබාගැනීමට අපහසුබව නම් ඉතා පැහැදිලිව දක්නට තිබේ.මන්ද සමාජය පිළිගනු ලබන්නේ හරි දේ පවසන පුද්ගලයාගේ බස නොව වැරදි දේ පවසන පුද්ගලයාගේ බසම වන බව දක්නට ලැබෙන නිසාය.
අහන දකින දේ පිළිබඳ අවිචාරපූර්වකව මෝඩ කැණහිලුන් රැළක් මෙන් පසුගාමී බඩගැත්තරකම් නොකර කොන්ද කෙලින් තියන් නපුංසක මොඩලයන්ගෙන් තොර වෙයල්ලා නිවටයිනේ. නිකම් අහිංසක සංඝ රත්නයට නිගරු නොකර වසක් පොයදාක හරි පන්සල් ගිහින් පිනක් දහමක් කරගනිල්ලා. බොරුවට ගෑනුන්ගේ පස්ස පැති බල බල හන්දි ගානේ රස්තියාදු වෙන්නේ නැතිව

මානව මොළය හා සිරුර පුරා දිවෙන ස්නායු පද්ධතිය තොරතුරු සන්නිවේදන සම්ප්රේළෂණ කාර්යය මනාව ඉටුකරනු ලබයි.ඉන්රිසන් යන් මඟින් භෞතික පදාර්ථ අරමුණු කරගැනීමේදී හටගන්නා ස්නායු ආවේග මඟින් තොරතුරු සන්නිවේදනයවේ.මොළය හා සිරුර පුරා දිවෙන ස්නායු පද්ධතිය මේ තොරතුරු සන්නිවේදන සම්ප්රේයෂණ කාර්යයේදී වැදගත් මෙහෙවරක් ඉටුකරයි.මානව මොළය හා ස්නායු පද්ධතිය තොරතුරු හුවමාරුවේදී විද්යුතත් පරිපථයක ස්වරූපයක් උසුලනු ලබයි.මේනිසා එක් ස්ථානයක ඇති තොරතුරක් වෙනත් ස්ථානයකට ගමන්ගැනීමට ඉතාම කෙටි කාලපරාසයක් තුළ හැකියාව ඇත.මේ තොරතුරු සන්නිවේදන සම්රේන ෂණය කාර්යය සංඥා බවට පරිවර්තනය වී ස්නායු පද්ධතිය දිගේ ගමන්ගන්නා ඉන්රින ය සංවේදන නිසා සිදුවේ.මේ අනුව තොරතුරු සම්ප්රේ්ෂණ කාර්යය සිදුවනුයේ විද්යු්ත් සංඥා ස්නායු රැහැන් දිගේ ගමන්ගැනීමෙනි.විද්යු ත් පරිපථයක් තුළින් යම්කිසි විද්යුරත් ධාරාවක් සම්ප්රේ්ෂණය වන ස්වරූපයකින් මේ ක්රිීයාව සිදුවන බව සැලකිය යුතුය.ඒ විද්යු ත් ධාරාව ගමන්කරන්නාක් මෙන් ධන අග්රව හා සෘන අග්රේ ඇතිව මේ ස්නායු සංවේද ගමන්කිරීම සිදුවේ.එලෙස ඉන්රි අ ය සංජානන සම්ප්රේඇෂණය සිදුවීමට නම් භෞතික පදාර්ථ සෘජුවම ඉන්රිේගම යන්වලට අරමුණු වියයුතුය.නිදසුනක් වශයෙන් ඇසට රූපය පෙනීම් වශයෙන් අරමුණුවීමට නම් ඇසේ සිට නියමිත දුරප්රිමාණයකින් ප්රතතිබිම්බය පිහිටිය යුතුය.ඊට වඩා වැඩි දුරකින් පිහිටි හෝ ආවරණයකින් මුවාවී පිහිටි ප්රණතිබිම්බයක් පියවි ඇසට අරමුණු කරගත නොහැකිය.එවිට දෘෂ්යස සංජානන සම්පූර්ණ වීමට අවශ්ය‍ සාධක නොමැතිවීම නිසා ඉන්රි ය අරමුණු නිසි ලෙස ලබාගත නොහැකිය.ගුවන්විදුලි යන්ත්ර්යක් සුසර කිරීමෙන් ඉතා දූර ඈත සිට විකාශය කෙරෙන ශබ්දය පවා මැනවින් ග්රුහණය කළ හැකිවාක් මෙන් මිනිස් ස්නායු පද්ධතිය හා ඉන්රිකාශයයන්ද ප්රසගුණ කිරීමෙන් සුසර කරගත හැකිය.එසේ සුසර කිරීම මඟින් සාමාන්යා පියවි මානව ඉන්රිෙර යන්ට අරමුණුකර ගත නොහැකි අරමුණු පවා ඉතාම පහසුවෙන් ග්රමහණය කරගත හැකිය.ස්නායු පද්ධතියට සෘජුව සම්බන්ධ නොවන විවිධවූ සංඥා වුවද සන්නිවේදනය කරගැනීමේ හැකියාව මානව මොළයට ස්වභාවිකව ලැබී තිබේ.ඇතැම්විට මෙබඳු හැකියා පුහුණු කිරීම තුළින් වඩාත් වැඩි වර්ධනයකට ලක්කළ හැකිය.එසේම සාමාන්ය්යෙන් එක් ස්ථානයක සිට සිය සමීපතමයෙකුගේ මනසින් නිකුත්වන සිතිවිලි තරංග ඊට බොහෝ ඈත දුරකට විහිද ගොස් තවත් අයෙකුට සන්නිවේදනයවීමේ අවස්ථා පිළිබඳ වාර්තා මේ පිළිබඳ සිදුකළ සායන පර්යේෂණතුළ විද්යිමානය.මේ බොහෝවිට දැනෙන හැඟෙන සිද්ධිවලින් සමන්විතය.නිශ්චිතබව අඩුය.මනස පුරුදු පුහුණු කිරීම මඟින් මීට වඩා නිශ්චිත අයුරින් සිතිවිලි අයෙකුගෙන් තවත් අයෙකු වෙත සාර්ථකව සන්නිවේදනය කළහැකිය.එසේම ඊට සමාන විවිධ අසාමාන්යක ක්රිෙයාකාරකම් තව බොහෝමයක් සිදුකළ හැකිය.සිත දියුණුකළ අය විසින් සිදුකරන විවිධ සෘද්ධිවිධ ප්රාරතිහාර්ය ක්රිබයා හා අභිඤ්ඤා නිසා ලැබිය හැකි මනෝමය ශක්තීන් මානසික හැකියාව පුහුණු කිරීම මඟින් ලැබිය හැකිය.මේ ධ්යාඤන අභිඤ්ඤා පිළිබඳව බුදුසමයට බොහෝ ඈත කාලවකවානුවල පවා අවධානයට ලක්ව පැවතිනි.පසුකලකදී බුදුහිමියන් විසින් විධිමත් පිළිවෙලක් ඇතිව මෙබඳු අභිඤ්ඤා ලැබීමට අවශ්යය සුදුසුකම් සම්පූර්ණ කරන ආකාරය පහදා දී තිබේ.
අභිඤ්ඤා යනු සිතේ පවතින අතින්රි ය හැකියාවක් ලෙස සැලකේ. මේ අභිඤ්ඤා සෘද්ධිවිධි වලට අයත්ය.එසේම අභිඤ්ඤා පහක් ඇති හෙයින් ඒවා පංචාභිඤ්ඤා ලෙස හැඳින්වේ.ඒවා නම් ඉද්ධිවිධ,දිබ්බසොත,පරචිත්තවිජානන,පුබ්බෙනිවාසානුස්සති හා දිබ්බචක්ඛු යන අභිඤ්ඤා පහයි. අභිඤ්ඤා ලැබීමට කැමති යෝගාවචරයින් විසින් භූත කසිණ සතරෙහිද, වර්ණ කසිණ සතරෙහිද යන අට කසිණයෙහි වෙන් වෙන්ව අෂ්ට සමාප්තිය ලබාගත යුතුය.භූත කසිණ නම් පඨවි,ආපෝ, තේජෝ හා වායෝ කසිණ සතරයි.වර්ණ කසිණ නම් නීල,පීත,ලෝහිත හා ඕදාත යන සිව්වර්ණයි. මෙහි සඳහන් අෂ්ට සමාපත්ති යනු ප්රවථම ධ්යා නයේ පටන් නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනය දක්වා ඇති ධ්යානන සමාපත්තියි.එසේ උපදවා විවිධ අයුරින් එම ධ්යා්න සමාපත්තිවලට ක්ෂණිකව සමවැද මනාව ප්රඳගුණ කළයුතුය.කසිණාලෝම,කසිණ පටිලෝම,කසිණානුලොමපටිලොම,ඣනානුලෝම ඣාන පටිලොම, ඣනානුලොමපටිලොම, ඣානුක්කන්තික, ආරම්මණසඞ්කන්තික,අඞ්ගාරම්මණ සඞ්කන්තික, අඞ්ගවවත්ථාිපන, ආරම්මණවවත්ථා,පන යන ක්‍රමවේද මෙලෙස ධ්යාඞන සමාපත්තිවලට සමැවැදී පුරුදු පුහුණු වියයුතු ආකාර වේ.මෙහි කසිණාලෝම නම් මුල සිට අග දක්වා කසිණ අනු පිළිවෙලින් ධ්යාුනවලට සමවැදීමය.පළමුවෙන් පඨවි කසිණයට සමවැදුනි නම් දෙවනුව ආපෝ කසිණයටද තෙවනුව තෙජො කසිණයටද අනුපිළිවෙල අනුව සමවැදීම මීට අයත්ය.මෙසේ අෂ්ට සමාපත්තිවලම ප්රිගුණ කළයුතුය.කසිණපටිලෝම නම් අග සිට මුල දක්වා ධ්යායනවලට සමවැදීමයි. පළමුවෙන් ඕදාත කසිණට සමවැදුනි නම් දෙවනුව ලොහිත කසිණයෙහි තෙවනුව පීත කසිණයේ ආදී වශයෙනි.මෙසේ අෂ්ට සමාපත්තිවලට සමවදිනු ලැබේ.කසිණානුලොම පටිලොම නම් මෙසේ මුල සිට අග දක්වාද අග සිට මුල දක්වාද ධ්යාුනවලට සමවැදීමයි.ඣනානුලෝම නම් ධ්යාවන අනු පිළිවෙලින් සමවැදීමයි.පළමුවෙන් ප්රඞථම ධ්යාුනයට සමවැද අනතුරුව දුතිය ධ්යාෝනයටද පසුව ඉන් නැඟිට තෘතිය ධ්යාමනයටද ආදී ලෙස නෙවසඤ්ඤානසඤ්ඤායතනය දක්වා සමවැදිය යුතුය.ධ්යාටන පටිලෝම නම් නෙවසඤ්ඤායතනයෙහි සිට ප්රාථම ධ්යායනය දක්වා සමවැදීමයි.ධ්යානනානුලෝම පටි ලෝම නම් මෙලෙස මුල සිට අග දක්වාද අග සිට මුල දක්වාද සමවැදීම වේ.ඣානුක්කන්තික නම් ධ්යාෙන එකක් හැර එකකට සමවැදීමය.පඨවි ධ්යා නයේ ප්රාථම ධ්යා නයට සමවැද පසුව එහි තෘතීය ධ්යා නයට සමවදියි.පසුව එය හැර ආකාසනඤ්චායතනයටද එයින් පසු ආකිඤ්චඤ්ඤායතනයටද සමවදියි.ආපෝ කසිණ ආදී සෙසු කසිණ ධ්යා නවලට සමවැදීමද මෙපරිදිය.කසිණුක්කන්තික නම් කසිණ එකක් හැර එකකට සමවැදීමවේ.පඨවි කසිණයේ ප්රසථම ධ්යාිනයට සමවැද පසුව තෙජෝ කසිණයේද පසුව නීලකසිණයේද පසුව ලෝහිත කසිණයෙහිද ප්ර්ථම ධ්යාධනයට සමවැදිය යුතුය. අඞ්ගසඞ්කන්තික නම් ආරම්මණ පිළිවෙලින් සමැදීමයි.පඨවි කසිණයේ ප්රජථම ධ්යාදනයට සමවැද අපෝ කසිණ ආදියේද ප්ර්ථම ධ්යාැනයටම සමවැදිය යුතුවේ.අඞ්ගාරම්මණ සඞ්කන්තික නම් අංග හා අරමුණු යන දෙකටම එකක් හැර එකක් වශයෙන් සමවැදීමයි.පථවි කසිණයේ ප්රනථම ධ්යාුනයට සමවැද පසුව ආපොකසිණයේ දුතිය ධ්යාදනයටද තෙජො කසිණයේ තෘතීය ධ්යානනයටද සමවැදීමයි. අඞ්ගවවත්ථාිපන නම් ප්ර‍ථම ධ්යාජනාංග පසක් ඇත. ආදී ලෙස එක් එක් ධ්යායන උපදවා එහි ධ්යානනාංග ව්යතවස්ථා කිරීමයි.ආරම්මණවවත්ථා‍පන නම් මේ පඨවි කසිණයයි.මේ ආපෝ කසිණයයි යනාදී සේ ආරම්මණ මාත්ර‍ ව්යරවස්ථා කිරීමයි.අෂ්ට සමාප්ති උපදවා මේ අයුරින් එම සමාපත්ති හොඳින් වසඟ කර නොගෙන කිසිකලෙක අභිඤ්ඤා උපදවාගැනීම පිණිස සිත සකස්කරගත නොහැකිය.පංචවිධ අභිඤ්ඤාවල මුල්ම අභිඤ්ඤාව සෘද්ධියි.සෘද්ධි නම් දහයකි.එනම් අධිට්ඨාන,විකුබ්බන,මනෝමය, ඤාණවිප්ඵාර,සමාධිවිප්ඵාර,අරිය,කම්මවිපාකජ,පුණ්යනවත්,විජ්ජාමය හා පයෝගපච්චය යනුවෙනි.
මින් අදිට්ඨාන සෘද්ධි යනු අධිෂ්ඨාන වශයෙන් නිපදවන සෘද්ධියයි.තමාගේ ස්වරූපය ගත් කීපදෙනෙකු වේවායැයි අදිෂ්ඨානකිරීමෙන් එය ඉටුවීම නිදසුන් වශයෙන් දැක්වියහැකිය.විකුබ්බන සෘද්ධි යනු ප්රඉකෘති සිරුර වෙනුවට වෙනත් ස්වරූපයකින් පෙනී සිටීමයි.මනෝමය සෘද්ධි යනු තම සිරුර තුළ තවත් මනෝමය සිරුරු නිපදවීමයි.ඤාණවිප්ඵාර සෘද්ධි යනු අර්හත්වයට හේතු සම්පත් ඇතිවිට මරණින් ගැලවීමයි.සමාධිවිප්ඵාර සෘද්ධි චිත්ත සමාධිය නිසා වන සෘද්ධියයි.ආර්ය සෘද්ධිය නම් සිය සිත තමන්ට වසඟ කිරීම් වශයෙන් පවත්නා සෘද්ධියයි.කම්මවිපාජ සෘද්ධි නම් භව උපතට අනුව කර්මවිපාක වශයෙන් ලැබෙන විශේෂ හැකියාවන්ය.පුණ්යි සෘද්ධි නම් බොහෝ පින්ඇති අය හට ඇතිවන විවිධ හේතුසම්පත්තියයි.විද්යාපමය සෘද්ධි නම් තාක්ෂණ දැනුම භාවිතාකොට ඇතිකර ගත් විශේෂ හැකියාවන්ය.ප්රියෝග ප්ර ත්යත සෘද්ධි නම් තමාගේ උපක්ර මික ශක්තිය භාවිතාකොට ඇති කරගත් විශේෂ කුසලතායි.අධිෂ්ඨාන,විකුබ්බන හා මනෝමය යන සෘද්ධිබල තුන ඉහත දක්වනලද සෘද්ධි 10 අතරින් පංචාභිඤ්ඤාවට අයත්ය.තවද සෘද්ධිය පිළිබඳ භූමි සතරක්ද,පාද සතරක්ද,පද අටක්ද මුල් දහසයක්ද ඇත.භූමි සතරවනුයේ පථම ධ්යාකන,දුතිය ධ්යාිනථ තතිය ධ්යාදන හා චතුත්ථි ධ්යාහන යයි.මින් මුල්ධ්යාූන තුන සම්භාරභූමි ලෙසද අවසන් ධ්යාතනය ප්රයකෘතිභූමි ලෙසද හැඳින්වේ. පාද සතර වනුයේ ඡන්දි්ද්ධිපාද,විරියිද්ධිපාද,චිත්තිද්ධිපාද,වීමංසිද්ධිපාද යන්නයි.පද අට නම් ඡන්දව, සමාධි, වීරිය, සමාධි, චිත්ත සමාධි වීමාංසා සමාධි යන්නයි.සෘද්ධිය උපදවා ගැනීමට ඉහත දක්වන ලද සියළු කුසලතා මනාව ප්රතගුණකර තිබිය යුතුවේ.තමා විසින් උපදවාගත්අභිඥා පාදක ධ්යානනයට සමවැදී ඉන් නැඟීසිට තමාට අවශ්යය දේ මෙනෙහිකර පරිකර්ම කළ යුතුය. එසේ කොට යළි අභිඥා පාදක ධ්යාීනයට සමවැදී ඉන් නැඟී අධිෂ්ඨාන කළ යුතුය.එසේ කරත්ම අධිෂ්ඨානය පරිදි සිදු වන බව දක්වා ඇත.මෙසේ උපදවන ලද විවිධ නිර්මිත දේ සැබෑවක් නොවන බැවින් ඒවාට ඇති ආයුෂ ඉතා සීමිතය.බොහෝවිට අධිෂ්ඨාන කාලසීමාවතුළ පමණක් පැවතී ඒවා අතුරුදහන්වී යයි.චිත්ත ශක්තිය ඔස්සේ පරමාණු හෝ ශුද්ධ අෂ්ටක ඒකරාශිකොට කිසියම් භෞතික ද්රුව්යයයක් සකස්කිරීම මෙහිදී සිදුකර ඇත.චිත්ත ශක්තිය මඟින් බාහිර ලෝකයේ භෞතික ද්ර්ව්යයයන් රිසි පරිදි හැසිරවිය හැකිබව මින් පැහැදිලිවේ.නමුදු මෙහිදී සිහිතබාගත යුත්තක් නම් මෙලොව කිසිදු භෞතිකද්රරව්ය යක් අමුතුවෙන් නිර්මාණය කළ නොහැකි බවයි.සැබවින්ම මෙහිදී සිදුකරනුයේ පෙර නොතිබූ යමක් නිර්මාණය කිරීමක් නොව ලොව අදෘෂ්යිමානව තිබූ යම් සූක්ෂසම භෞතික අණුක පදාර්ථ ප්රාඥප්තියට අනුකූලව වෙනස් කිරීමක් හා එය දෘෂ්යනමාන කිරීමක් පමණි.ශුදුධ අෂ්ටක මේ ලොව සෑම තැනකම ඇත.හිරු එළියේ මෙන්ම වායුවේද ශුද්ධ අෂ්ටක පවතී.නමුත් ඒවා පියවි මනුෂ්ය දෙනෙතට යොමු නොවේ.ලෝකය සියළු භෞතික ද්රපව්යනයන්හි මූලික තැනුම් ඒකකය නම් මේ ශූද්ධ අෂ්ටකයි.පදාර්ථ තැනී ඇත්තේ මේ ශුද්ධ අෂ්ට විවිධ අනුපාත අනුව සංයෝගවීමෙනි.මේ ලෝකයේ විවිධ විචිත්රාවත් බව සකස්වී ඇත්තේ මේ ශුද්ධ අෂ්ටක සංයෝගවී ඇති අනුපාතය විවිධ අගයන් හා පරාසයන් ගනු ලබන බැවිනි.ඒ හැර ලොව නොතිබූ යමක් අළුතින් මැවිය නොහැකිය.මෙලොව කිසිදු මවන්නෙකු හෝ මවනු ලැබීමක් හෝ නැත.සෘද්ධි ප්රාකතිහාර්යේදී සිදුකරනුයේ යමක් තව දෙයක් බවට වෙනස් කිරීමකි.මේ වෙනස්කිරීම පවා පවතිනුයේ එම සෘද්ධිය අධිෂ්ඨාන කළ කාලසීමාව තුළ පමණි.
දිබ්බසෝත ඥානය නම් පංචාභිඤ්ඤාවට අයත් තව එක් අභිඤ්ඤාවකි.දිබ්බ සෝතය දාෂ්යස සංජානන ශක්තිය දියුණු කිරීමෙන් ගොඩනඟා ගතහැකි ඉතා සූක්ෂේම අතින්රිය ය සංජානන හැකියාවක් ලෙස සැලකේ. දේව යෝනියේ උපන් සත්වයන් තුළ ශ්ර්වණ හැකියාව උපරිම ලෙස පවතී.එය සාමාන්යක අයෙකුගේ ශ්රේවණ හැකියාවට වඩා ඉතා සියුම්ය. සාමාන්ය පරිසරය තුළ ශබ්ද තරංග විවිධ තරංග ආයාම වලින් හා පරාස වලින් පවතියි. එය සාමාන්යි කෙනෙකුට සිය ස්වභාවික ඉන්රිග යන් මඟින් උකහා ගැනීමට අසීරුය. මන්ද ඉන්රිස් යන්හි විවිධ සීමා පවතින බැවිනි. නිදසුනක් ලෙස බිත්ති ප්රානකාර ආදියෙන් ආවරණය වී ඇති ස්ථානයකදී ශබ්ද තරංග වලට ඒවායින් බාධා ඇතිවේ.එවිට ශ්රරවණ හැකියාව අඩු වේ. එසේම ඉන්රිාව යන්හි ඇති විවිධ දුබලතා නිසාද ශ්රාවණ තරංග නිසි ලෙස උකහා ගැනීමට නොලැබීම නිසා ශ්රීවණ හැකියාව අඩු වීමට ඉඩ තිබේ. නමුදු දිබ්බසෝත ඥානය උපදවා ගැනීමට හැකියාව ලැබූවෙකුට මේ කිසිදු බාධාවකින් තොරව ශබ්ද තරංග ලබාගැනීමේ හැකියාව ඇත. මේ දිබ්බසෝත ඥානය ලබා ගැනීමේදී ලෞකික චතුත්ථිග ධ්යාකනයට සමවැදී ඉන් නැඟිට අධිෂ්ඨාන කළ යුතුය. මෙය අභිඥා පාදක ධ්යාකනය ලෙස සැලකේ.මන්ද චිත්ත සමාධියට පත්ව ඉන් නැඟී අධිෂ්ඨානකරනුයේ චතුත්ථිතධ්යාෙනය පාදක කරගෙන වන බැවිනි.මේ හැකියාව වුවද ක්රධමික ලෙස වර්ධනය කරගත යුතුය.පළමුව පියවි කණට ඇසෙන ශබ්ද කෙරෙහි අවධානය යොමු කළයුතුය.දෙවනුව එසේ අවධානය යොමුකිරීම අනුක්ර මිකව කුඩා ශබ්ද දක්වා වර්ධනය කළ යුතුය. එසේම ශබ්ද ශ්රවවණ වන දිශා වශයෙන්ද අවධානය යොමුකළ යුතුය.එවිට ශබ්ද ශ්රුවණයවීම සමඟම එය කුමන දිශාවේ සිට පැමිණි ශබ්දයක්දැයි වටා වටහාගත හැකිය.ප්ර්කෘති ශ්රීවණ ඉන්රිදිශ යට ප්ර කටවන ශබ්ද වඩාත් හොඳින් පරිකර්ම සිතට අරමුණුවේ.මෙසේ කීප ශබ්ද නිමිත්ත මෙනෙහිකරත්ම වහාම දිබ්බසෝත ධාතුව උපදිතැයි වැටහෙන අවස්ථාවක් එළඹේ.ඇසුනු ශබ්ද අතරින් කිසියම් ශබ්දයක් අරමුණු කර මනෝද්වාරවර්ජනය උපදියි.එය නිරුද්ධ වත්ම පරිකර්ම උපචාර අනුලෝම ගෝත්රණභූ සිත් ඉපිද චතුත්ථිව ධ්යාදනය අර්පණාවේ.මේ අර්පණා සිතේ පවතින ප්රවඥාව දිබ්බසෝත ධාතුවයි.එය වඩාත් ශක්තිමත් කරගැනීමට නම් ඉතා සමීප, සමීප, ළඟ, මධ්යරස්ථ, දුර, ඉතා දුර, බොහෝ ඈත ආදී වශයෙන්ද නිවස, ප්රාදේශය, ගම, නගරය, දිස්ත්රිඩක්කය, පළාත, රට, මිනිස් ලොව, විශ්වය ආදී වශයෙන්ද පරිච්ඡේද කර වර්ධනය කිරීමට උත්සාහ දැරිය යුතුවේ.මෙසේ වඩා ඒ අතර ශබ්ද ඇසිය යුතුය.මෙසේ වඩත් වඩාත් ඒ යෝගාවචරයාට මුළු ලොව පුරාම විහිද පවත්වා විවිධ ස්වරූපයේ වූ ශබ්ද ශ්ර්වණය කළහැකිය.එසේම යම් ශබ්දයක් පැමිණි දිශාව ආකාරය හා වෙනත් විස්තර ශ්රපවණය වීමේදී වහා වැටහීයයි.මින් පැහැදිලිවනුයේ අධිමානසික ශක්තිය වුවද ක්රතමිකව වර්ධනය කළයුතුය යන්නයි.මෙහි විශේෂත්වය වන්නේ සාමාන්යි පියවි මිනිස් කණට ඇසිය නොහැකි දුර,බාධක යන දේවලින් මුවාවී ඇති ශබ්ද පවා දිබ්බසෝත ඥානය මඟින් ඇසීමට හැකිවීමයි.ගුවන්විදුලි තරංගයක තරංග ආයාමය ගුවන්විදුලි පරිපථයක් මඟින් අවශ්යඇ අයුරින් සුසර කරගෙන මිනිස් කණට ඇසිය හැකි ලෙස පරිවර්තනය කර ලබාදීමට සමාන ක්රිඇයාවලියක් මෙහිදී සිදුවනබව සැලකිය හැකිය.එම ශබ්ද තරංග තරංග ආයාම සූක්ෂ ම හා කෙටි කිරීමතුළින් බාධක අතරින් සියුම් ලෙස ගමන් කරවිය හැකි මට්ටමකට සකස්කරගත හැකිබව මින් පැහැදිලිවේ.සාමාන්යියෙන් ශබ්ද තරංග මිනිස් කණට ඇසෙන පරාසයක් තිබේ.ඊට වඩා අඩු හෝ උච්ච සංඛ්යා්ත මිනිස් කණට නොඇසේ.නමුදු මිනිසාට මනස දියුණුකිරීම තුළින් මේ අභියෝග ජයගත හැකිබව පැහැදිලිය.මෙය යම් තරමකට තාක්ෂණ දියුණුව තුළින්ද සිදුකරගත හැකිය.ජංගම දුරකථනය ඊට හොඳ නිදසුනකි.ජංගම දුරකථනයක් හෝ චන්රිතුළිකා දුරකථනයක් පමණට මෙන්ම ඇතැම් අවස්ථාවලදී ඊට වඩා වුවද දිබ්බසෝත අභිඤ්ඤාව ක්රි්යාත්මක වන බව මෙහිදී පෙනී යයි.තාක්ෂීණික දියුණුව නොදියුණු කාලයකදී නම් මෙසේ ඉතාම දුර බැහැර සිට නිකුත්වන ශබ්ද තවත් ස්ථානයක සිටින අයෙකුට ඇසියහැකි යැයි පිළිගැනීම නම් තරමක් අසීරුවන්නට ඉඩතිබිණ.නමුත් අද නවීන තාක්ෂයණ දියුණුව නිසා ඒ දේ ඉතාම පහසුවෙන් සිදුකළ හැකිය.මේ හේතුව නිසා යම් හෙයකින් මනස දියුණු කිරීමෙන් මේ ආධ්යාපත්මික හැකියාව මිනිසාට ලබාගත නොහැකි යැයි සිතන්නට කිසිදු හේතුවක් නැතිබව පැහැදිලි විය යුතුය.
දිබ්බ චක්ඛු ලෙස හැඳින්වෙනුයේ දෙවියන්ගේ දෘෂ්යහ සංජානන හැකියාවයි.භෞතික ද්ර්ව්යහ වලින් නිර්මිත නොවූ බැවින් මනුෂ්යන දෘෂ්යත සංජානනය මෙන් සීමිත නැත.ඉතා දුර,බාධක වලින්යුතු දෘෂ්යය සංජානන පවා දිබ්බචක්ඛුවට පහසුවෙන් සංජානනය වේ.සමථ භාවනාක්රුමයෙන් උපදවාගත් අභිඤ්ඤා චකඛුව එම දිබ්බ චක්ඛුවට සමාන නිසා මේ සුවිශේෂී දෘෂ්යක අභිඤ්ඤාවට දිබ්බ චක්ඛුව යැයි කියනු ලැබේ.මෙය දිබ්බ චක්ඛුරභිඥාඤ්ඤාණයයි.චුතූපපාත ඥාණය නමින් හැඳින්වෙනුයේද මේ ඥාණමය.චුතූපපාතඥාණය නමින් හැඳින්වෙනුයේ චුති උත්පත්ති දැනගන්නා නුවණයි.ඇතැම් අය චුතිය පමණක් දක්නා අතර උත්පත්තිය නොදකිති.මොවුහු උච්ඡේද දෘෂ්ටික වෙති.ඇතැම් අය උත්පත්තිය දකින මුත් චුතිය නොදකිති.මොවුහු නව සත්වවයින් උපදිතැයි වරදවා ගනිති.චුතුපපාත ඥාණය ඇති අය දිට්ඨිවිශුද්ධිකයෝ වෙති.මන්ද සත්වුයන්ගේ උත්පත්ති හා චුති නිසි ලෙස දකින බැවිනි.එබැවින් මේ දිබ්බචක්ඛු ඥාණය විශුද්ධය.මනුෂ්යනත්වය ඉක්මවා දැකිය හැකි ශක්තියක් ඇති අය වෙති.මේ දිබ්බචක්ඛු ඥාණය නිසා චුතවන උපදින සුගතිගාමීවන හා දුගතිගාමී වන සත්වඅයන්ද දැකීම නිසා කර්මඵල විපාක පිළිබඳ නිසි අවබෝධයක් ඇත.මන්ද එකී සත්වයයන් සුගතිගාමීවන හා දුගතිගාමී වන කර්මඵල විපාක චුති උත්පත්ති තමන් විසින් උපදවාගනු ලැබූ දිබ්බචක්ඛුවෙන් දැක ගත හැකි බැවිනි.මෙසේ සත්වපයන්ගේ චුති උත්පත්ති දකින මුල් කොටස දිබ්බචක්ඛුවට අයත්ය.ඒ චුති උත්පත්තියට හේතුවන කර්මඵල විපාක දකින කොටස යථා කම්මුපගඤාණ කොටසට අයත් වේ.මේ දිබ්බචක්ඛුව උපදවා ගැනීමට කැමති ආදිකම්මිකයා විසින් තෙජෝ කසිණ,ඕදාත කසිණ හා අලෝක කසිණ යන කසිණ තුන අතරින් එක් කසිණයක් උපචාර ධ්යාෝනයට ගෝචර වන පරිදි වැඩිය යුතුය.එහි අර්පණාවට නොපැමිණිය යුතුය.මේ තුන් කසිණ අතරින් ආලෝක කසිණය වඩා යෝග්යව වේ.එබැවින් ආලෝක කසිණය හෝ සෙසු කසිණ දෙකින් එකක් හෝ ගතහැකිය.කුමන කසිණයක් ගත්තද කසිණ මණ්ඩල පිළියෙළකර කසිණ භාවනා වඩන අයුරින් භාවනා වඩා එහි ප්ර ථම, දුතිය, තතිය හා චතුත්ථිත ධ්යාාන ඉපිදවිය යුතුය.සූත්රාරන්ත ක්රඑමයට නම් චතුත්ථි, ධ්යාෙනද අභිධර්ම ක්ර්මයට නම් පංචම ධ්යායනයද අභිඥා පාදක ධ්යායන ලෙස සැලකේ.දිබ්බසෝතය ලැබීම පිණිස වැර වඩන යෝගාවචරයා විසින් අභිඥා පාදක ධ්යායනයට සමවැද ඉන් නැඟිට පරිකර්ම සමාධි සිතින් ඒ රූප බැලිය යුතුය.මුලින් ආලෝක කසිණ නිමිත්ත වැඩූ තැන්හි ඇතුළත් රූප බැලිය යුතුය.ඒ රූප බලත්ම ඔහුගේ පරිකර්මවාරය ඉක්ම යයි.එවිට ආලෝකය අන්තර්ධානවේ.අලෝකය අන්තර්ධාන වූවිට රූපද නොපෙනී යයි.එවිට ඔහු විසින් යළි පාදක ධ්යා නයට සමවැදී ඉන් නැඟී යළි අලෝකය පැතිරවිය යුතුය.එවිට ඒ ආලෝකය ක්රයමයෙන් බලසම්පන්න වේ.මේතාක් ස්ථානවලට ආලෝකය පැතිරේවා යැයි යම්තාක් ප්රකදේශ පරිච්ඡේද කරගනීද ඒතාක් ස්ථානවල ආලෝකය පැතිර පවතියි. දවස පුරාම වුවද රූප බලන්නේ නම් රූප පෙනෙයි.යමෙකු ඉටිපන්දමක් ගෙන රාත්රීය ගමනක් යයි. ඒ ඉටිපන්දම නිවෙයි.යළි දැල්වීමේදී පෙරට වඩා හොඳින් ආලෝකමත්වේ.යළි යළි නිවුන විටකදී එසේ දල්ව දල්වා ගමන යත්ම හිරු උදාවෙයි.එවිට ඉටි පන්දම ඉවතලා හිරුඑළියෙන් ගමන යයි.ඒ සිදුවීම් පෙළ දිබ්බචක්ඛුව උපදවා ගැනීමේදී සිදුකරන ක්රි යවළියට සමානය.මුලින්ප්රපකෘති ඇසට අරමුණුවන තෙක් මානයේ පටන් අනුක්රිමයෙන් දුරබැහැර දර්ශනාදිය බැලීමට යොමු විය යුතුය.ඒ දර්ශන ප්රුකෘති ඇසටද ප්රටකට වෙතත් පරිකර්ම සිතට වඩා හොඳින් ප්රබකටවේ.මෙසේ දර්ශන නිමිත්ත මෙනෙහි කරත්ම දැන් දිබ්බචක්ඛු ධාතුව උදින්නේ යැයි කිවයුතු අවස්ථාව වෙතට එළඹෙයි.එහිදී ඒ දර්ශන අතරින් කිසියම් දර්ශනක් අරමුණුකර මනෝද්වාරාවර්ජනය උපදියි.එය නිරුද්ධ වෙත්ම පරිකර්ම උපචාර අනුලෝම ගෝත්ර්භූ සිත් ඉපිද චතුත්ථිජ ධ්යාළන අර්පණාව උපදියි.ඒ අර්පණා සිතේ පවතින ප්රතඥාව දිබ්බචක්ඛු ධාතුවයි.එය ශක්තිමත් කිරීමට නම් තමා අවට ඇති පරිසරය කොටස් කර සලකා මෙම ස්ථානවල ඇති දර්ශන දැකීමට හැකියාව ලැබේවායැයි සලකා සෙන්ටි මීටරයක්, මීටරයක්, කිලෝමීටරයක් ආදී වශයෙන් දුරප්රවමාණවල ඇති දෑ නැරඹීමට උත්සාහ කළ යුතුය.එවිට ළඟ තිබෙන දේ පෙනෙන්නාක් මෙන් දුර, ඉතා දුර හා බොහෝ දුරබැහැර තිබෙන දේවල් පවා හොඳින් දර්ශනයවේ.මේ අයුරින්ම බිත්ති,ප්රාදකාර,පර්වත ආදී දේවලින් ආවරණයවී ඇති විවිධ දර්ශන පවා බැලීමට අවධානය යොමුකර උත්සාහ කළයුතුය.එසේ කිරීමේදී අනුක්රදමික ලෙස ඒවාද දර්ශනය වීමට පටන් ගනියි.එසේම විවිධ දිශාවල ඇති දර්ශන වෙන වෙනම දැකීමට වෑයම් කළ යුතුය. එසේම නිවසේ,ප්ර්දේශයේ,ගමේ,නගරයේ,දිස්ත්රි ක්කයේ,පළාත්,රටේ,සෙසු රටවල, විශ්වයේ ඇති විවිධ දර්ශන දැකීම පිණස අවධානය ක්රරමිකව ව්යානප්තකළයුතුය.එවිට ළඟක සිට නරඹන්නාක් පරිදි ඒවාද දර්ශනය වේ.අවසානයේදී මුළු ලොව පුරා කුමන තැනක දර්ශනයක් වුවද ඉතා හොඳින් ළඟ සිට නරඹන්නාක් මෙන් ඉතා පැහැදිලිව දැකගැනීමට හැකියාව ඇතිවේ. යම් අවස්ථාවකදී ප්රනකෘති ඇසට නොපෙනෙන හදවතතුළ පිහිටි හෝ බිත්ති,ප්රා කාර,පර්වත ආදියෙන් ආවරණයව පිහිටි හෝ විශ්වයේ යම් ස්ථානක පිහිටි රූප ඥාන චක්ඛුවට අරමුණු වේද ඒ අවස්ථාවේදී දිබ්බ චක්ඛුව උපන්නේ යැයි කිවහැකිය.මෙහිදී පුහුදුන් අයෙකුට යම් උපද්ර,වයක් ඇත. එනම් එසේ ආලෝකය වැඩූ ස්ථානක අතිශය බියජනකවූ යක්ෂහ රාක්ෂ භූත ප්රේ ත පිසාච ආදී වු ලෙස අමනුෂ්ය රූප දර්ශනය වීමයි.එවැනි දේ දුටුවිට ඒ පුහුදුන් පුද්ගලයාට බිය ඇතිවිය හැකිය.බිය ඇති වූ විට සිත වික්ථෂිප්තවී ධ්යාදනයෙන් පිරිහී යාහැකිය.එබැවින් පුහුදුන් පුද්ගලයා එසේ නොවීමට වග බලා ගත යුතුය.නැතහොත් කෙළෙස් ප්ර්හීණ කිරීමට අප්රහමාදී විය යුතුය.
පුබ්බේ නිවාසානුස්සති යනුවෙන් හඳුන්වනුයේ පෙර විසූ කඳ පිළිවෙළ දකිනා නුවණයි.එය නම් පූර්ව ආත්මභාවයන්හි ස්වකීය ස්කන්ධ ප්රනවෘත්ති පිළිවෙළ දැනගැනීමේ හැකියාවයි.මේ නුවණ තීර්ථකයින්ටද, බුද්ධශාවකයින්ටද, මහාශ්රාතවකයින්ටද, අග්ර්ශාවකයින්ටද, පසේබුදුවරුන්ටද, සම්මා සම්බුදුවරුන්ටද ඇත.තීර්ථකයෝ මේ නුවණින් කල්ප හතලිහක් දැකීමට සමත්වන අතර ඉන් එහා දැකීමට නොහැකිය.බුද්ධ ශාවකයෝ කල්ප සියක් දහසක්ද, අසූ මහාශ්රාවවකයෝ කල්ප ලක්ෂයක්ද දෑගසව්වෝ එකාසංඛ්යශ කල්ප ලක්ෂයක්ද, පසේබුදුරුවරු දෙයාසංඛ්යර කල්ප ලක්ෂයක්ද දැකීමට හැකියාව ලබති.සම්මා සම්බුදුවරු රිසි තාක් දැකීමට හැකියාව ලබති.එහි ප්රීමාණ නියමයක් නැත.ඒ පුබ්බේ නිවාසානුස්සතිය සිහිකිරීමට කැමති ආදිකම්මික යෝගාවචරයා විසින් චතුත්ථිහ ධ්යායනයට සමවැදී අභිඥා පාදක වූ එම චතුත්ථිි ධ්යායනයෙන් නැඟී මුලින්ම භාවනාවට තමා හිඳගත් අයුරු සිහි කළ යුතුය.අනතුරුව භාවනා කරන ස්ථානයට පිවිසි අයුරු හා දහවල් ආහාරය උදෑසන ආහාරය ගත් අයුරු සිහිකළ යුතුය.මේ අයුරින් ක්ර මානූකූලව පියවරක් පාසා තමා විසින් සිදුකරන ලද සියළු ක්රිනයාවන් ආපස්සට යළි සිහිකැඳවිය යුතුය.එසේ සිහි කැඳවීම ක්රඋමානූකූලව සිදුකළ යුතුය.මේ ලෙස දිනක්, දින දෙකක් ආදී වශයෙන් අර්ධ මාසයක්, මාසයක්, මාස කීපයක්, වර්ෂයක්, වසර කීපයක් ආදී වශයෙන් සිහිකළ යුතුය.මෙය ප්ර කෘති සිතටද ප්රාකටය.පරිකර්ම සමාධි සිතට විශේෂයෙන් ප්රකකට වේ.මේ අවස්ථාවේදී යම් ස්ථානයක් සිහියට නොනැඟේ නම් එහිදී පාදක ධ්යාානයට සමවැදී එයින් නැඟී යළිත් සිහිකළ යුතුය.එවිට පහන් එළියෙන් පෙනෙන්නාක් සේ පෙනෙයි.මෙසේ වසර දහයක් පහළොවක්, විස්සක් ආදී වශයෙන් අතීත කාලය සිහිකළ යුතුය.අවසානයේදී බිහිවීමට ආසන්නව පැවති කාලයද ප්රසතිසන්ධින කාලයද සිහිකළ යුතුය.යම් ලෙසකින් සිහියට නැඟීමට අපහසු වෙයි නම් මුලින් කී පරිදි යළි චතුත්ථිත ධ්යාහනයට සමවැද ඉන් නැඟී සිහිකළ යුතුය.එවිට මනාව පැහැදිලිව එය පෙනෙයි.මේ ජන්මයෙහි ප්රකතිසන්ධිටය සිහිකළද එය පූර්වේ නිවාසානුස්සතිය ලෙස නොසැලකේ.යම් අයුරකින් ප්රනතිසන්ධි‍වීමට ප්රදථම පෙර ජන්මය සිහිකළහොත් පමණක් එය පුබ්බේ නිවාසානුස්සතිය වේ.නමුදු එය සිහිකිරීම අතිශයින්ම දුෂ්කරය.සිහිකිරීමට වෑයම් කරද්දී සිහි නොවෙතොත් එය කළ නොහැකි යැයි සිතා අධෛර්යමත් නොවී යළිත් චතුත්ථික ධ්යාිනයට සමවැද ඉන් නැඟී සිහිකිරීම යළි ඇරඹිය යුතුය.ගසක් කපස මිනිසෙකු මඳ වේලාවක් ගස කැපීමේදී ආයුධයෙහි මුවහත අඩුවීමෙන් ගස කැපීම අපහසුවූ කළ නොහැකි යැයි සිතා අධෛර්යමත් නොවී යළි යළි ආයුධය මුවහත් කර ගනිමින් ගස කපා දමන්නාක් පරිදි පුබ්බේ නිවාසානුස්සතිය උපදවා ගැනීමට වෑයම්කළ යුතුවේ.ඒ වෑයම සමඟ යම්කිසි අවස්ථාවකදී පුර්ව ජාතියේ චුතිය පිළිබඳ නාමරූප පරම්පරාව දැකීමට සමත් වේ.එසේ දුටු නාමරූප අරමුණුකොට මනෝද්වාරාවර්ජනය ඉපිද නිරුද්ධ වේ.ඉන් පසුව පරිකර්ම ආදී නාමයෙන් ජවන් හතරක් හෝ පහක් ඇතිවේ.සතරවන හෝ පස්වන ජවනය රූපාවචර චතුත්ථිම ධ්යා න අර්පණා චිත්තයයි.එහි ඇති ප්රිඥාව පුබ්බේ නිවාසානුස්සති ඥානයයි.එම ප්ර ඥාවෙන් යුක්තවූ ස්මෘතිය මඟින් මේ අයුරින්ම පෙර ජාති එකක්, දෙකක්, තුනක් ආදී ලෙසද සංවට්ට විවට්ට කල්ප ආදී ලෙසද අතීත කාලය සිහිකළ හැකිය.
පරචිත්ත විජානනය යනුවෙන් හැඳින්වෙනුයේ අන්ය යන්ගේ සිත දැනගැනීමේ නුවණයි. මෙය චෙතොපරියඤාණය නමින්ද හැඳින්වේ.එය දිබ්බ චක්ඛුරභිඥාන වශයෙන් ලබාගත හැකිය. මෙය උපදවා ගැනීම සඳහාද අෂ්ට සමාපත්ති උපදවා එම අට සමවත හොඳින් ප්රැගුණකර තිබිය යුතු වේ.පරචිත්ත විජානනය උපදවා ගැනීමට කැමති භාවනානුයෝගියා විසින් තෙජෝ කසිණ, ඕදාත කසිණ හා අලෝක කසිණ යන කසිණ තුන අතරින් එක් කසිණයක් උපචාර ධ්යායනයට ගෝචර වන පරිදි වැඩිය යුතු අතර එහි අර්පණාවට නොපැමිණිය යුතුය.මේ තුන් කසිණ අතරින් ආලෝක කසිණය වඩා යෝග්යර බැව් සම්මතයයි. කසිණ මණ්ඩල පිළියෙළකර කසිණ භාවනා වඩන ලෙස භාවනා වඩා එහි ප්ර්ථම, දුතිය, තතිය හා චතුත්ථිභ ධ්යා න ඉපිදවිය යුතුය. පරචිත්ත විජානනය ලැබීම පිණිස වැර වඩන යෝගාවචරයා විසින් අභිඥා පාදක ධ්යාදනයට සමවැද ඉන් නැඟිට පරිකර්ම සමාධි සිතින් හෘදය වස්තුව ඇසුරුකොට පවතින ලේවල වර්ණය කුමන පැහැයක් ගෙන පවතී දැයි බැලිය යුතුය.ආලෝක කසිණ නිමිත්ත වැඩූ විට ඊට අරමුණුවන හෘදවස්තුවතුළ ඇති ලේ ධාතුවේ වර්ණය දෙස බැලිය යුතුය.එසේ බලත්ම ඔහුගේ පරිකර්මවාරය ඉක්ම යයි.එවිට ආලෝකය අතුරුදන් වේ. අලෝකය අන්තර්ධාන වූවිට බලන දේ නොපෙනී යයි.එවිට ඔහු විසින් යළි පාදක ධ්යානනයට සමවැදී ඉන් නැඟී යළි අලෝකය පැතිරවිය යුතුය.එවිට ඒ ආලෝකය ක්ර මයෙන් බල සම්පන්න වේ. මේ තාක් ස්ථානවලට ආලෝකය පැතිරේවා යැයි යම්තාක් ප්රකදේශ පරිච්ඡේද කර ගනීද ඒතාක් ස්ථාන වල ආලෝකය පැතිර පවතියි.යළිඳු අභිඥා පාදක ධ්යාේනය වන රූපාවචර චතුත්ථින ධ්යාආනයට සමවැදී ඉන් නැඟිට යළි පරිකර්ම කොට පරචිත්ත විජානනය ලැබ ගැනීම පිණිස සිත යොමුකළ යුතුය.හෘදය වස්තුව ඇසුරුකොට පවතින ලේ ධාතුවේ වර්ණය බලා ඒ අනුව සිත කිව හැකිය. සිත සොම්නසින් ඇතිවිට පැසුණු නුග ඵලයක් සේ ලේ රත්පැහැයට හැරී පවතියි.සිත දොම්නස්ව පවතින විට හෘද වස්තුවේ ලේ ධාතුව ඉදිණු දඹ ගෙඩියක් සේ කඵ පැහැයට හැරී පවතී. සිත උපේක්ෂහව පවතින විට හෘදය වස්තුගතවූ ලේ ධාතුව ප්රකසන්න තල තෙල් ලෙස ප්ර සන්නව පවතී. මෙසේ හෘදය වස්තුගතවූ ලේ ධාතුවේ වර්ණය බලමින් සිත කිවහැකිය.මේ ඥානය ක්රෙමයෙන් වඩා ශක්තිමක් වූ විට කාමාවචර, රූපාවචර හා අරූපාවචර ආදී සිත්වල ප්රරභේද පවා පහසුවෙන් දැනගත හැකිය.අරූපාවචරයන්ට හෘදය වස්තුවක් නැති බැවින් ඔවුන්ගේ සිත කීම විශේෂ සෘද්ධියක් ලෙසට දක්වා ඇත.සිතිත් සිතට සංක්රැමණයවීමද මේ අයුරින්ම හෘදයවස්තුගත රුධිර වර්ණය අනුව පැවසිය හැකිය.තමාගේ පරචිත්ත විජානන ශක්තිය දියුණුවීමේදී වඩා සූක්ෂම සිත්පවා කියවිය හැකිබව මේ අනුව පැහැදිලි වේ.

සමථ භවනා වඩා ධ්‍යාන මට්ටම් කරා සිත දියුණු කිරීමේ ක්‍රම වේදය වුවද ඉතා ගැඹුරු සියුම් වූ ක්‍රමවේදයකි නිසි කෙස ගුරු ඇසුරෙු පුරුදු පුහුණු වූ අයෙකුට මිස සෙස අයෙකුට ඒ පිළිබඳ සාමාන්‍ය වටහාග ැනීමක් වත් ලබා ගැනීම අසීරුබව පැහැදිලිව පෙනී යයි. මමද කාලයක් භාවනා ක්‍රම ආරණ්‍ය සේනානන හා ජාත්‍යන්තර විපස්සනා මධ්‍යස්ථාවලදී පුරුදු පුහුණු කලෙමි. මේ හේතුව මත හුදෙක් ආචාර්ය උපාධි දැනුමට අතිරේකව එබඳු භාවනා ක්‍රම පිළිබඳ ලබාගත් ප්‍රායොගික භාවනා පුහුණුවද මා තුළ ඇත. මා පිළිබඳ නොදන්නා කම නිසා වැරදි වටහා ගැනීම් නිසා මා පිළිබඳ ද්වේෂ සහගතව කොමෙන්ටු දැමීමෙන් වැලකී කටයුතු කරන මෙන් මම ඔය පොඩි දරුවන්ගෙන් කාරුණිකව ඉල්ලීමක් කරමි. මොකද ඔයාලා කියන දේ ලපටි ලාබාල බොලඳ මනස්ඟාත බව මම පැහැදිලිව දන්නා බැවිනි. දැන් නැවතත් ධ්‍යාන මට්ටම් පිළිබඳ අපගේ අවධානය යොමුකරමු. ඒ අනුව ලෞකික නම් ලෝකය අයත් යන්නයි.ලෝකය යනු සාමාන්යරයෙන් සම්මුතිගත දේවල්ය. සම්මුතියට අනුගතව කටයුතු කිරීම යනු ලෝකයේ මිනිසුන් විසින් හොඳ නරක ලෙස සම්මතකර ගෙන ඇති පරිදි හැසිරීමයි.ලෝකයේ හොඳ නරක යැයි සම්මතකර ගෙන ඇති පරිදි කටයුතු කිරීම හොඳ දෙයකි.නමුදු මේ සම්මුති වනාහී පරමාර්ථ සත්යග නොවේ.ඒ නිසා මිනිස් ආකල්පවලට අනුව වරින් වර මේ පිළිගැනීම්වල අගය වෙනස්වියහැකිය.එවිට පළමු හොඳ යැයි සම්මතව තිබූ දේ පසු කාලයකදී නරක යැයි සම්මත වියහැකිය.එසේම නරක යැයි සම්මතයේ තිබූ සේ පසුව හොඳ යැයි සම්මතයේ පැවතිය හැකිය.ලෝකය වරින්වර වෙනස්වීම යනුවෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ කාලීනව මානව අගයන් මෙසේ වෙනස්වීමට ලක්වීමය.ඊට වඩා ගැඹුරක් දැකීමට ඇතැම් ප්රකඥාවන්ත අයහට හැකියාවක් තිබේ.වරින්වර මෙසේ වෙනස්වීමට ලක්නොවී මේ ලොවතුළ සදාතනික ධර්මතාවයන් පැවතිය හැකිදැයි විමසුම් නුවණ යොමා කටයුතු කරන අය සිටිති.බුද්ධාදී උතුමන් මෙලොව පහළ වීමට පෙර පටන් ලෝකසම්මුතිය පැවතිනි.සිද්ධාර්ථ බෝසතුන් පළමුව සත්යද ගවේෂණය සඳහා ගියේ එකල සෘෂිවරුන් ලෙස ප්රසසිද්ධියට පත්ව සිටි ආලාමකාලාම උද්දකරාම පුත්ත යන තවුසන් වෙතටය.මේ තවුසන් අෂ්ටසමාපත්ති ලැබූ උසස් ගණයේ සෘෂිවරු ලෙස සැලකිනි.සිද්ධාර්ථ තවුසා විසින් බුද්ධත්වය අවබෝධය සඳහා භාවිතාකරන ලද විදර්ශනා භාවනාක්ර්මය සොයාගැනීමට පෙර ලෝකයේ පැවති උසස්ම අධ්යාාත්මක ගවේෂණ විධික්රකමය සේ සලකන ලද්දේ මේ අෂ්ටසමාපත්ති ලබා ගැනීමයි.අෂ්ටසමාපත්ති උපදවා සාමාන්යය මිනිසෙකු විසින් නොකළ හැකි වූ විවිධ සෘද්ධිවිධ ප්රාමතිහාර්ය පෑමට පවා මෙකල හැකියාව ලැබී තිබිණ.සිද්ධාර්ථ බෝසතුන් එකල බෙහෙවින් උසස් යැයි සම්මතව පැවති මෙකී අෂ්ට සමාපත්ති ලැබීමට යොමුවූයේ එමඟින් සත්යාූවබෝධය ලැබීමට හැකි යැයි උපකල්පනය කළ බැවිනි.ප්රිථම ධ්යා නයේ සිට අෂ්ටසමාපත්තිය දක්වා සියළු ධ්යාමනයන් ලෝක සම්මුතියට එකඟව පවතින බැවින් එමඟින් ලෝක සම්මුතිය අතික්ර මණය කළනොහැකිබව පසුව සිද්ධාර්ධ තවුසා විසින් වටහාගනු ලැබීය.කෙසේ වුවද ක්ෂිණිකව සිත එකඟ කිරීමේ හැකියාව ලෞකික ධ්යාසනතුළ ගැබ්ව ඇතිබව වටහාගත යුතුය.ලෝකසම්මුතියෙන් පරිබාහිර සත්යක සෙවීමට තරම් ප්රාඥාව දියුණුනොවූ පුද්ගලයන්හට ඒ තත්වයට පැමිණීම පිණිස අවශ්යහකරන මූලික පසුබිම සකස්කර ගැනීම සඳහා ලෞකික ධ්යා්න සමාපත්ති වලින් නොමඳ පිටිවහලක් සැලසේ.
ලෞකික ධ්යාසන නම් විඳීමේ ශක්තිය සියුම් කිරීමයි.මේ විඳීමේ ශක්තිය සියුම් කිරීමේදී එය ප්රධධාන විඳීම් ස්ථර පහක් යටතට ගොනු කරනු ලැබේ.මේ ප්රනධාන ස්ථර පහ නම් චිතර්ක, විචාර, ප්රීීති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන්නයි. මින් ප්රී ති හා සුඛ යන්න සෘජුවම විඳීම් හා පවතින සම්බන්ධතාවය මතුපිටින්ද නිරූපණය වේ.විතර්ක, විචාර හා ඒකග්ගතා යන අංග සියුම් ලෙස බුද්ධිය හා සම්බන්ධ විඳීමේ හැකියාව මූර්තිමත් කෙරේ.මේවා ධ්යා නාංග වශයෙන් දක්වා ඇත. ලෞකික ධ්යා න ඉපිදවීම යනු මෙයයි. ලෞකික ධ්‍යාන මට්ටම ක්රයමයෙන් උසස් වෙත්ම මේ විඳීමේ හැකියාව ක්රනමානූකූලව සියුම් හා අවම කිරීමේ තත්වයකින් යුතුය.මේ අනුව ප්රෙථම ධ්යාමනයේදී විතර්ක, විචාර, ප්රීකති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යාේනාංග පහක් දැකගත හැකිය.දුතිය ධ්යාමනයේදී විතර්ක යන ධ්යාසනාංගය හැරදා ඒ විතර්ක විචාර ප්‍රීති සුඛ ඒකග්ගතා යන ධ්යාතනාංග සතර ගනු ලැබේ.මෙහිදී විතර්කය යන මනස ධ්යායනයට නංවන හැකියාව තවදුරටත් අනවශ්යු දෙයක් ලෙස සලකා ඇත.මන්ද පුරුදු පුහුණු කරන ලද මනස විසින් ස්වයංක්රී යව ධ්යායනයට සමවැදිය හැකියාව අත්පත් කරගනු ලබන බැවිනි.තෘතිය ධ්යාකන මට්ටමේදී විචාරයද සිතින් ඉවත්කරනු ලැබේ.මෙහිදී ප්ර ථම හා දුතිය ධ්යා න අවස්ථාවන්හි මනසේ තිබූ බුද්ධිමය හැකියාව සිතින් ඉවත්කර ඇතිබව වටහාගත හැකිය.මන්ද ලෞකික ධ්යාින වලට අවශ්යහවනුයේ බුද්ධිමය හැකියාව නොව විඳීමේ ශක්තිය බැවිනි.මේ විඳීමේ හැකියාව ඉතිරිවී ඇති සෙසු ධ්යාේනාංග වන ප්රීයති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන අංගවලදී දැකගත හැකිය.තෘතීය ධ්යාපනයේදී මනසේ ධ්යාලනංග ලෙස මේ අනුව ඉතිරිවනුයේ ප්රීසති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යා නාංග තුන පමණි. මෙය සෘජුවම විඳීමේ හැකියාව සියුම් කිරීමේ ප්ර්තිඵල බැව් පෙනී යයි.අභිධර්ම ක්ර්මයට සතර වෙනි ධ්යාකනය ඉපිදවීමේදී ප්රීයති යන ධ්යාරනාංගයද ඉවත්කර සුඛ හා ඒගග්ගතා යන ධ්යා‍නාංග දෙක ඇතිව එය උපදවනු ලැබේ.අභිධර්ම ක්රාමයට අනුව අවසාන රූපාවචර ධ්යා නය වන පස්වන ධ්යානනය ඉපිද වීමේදී සුඛය යන ධ්යාඅනාංගය ඉවත්කර ඒ වෙනුවට උපෙක්ෂාාව ගෙන උපෙක්ෂාය හා ඒකග්ගතා ඇති පස්වන ධ්යායනය දක්වා ඇත.මෙය අභිධර්ම ක්රාමයටය.නමුදු සූත්රාගන්ත ක්ර මයට අනුව මෙහි පස්වන ධ්යානන තලය සිව්වන ධ්යා්න තලයට සමානය.ලෞකික ධ්යාාන ඉපිදවීමේදී ඒ ධ්යා න සිතෙහි ඇතිවූ සියුම් නොසියුම් බව මත මෙසේ එකම ධ්යාලන මට්ටම අභිධර්ම ක්රාමයේදී පස්වන ධ්යාූනයක් දක්වා ඉහළට නංවා ඇත.නමුදු අභිධර්ම විවරණ ක්ර්මයේදී පස්වන රූපාවචර ධ්යාකන නමින් දක්වා ඇත්තේ සූත්රා න්ත ක්රලමයට අනුව සිව්වන රූපාවචර ධ්යාමනය බැව් සැලකිය යුතුය.මේ ක්රිූයාදාමය සූර්ය බලය උත්ත කාචයකට නාභිගත කරවා එමඟින් සූර්ය කිරණයක පුළුල් පරාසයක විහිද පැවති ශක්තිය එක ලක්ෂලයකට එක් කිරීමට සමානය.සූර්ය කිරණ පුළුල් පරාසයක විහිද තිබෙද්දී එමඟින් කිසිදු කාර්යයක් ඉටුකරගත නොහැකි නමුදු එය එක් ලක්ෂයයකට නාභිගත කළවිට එමඟින් යමක් දහනය කළහැකි මට්ටමකට ප්රඉබල කළහැකිය.අතින්රිි ය සංජානන හැකියාවද ඊට සමානය.එනම් ලෞකික ධ්යා්න මට්ටමේදී සිත තුළ ඇති විඳීමේ හැකියාව ප්රපධාන විඳීමේ ස්ථර පහක් තුළට ගොනුකිරීමේදී විහිද විසිර පවතින්නාවූ චිත්ත ශක්තිය ප්රකබල වේ.ලෞකික යනු ලෝක සම්මුතියට යටත් යන්නයි. මේවා අතින්රිප ය සංජානන හැකියාවට අයත් නමුදු ලෝක සම්මුති ව්ය වහාරයට සීමාවී පවති.ඊට හේතුව මෙහිදී ප්රපඥාව, බුද්ධිය වර්ධනය නොවන බැවිනි.ලෝක සම්මුති ව්ය වහාර ඉක්මවා කටයුතු කළ හැක්කේ ප්රකඥාව,බුද්ධිය ඉක්මවා කටයුතු කළහැකි හැකියාවක් ඇතිවිටකදී පමණි.ලෞකික ධ්යා නවල හා ලෝකෝත්තර ධ්යාතනවල ඇති ප්රතධානතම වෙනසද මෙයයි.එනම් ලෞකික ධ්යාකනවලදී විඳීමේ හැකියාව සියුම්කර ගැනීම අරමුණු කරන අතර ලෝකෝත්තර ධ්යාදනවලදී අරමුණු කරනුයේ නොවිඳීමේ හැකියාවයි. නොවිඳිමේ හැකියාව යනු විඳීමෙන් මිඳී කටයුතු කිරීමට දක්වන දක්ෂයතාවයයි.ලෞකික ධ්යාැනලදී විඳීමේ හැකියාව සියුම් කරනුයේ විඳීමේ හැකියාවෙන් මිදී කටයුතු කිරීමට එක්වරම නොහැකි නිසාය.පළමුවෙන් විඳීමේ අයහපත් පැතිකඩ අත්හැර කුසලගාමී පැත්ත වර්ධනය කිරීමට උපදෙස් ලබාදී ඇත්තේද මේ හේතුව නිසාය.මන්ද පුහුදුන් අයෙකුට එක්වර උසස් අයුරින් කල්පනා කළ නොහැකි බැවිනි.පළමුවෙන් සිතතුළ නැඟී ඇති ලාමක අකුසල සිතිවිලිවල බලපෑමෙන් මනස පිරිසිදු කළ යුතුය.ඒ සඳහා ලෞකික ධ්යාඇන උපදවා ගැනීම වැදගත්වේ.හුදෙක් ලෞකික ධ්යාළන වුවද සාසව ධර්ම වුවද එය පාපයට හා අකුසලයට වඩා උසස්ය. එමඟින් මනසෙහි පවතින විඳීමේ හැකියාවේ හොඳ අංශය වඩා ශක්තිමත් කෙරේ.
මෙසේ හොඳ අංශය ශක්තිමත් කිරීමෙන් අනතුරුව අවශ්ය අයෙකුට තව දුරටත් ගුණධර්ම පෝෂණයෙහි නිරතවිය හැකිය.ලෝකයේ කවදත් සමථ භාවනාව පවතියි.බුද්ධෝත්පාද කාලයෙහි මෙන්ම අබුද්ධොත්පාද කාලයෙහිද සමථ භාවනාව පවතියි.මේ නිසා ලෞකික ධ්යාින ඉපිදවීමෙහි හැකියාව ඕනෑම කාලයක පවතියි.සිද්ධාර්ථ බෝධිසත්වදයන් වහන්සේද මේ නිසා ආලාරකාලාම හා උද්දකරාමපුත්ත ආදී ධ්යාසන සමවත් ඉපිදවූ මුනිවරයන්ගෙන් අෂ්ට සමාපත්තිඥාන දක්වා ලෞකික ධ්යාආන ඉපිදවීමේ හැකියාව ලබාගත්බව සඳහන්ය.මෙහි සඳහන් අෂ්ටසමාපත්ති යනු සතර වැදෑරුම් රූපාවචර ධ්යාැන හා සතර වැදෑරුම් අරූපාචර ධ්යා.න ලබාගැනීමයි.රූපාවචර ධ්යාෑන යනු කාමයන් අත්හැර දමා ඊට වඩා උසස් මානසික තලයකට ප්ර‍වේශවීමයි.කාම යනු භෞතික පදාර්ථ ඇසුරින් විඳීම ප්ර කාශයට පත්වීමයි.කාම ආශ්වාදය නම් රූප, සද්ද, ගන්ධ , රස, සපර්ශ හා ධම්ම යන ඉන්රිමන යන් ඇසුරින් ලබාගන්නා භෞතික වස්තුවල ආශ්වාදය විඳීමයි.මෙහිදී කාමරාගය නම් ස්පර්ශ ඉන්රිඅ යවන සමට අරමුණුවන වස්තූන් ඇසුරින් විඳීමේ ආශ්වාදය ලැබීමයි.කාමරාගය ඇතිවීම ෂඩ් ඉන්රි‍ හැයන්ටම පොදුය.මන්ද කාම වස්තු හෙවත් කාම ආශ්වාදය විඳීමට හේතුවන භෞතික වස්තුවක් ඇස, කණ, නාසය, දිව, සම හා මනස යන ෂඩ් ඉන්රිති යන්ට ගොදුරුවීමේදී එහි ආශ්වාදය එකී ෂඩ් ඉන්රිුවන යන්ටම ලැබේ.නමුදු මෙහිදී කාමරාගය සමට විශේෂකොට දක්වා තිබේ.මීට හේතුව කාමරාගයේ වර්ධනය සම යන ඉන්රින ය ආශ්රිිතව සිදුවන බැවිනි.මෛථුනය කාමරාගයේ සුවිශේෂී ලක්ෂේයයි.මෙය ශාරීරිකවූ චර්යාවකි.කාමරාගයෙහි උච්චතම අවස්ථාව මෛථුනය ලෙස දැක්විය හැකිය.මෛථුන හැසිරීමේ යෙදීමෙන් අනතුරුව තාවකාලිකව යටපත්ව යන කාමරාගය යළිඳු අවස්ථාවක මතුවේ.කාමරාගය සමනය කරගැනීම සඳහා මෛථුනයේ නිරතවීම පිපාසයට ලවණ ජලය පානය කරන්නාක් බඳුය. ලවණ ජලය පානය කිරීම නිසා පිපාසය වඩ වඩාත් උග්රජවන්නාක් මෙන් මෛථුන සේවනය නිසාම කාමරාගය වඩවඩාත් උත්සන්නවේ.ශීලයෙන් දුරුකිරීමට අපහසු මට්ටමට සිතෙහි මුල්බැස ගනියි. එවිට විදර්ශනාව වැඩීමට අපහසුනම් කළහැකි හොඳම දෙය සිත කාමරාගයෙන් ඉවතට ගැනීමයි. මේ සඳහා කිසියම් රූපී නිමිත්තක් ගෙන ඒ කෙරෙහි මනස යෙදවීම ප්රෙමාණවත්ය.කසිණ නමින් හැඳින්වෙනුයේද මෙසේ සිත පාලනයකිරීම පිණිස භාවිතා කරන රූපී නිමිත්තකි.භෞතික ද්ර්ව්යුයක් වුවද කසිණයේදී අරමුණු කරනුයේ එහි ද්රිව්යක රස විඳීම නොව එහි බාහිර නිමිත්ත අනුව අභ්යේන්තර ගතව ඇතිකරගන්නා කිසියම් සටහනකි.මේ සඳහා මූලික වශයෙන් කිහිප වාරයක් නෙතින් අදාළ කසිණ නිමිත්ත දෙස බලමින් එහි නිමිති සටහන අනුව අභ්යමන්තර සටහනක් සිතතුළ ඇතිකරගත යුතුය.මූලික කසිණාරම්මණය පරිකර්ම නිමිත්තයි.මෙම භාවනාව පරිකර්ම භාවනාවයි.අභ්යකන්තර ගතව සිතතුළ ඇතිවන නිමිති සටහන උද්ගහ නිමිත්තයි.මෙහිදීද ඒ භාවනාව පරිකර්ම භාවනාවයි. සිතතුළ ඇතිකරගත් අභ්යසන්තර නිමිත්ත ඔස්සේ සිත පිහිටුවාගෙන යළි වැඩිදුරටත් ඒ ඔස්සේ ඉතා දැඩිව සිත අරමුණ ග්රනහණය කරගෙන සිටින විට අතිපාරිශුද්ධ අලෝකයක් අභ්යසන්තර මානසික සටහන තුළින් මතුවේ.හෙවත් උද්ගහ නිමිත්ත පලාගෙන මතුවන්නාක් ලෙසට මෙය මතුවන බව දක්වා ඇත.එවිට මතුවන එම ආලෝකය පටිභාග නිමිත්තයි.එම භාවනාවට උපචාර භාවනාව යැයි කියනු ලැබේ.මෙසේ උපචාර භාවනාවෙන් පටිභාග නිමිත්ත වඩනවිට කාමචඡන්දාදී පංච නීවරණ ධර්ම මැඩපවත්වාගෙන විතර්ක, විචාර, ප්රීදති, සුඛ, ඒකග්ගතා යන අංග පසකින් සමන්විත වූ ප්රවථම ලෞකික රූපාවචර ධ්යාටන චිත්තය උපදියි.කාමආශ්වාදය ලබන සිතකට වඩා මේ ප්රිථම ධ්යාරන සිත සියුම්ය.නමුදු කාම ආශ්වාදය නම් භෞතික ද්රිව්යානත්මක අරමුණු විඳීමතුළින් ලබන ආශ්වාදය වන අතර රූපාවචර සිත නම් භෞතික ද්ර ව්යය ඇසුරු කර ඊට අනුරූපීව මනසෙහි ඇඳ ගත් රූපී සටහනක් පිළිබඳ සියුම් විඳීමේ සිතයි.කාම ආශ්වාදය හා රූප ආශ්වාදය අතර වෙනස නම් කාම ආශ්වාදයෙහි සෘජුවම බාහිර වස්තු ඇසුරුකර ලබන විඳීම ගැබ්ව තිබීම හා රූප ආශ්වාදයෙහි ගැබ්වනුයේ මනසට අරමුණුවන සටහන පිළිබඳ ලබන විඳීම වීමයි.මේ විඳීම මඟින් නිරූපණය වනුයේ සම්මුතියයි.එහි ලෝක සම්මත ස්වරූපය එලෙසම අන්තර්ගතය.කිසිදු ප්ර ශ්න කිරීමක් හෝ විචාර පූර්වකව බැලීමක් නැතිව ලෝක ව්යලවහාරය එසේම ලෞකික ධ්යාවනවලද අන්තර්ගතය.මේ නිසා ලෞකික ධ්යාබනසිත මඟින් ලෝකෝත්තර විෂය අරමුණ කළ නොහැකිය.ලෝකෝත්තර විෂය අරමුණ කළ හැක්කේ ලෝක ව්ය වහාර ඉක්මවා ප්ර ඥාවෙන් දැකිය හැකි තත්වයකට මනස පත්කරවාගත් අවස්ථාවකය.ඒ අවස්ථාව වුවද නිරායාසයෙන් ඇතිවන්නක් නොවේ.මහත් වැර වෑයමක් දරා අත්පත් කරගත යුතුවූ අවබෝධයකි.මාර්ගඵල අවබෝධය නම් මෙයයි.මාර්ගඵල අවබෝධයට බැහැරව කෙතෙක් ඉහළ සමාධි ලැබූවද ඒ සියල්ල තාවකාලික සිත පුහුණු කිරීම් පමණකි.
ප්ර ථම ධ්යසන සමාපත්ති සිතේ ඇති නොයෙක් දෝෂ සහිත බව බුද්ධියෙන් වටහාගත් පසුව ඒ කෙරෙහි ආශා රහිත වියහැකිය.එවිට මෙතෙක් සිතේ පැවති ප්රවධාන රූපී විඳීම් පහ වන විතර්ක, විචාර, ප්රීඑති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යාවනාංගවලින් විතර්කය අත්හැර දැමීමට පෙළඹේ.මන්ද මෙහි කැළඹීම් හා විඳීම් ස්වභාවය අන්තර්ගත බැවිනි.මනසෙහි ඇති ධ්යා්න සටහන සමඟ සිතේ තිබෙන විතර්කය යන ප්රයධාන රූපී වීඳීම සිතෙන් ඉවත් කරදැමීමත් සමඟ රූපාවචර ද්විතීය ධ්යාවනය උපදියි. මෙහිදී සිතින් ඉවත්කර දැමෙන විතර්ක ධ්යා නාංගය සැබවින්ම බුද්ධියට හා ප්ර‍ඥාවට සබඳතාවක් ඇතිබවක් පෙනී යයි.බුද්ධියට හා ප්ර්ඥාවට සම්බන්ධතා දක්වන චෛතසික වන විතර්ක හා විචාරය යන දෙකෙන් විතර්කය ධ්යාතන අරමුණට නංවන බැවින් එය වඩා ඕලාරික යැයි සැලකිය හැකිය.ඒ අනුව ධ්යා‍න අරමුණේ හැසිරීම නම් වූ විචාරය සිත අරමුණ වෙත ඇදගන්නා ශක්තියවූ විතර්කයට වඩා සියුම් බැව් සැලකිය හැකිය.එසේම ධ්යාරනය වඩා ප්ර්ගුණවත්ම අරමුණ වෙත නිරායාසයෙන්ම සිත බැඳී යන නිසා යළි අමුතුවෙන් අරමුණට නැඟීමේ අවශ්යාතාවයක් මතු නොවන නිසා විතර්කය අනවශ්යා ධ්යාුනාංගයක් බවටද පත්වේ.මේ හේතු දෙකම නිසා ද්විතීය ධ්‍යානයේදී විතර්කය ඉවත් වී විචාර, ප්රීීති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යාවනාංග පමණක් ඉතිරිවේ.ලෝකෝත්තර මාර්ග සිත්උපද වීමේදී සිතේ විඳීම ඉවත්කරහැරීමට පියවර ගන්නා අතර ලෞකික ධ්යාාන සිත්වලදී විඳීම සියුම්කර ගැනීමට පියවර ගන්නාබව දක්නට ලැබේ.විතර්කය යම්කිසි ප්ර ස්තුත දෙකක් හෝ වැඩි ගණනක් අතර සැසඳීමක් සිදුකිරීම සඳහා භාවිතාවන චිත්ත ගති ලක්ෂණයකි.මෙහිදී සිතේ කැළඹීම අධිකය. නමුදු විචාරය නම් ලබාගත් අරමුණ වුවද වඩාත් පිරිසිඳ බැලීමය.මෙයද විචාරපූර්වක සිතක් බැවින් බුද්ධිමය ගුණය අන්තර්ගතය.එසේවුවද එහිදී සලසා බැලෙනුයේ ප්රාස්තුත කීපයක් පිළිබඳ නොව තමන් ගත් අරමුණ පිළිබඳව බැවින් විතර්කයට වඩා විචාරයෙහි කැළඹිලි ස්වභාවය අඩුය.ඒ නිසාම ද්විතීය ධ්යාමන සිතට වුවද විචාරය යන ධ්යාිනාංගය ගෙනයාහැකි මට්ටමක් ඇත.තෘතීය ධ්යාළනයට පත්වීමේදී තව ඕලාරික ධ්යායනාංගයක් අත්හරිනු ලැබේ.එනම් විචාරයයි.විචාරය සෙසු චෛතසික වලට වඩා ඕලාරිකය.මන්ද එහි අරමුණෙහි එල්ඹී සීටීමක් වෙනුවට ඇත්තේ අරමුණ පිලිබඳ පිරිසිඳ ගැනීමට සිදුකර උත්සාහයකි.මීට සාපේක්ෂකව ප්රීවති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යා්නාංගවල විඳීමේ ගුණය අධිකය.නමුදු ප්රනඥා ගුණය අධික විචාරයේ එම ගුණය ලෞකික ධ්යාසන පැවැත්මට බාධාවක් ලෙස සලකා ඇත.මන්ද ලෞකික ධ්යාවනවලදී සිදුවනුයේ විඳීම අත්හැරීමක් නොව විඳීම සියුම්බවට පැමිණවීමක් වන නිසාය.මේ අනුව තෘතීය ධ්යාුනයේදී සිතේඇත්තේ පීතී, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යා්නාංග පමණකි.මෙහිදී සිතේ උපරීම විඳීමේ ස්වභාවයෙහි සියුම් බවක් ගැබ්වේ.සිත කැළඹීමට පත්වන කිසිදු චිත්තගති ස්වභාවක් මෙහි නැත.එබැවින් නොසෙල්වන අඛණ්ඩ චිත්ත පරම්පරාවක් තෘතීය ධ්යා්නයෙහි අන්තර්ගත වේ.පීති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යාතනාංග සැලකූවිට මෙහිද පීතිය යන ධ්යාතනාංගය මනෝකායික කැළඹිලි ස්වභාවය ළංවන අවස්ථාවක් ලෙස සැලකිය හැකිය.එම නිසා පීතිය අත්හැර දැමීමෙන් මීට වඩා සිත ශාන්තබවට පත්කරගත හැකිය.ඒ අනුව පීතිය අත්හැර දමා ඒ වෙනුවට උපේක්ෂාය, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන සිව්වෙනි ලෞකික ධ්යාවනය ලබාගත හැකිය.එහි උපේක්ෂාාවෙහි ඇත්තේ මධ්යුස්ථ වේදනාවයි.එනම් මැදහත් වේදනා විඳීමයි.මෙය සිතේ ඉතා සියුම් විඳීමේ අවස්ථාවකි.උපෙක්ෂාථව සියුම්ය.එසේම ඒකග්ගතාව සියුම්ය.මේ දෙක අතර සුඛය තරමකට ඕලාරිකය.මන්ද එහිද කැළඹිලි සහගත බවක් විද්යුමාන බැවිනි.මේ නිසා සුඛය අත්හැර දැමීමෙන් සිත තව දුරටත් ඉහළ ලෞකික සමාධි මට්ටමක් දක්වා උසස් කළහැකිය.එනම් මෙහිදී සුඛය හැරදා උපෙක්ෂාව හා ඒකග්ගතා යන අංග දෙකින් පමණක් සමන්විත පංචම ධ්යාේන උපදවාගත හැකිය.මේ රූපාවචර ධ්යාකනයන්හි අවසාන ධ්යාකන අවස්ථාවයි.මෙහි ධ්යාාන දක්වා ඇත්තේ අභිධර්ම ක්රධමයටය. සූත්රා්න්ත ක්රගමයට අනුව මෙහි පංචම ධ්යාථන අවස්ථාව චතුත්ථිව ධ්යාතන අවස්ථාව ලෙසට සලකා ඇත. මෙහි උපෙක්ෂාරව මනෝකායික ඉහිල්වීමක් ලබාදෙන බැවින් සුඛස්ථානයෙහිලාම සැලකිය යුතුබව මෙහිදී පෙන්වා දී ඇත.මන්ද විඳීම සියුම්වීම සිතට විශාල සැනසීමක් ගෙන දෙන්නක් වන නිසාය. ඉහත සඳහන් කළ පරිදි රූපාවචර ධ්යාවන සිත් පස උපදවා ගත්විටකදී ඊට විපාක වශයෙන් ප්රාතිසන්ධිද භවාංග හා චුති වශයෙන් ලැබෙන සිත විපාක සිත්වේ.මින් අදහස්වනුයේ තමන් උපදවන රූපාවචර ධ්යාරනයට සසැඳෙන පරිදි විපාක වශයෙන් මේ සිත තුන උරුම වන බවයි.ප්රදතිසන්ධිර සිත ඊළඟ භවය තුළ උපතලබාදීමට සමත්වේ.එසේම එම භවයතුළ අරමුණුනොගෙන සිටින අවස්ථාවන්හි භවාංග සිත උපදියි.එම භවයේ අවසාන වශයෙන් චුති සිත උපදියි.යම්කිසි ධ්යාධනයක් පරිත්ත වශයෙන් වැඩීම යනු ධ්යා්නය ලැබූ මාත්රතයයි.මෙහිදී ඒ ධ්යාභනය යළියළිත් උපදවමින් වසඟ නොකෙරේ.ප්රතථම ධ්යා.න සිත පරිත්ත වශයෙන් වැඩූ විටදී ඊට විපාක වශයෙන් බ්රකහ්ම පාරිසජ්ජ නම් බ්රනහ්ම ලෝකයේ උපදියි.මේ ධ්යා නය මධ්යයම ලෙස වැඩුයේ නම් බ්රවහ්ම පුරෝහිත බ්රිහ්ම ලෝකයේ උපදියි. එයම ප්රිණීත ලෙස වැඩුයේ නම් මහා බ්රැහ්ම නම් බ්ර හ්ම ලෝකයේ උපත ලබයි.ද්විතීය හා තෘතීය ධ්යා්න පරිත්ත ලෙස වැඩුයේ නම් පරිත්තාභ නම් බඹ ලොවද,මධ්ය ම සේ වැඩුයේ නම් අප්පමාණාභ නම් බඹ ලොවද,ප්රතණීත ලෙස වැඩුයේ නම් ආභස්සර නම් බඹ ලොවද උපදියි.මේ දුතිය ධ්යාවන භූමිය. චතුත්ථිඩ ධ්යා්නය පරිත්ත වශයෙන් වැඩුයේ නම් පරිත්ත සුභ නම් බඹ ලොවද,මධ්ය ම ලෙස වැඩුයේ නම් අප්පමාණ සුභ නම් බඹ ලොවද,ප්ර ණීත ලෙස වැඩුයේ නම් සුභකිණ්හ නම් බඹ ලොවද උපදියි. මේ තතිය ධ්යාභන භූමිය. පංචම ධ්යා්නය වැඩුයේ නම් වෙහප්ඵලයෙහිද,එයම සිත නැති කරන ලෙස වැඩුයේ නම් අසඤ්ඤසත්තයෙහිද,අනාගාමී මාර්ගඵල ලාභී වූ විට ශුද්ධාවාසයන්හිද උපත ලබයි. මේ චතුත්ථිී ධ්යාඤන භූමිය.මේ සියළු තැන්වලදී ප්රිටිසන්ධිි,භවාංග හා චුති යන චිත්තයන් සමාන වේ.
රූප ආශ්වාදය කාම ආශ්වාදය තරම් රළු හා පිළිකුල් සහගත නොවූවත් එහිද එක්තරා රළු ස්වභාවයක් විද්ය මානය.එබැවින් සිතේ විඳීම සියුම් කිරීමට යොමුවූ ඇතැම් යෝගාවචරයෝ රූප ආශ්රකයෙන් සිතතුළ ඇතිකරගත් කසිණ නිමිත්ත අරමුණුකොට උපදවාගත් රූපාවචර ධ්යානන සුළු හේතු නිසා නැතිව යාමට ඉඩ ඇති බැවින් ඒ කෙරෙහි කළකිරීමට පත් වෙති.මන්ද රූප නිමිති විවිධ වෙනස්වීම්වලට සිතේ ඇතිකරගත් රූප සටහන හේතුවන බව සැලකීමෙනි. මේ නිසා රූප ඇසුරු කොට උපදවාගත් රූප සටහන වඩාත් සියුම් කිරීමේ කාර්යයට එළඹෙති.මෙම රූප සටහන කෙරේ ඇතිවූ විඳීම සියුම් කිරීමේ අරමුණ මෙහිදී මුලිකව සලකා ඇත.එහිදී කසිණ අරමුණ අරමුණු කොට සිතතුළ ඇතිකරගත් සටහන හැකිතාක් පුළුල්කරනු ලැබේ. මේ සඳහා ආකාස කසිණය හැර සෙසු නව කසිණ අතරින් එක් කසිණයක් භාවිතා කළහැකිය.කසිණය තමන්ට හැකි තරම් පුළුල් ප්රණදේශයක් පුරා පතුරුවා හරිනු ලබයි.අනතුරුව සිත පුරා කසිණ නිමිත්ත පැතිරී යයි.ඉන් අනතුරුව ඒ පැතිරී ගිය කසිණ අරමුණ මෙනෙහි නොකර අත්හැර දමනු ලබයි.මෙය මෙනෙහි නොකරනවිට එහි ආකාශ මාත්රරය පැනවෙයි.සැබවින්ම මෙහිදී ආකාස මාත්ර්යෙන් අරමුණු වන්නේ හිස්බව ලෙසට සලකා ගත හැකිය.මුල්වරට රූප අරමුණ කිරීම නතරවී සිතේ ස්වභාවය අරමුණු වන්නේ මෙහිදීය. මෙහිදී අනන්තවූ ආකාසය හෝ ආකාස යැයි කසිණය අත්හළ විට මනසට දැනන හිස්බව අරමුණු කෙරේ.එහිදී තව දුරටත් නීවරණ සංසිඳී ආකසානඤ්චායතනය උපදියි.මෙය පළමුවන අරූපාවචර ධ්යාෙන චිත්තයයි.අරූප ධ්යානනයෙහි ඇති සුවිශේෂී ලක්ෂණය නම් මුල්වරට බාහිර නිමිති අත්හැරදා සිය විඤ්ඤාණයම අරමුණු කිරීමට යෝගාවචරයාගේ සිත නැඹුරුවීමයි.ආකාසනඤ්චායතන සිත මනාව හුරු පුරුදු කරගත් පසුව සිත තවත් ඉහළ මට්ටමට ගැනීම පිණිස වෑයම්කළ යුතුය.එහිදී සිත තුළ ඇති අරමුණු විඳීමේ ස්වභාවය තවත් සියුම් කළහැකිය. ආකාසනඤ්චායතන සිත වෙනස්වීමේ ලක්ෂණ උරුමකර ඇති බව සලකා ඊළඟ අරූපාවචර ධ්යා නය ඉපිදවීම පිණිස නැඹුරුවේ.සිත තුළ ඇති විඳීමේ ශක්තිය තවදුරටත් සියුම් කිරීම පිණිස උපදවූ ආකාසනඤ්චායතනය අනන්තය තෙක්ම පතුරුවා හැරිය හැකිය.එහිදී විඤ්ඤාණං හෝ අනන්තං විඤ්ඤාණං හෝ ලෙස මෙනෙහිකර සිතට අරමුණුවන විඤ්ඤාණ නිමිත්ත සියුම් කළයුතුය.මෙහිදී තමාගේ මනසේ ගතිලක්ෂණ ඒ මනසින්ම අරමුණු කෙරේ.සැබවින්ම මෙහිදී සිදුකරනුයේ මානසික ලක්ෂණ සියුම් කිරීමයි.මේ අයුරින් මනස සියුම් කිරීමේදී යම් අවස්ථාවකදී විඤ්ඤාණඤ්චායතන දෙවන අරූපාවචර ධ්යා්න සිත උපදියි.තමා තුළ ඇති අති සියුම් මනෝ විඤ්ඤාණ ධාතුව මෙහිදී භාවනානුයෝගියාට අරමුණු වේ.එසේම විඳීම සියුම් වේ.මනස වඩ වඩාත් සියුම් හා සැහැල්ලුවට පත්වේ. විඤ්ඤාණඤ්චායතනය මනාව පුරුදුවූ විට ඊට වඩා මානසික සියුම් බවකට මනස පත්කළහැකි යැයි භාවනානුයෝගියා වටහාගනියි.එම සියුම්බව ලබාගැනීම පිණිස තවදුරටත් භාවනා කළයුතුය.විඤ්ඤාණඤ්චායතනය උපදවාගැනීමේදී අභාවයට ගිය ආකාසනඤ්චායතන ධ්යාවන සිත පිළිබඳ අවධානය යොමුකිරීමෙන් තවදුරටත් මනස සියුම් බවට පත්කළහැකිය.එම අභාව මාත්රිය අරමුණුකොට කිසිවක් නැත යන අදහස ගෙන නත්ථිම කිඤ්චි යනුවෙන් භාවනා කළයුතුවේ.මෙහි ආකිඤ්චඤ්ඤ ශබ්දයෙන් යමක අභාව මාත්රමය සලකා තිබේ.මේ දක්වා සිතට අරමුණු කලේ සිතේ විඳීමේ හැකියාවයි.පළමුවරට සිත විඳීම් ලක්ෂණයෙන් ඉවතට ගෙන තිබේ.විඳීම් ලක්ෂණයෙන් ඉවතට ගත්සිතට අරමුණු වශයෙන් ලබාදී ඇත්තේ විඳීමට අරමුණු කරගන්නා ලද මනසේ බුද්ධිමය පැතිකඩකි.නත්ථි කිඤ්චි හෙවත් කිසිවක් නැතැයි භාවනා කිරීමේදී විඤ්ඤාණයෙහි පවතින බුද්ධිමය ලක්ෂණ විචාරපූර්වකව දැකගැනීමට හැකියාව ලැබේ. මේ භාවනාව මනාව පුරුදුකිරීමෙන් යම්විටෙක ආකිඤ්චඤ්ඤායතන තෙවන අරූපාවචර ධ්යාමනය උපදියි.මෙහිදී විචාරපූර්වකවීමේදී නැතැයි කියා දැනගනු ලබන්නේ දැනෙන ලක්ෂණ ඇති බැවින් බව වටහාගනියි.මේ අනුව නත්ථිූ කිඤ්චි හෙවත් කිසිවක් නැතැයි භාවනා කර උපදවාගත් තෙවන අරූපාවචර ධ්යානනයවූ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය වුවද අවසාන පියවර නොවන බව අවබෝධවේ.ඉන් පසුව කිසිවක් නැතැයි මෙන්ම කිසිවක් නැතැයි දැනගන්නා සිතද පවතින බැවින් ඇත්තේද නැත නැත්තේද නැත යයි ඒකාන්තව කිව නොහැකි නිෂ්ඨාවක් කරා මනස පමුණුවයි.ඕලාරික අයුරින් සංඥාව නැතිවුවද සූක්ෂිම වශයෙන් සංඥාව පවතින බැවින් එම සූක්ෂගම සංඥාව අරමුණුකරගනිමින් අන්තමෙතං පණීතමෙතං යැයි භාවනා කර්මස්ථාන වශයෙන් සලකා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය තවත් සියුම් කිරීමට පෙළඹෙයි.ඇති නැතිබව දැනගන්නේ සියුම් සංඥාවක් පවතින බැවින් යැයි අරමුණට නඟා ඒ සංඥාවෙහි සියුම් මාත්රැය අරමුණුකරත්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනය නමැති සිව්වන අරූපාවචර ධ්යාිනය උපදියි.මෙය නම් අවසාන ලෞකික ධ්යාසනයයි.අෂ්ට සමාප්තිය උපදවීම ලෙස සාමාන්ය‍ ව්යමවහාරයේ දැක්වෙනුයේ මේ අවසාන මෙන්ම අරූපාවචාර සිව්වන ධ්යා නය ඉපිදවීමයි. අරූපාවාචර ධ්යාකන විපාක වශයෙන් උරුමවන ප්රසතිසන්ධිඅ, භවාංග හා චුති සිත් වශයෙන් සමාන වේ. පළමු අරූපාවචර ධ්යාවනයවූ ආකාසනඤ්චායතන සිතට විපාක වශයෙන් කල්ප විසි දහසකට ආයු ඇති ආකාසනඤ්චායතන නම් අරූපී බ්රසහ්ම ලෝකයේ උපදියි.මෙලෙස දෙවන අරූපාවචර ධ්යාානය වූ විඤ්ඤාණඤ්චායතන සිතට විපාක ලෙස කල්ප සතළිස් දහසකට ආයු ඇති ආකාසනඤ්චායතන නම් අරූප බ්රයහ්ම ලෝකයේ උපදියි.මෙසේම තෙවන අරූපාවචර ධ්යාසනයවූ ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සිතට විපාක වශයෙන් කල්ප සැට දහසකට ආයු ඇති ආකිඤ්චඤ්ඤායතන අරූපී බ්රාහ්ම ලෝකයේ උපදියි.මේ අයුරින්ම සිව්වන අරූපාවචර ධ්යා නයවූ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනය සිතට විපාක ලෙස කල්ප සූවාසූ දහසකට ආයු ඇති නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතන නම් අරූප බ්රාහ්ම ලෝකයේ උපදියි.අරූපී බ්ර හ්ම ලෝක වනාහී හුදෙක් සිතට පමණක් අරමුණු වශයෙන් දැනගත හැකි ඒවාවේ. ඒවා පිහිටි තල හෝ පිහිටි ස්ථාන ආදිය භෞතික හෝ රූපී මිණුම් දඬුමඟින් දැනගත නොහැකිය. අරූපී බ්ර හ්ම ලෝක මානසික මට්ටම් නියෝජනය කරනබව සැලකිය හැකිය.එබැවින් එම බ්රබහ්ම ලෝක පිහිටි ස්ථාන භෞතිකව හෝ රූපී අයුරින් සොයා බලනවාට වඩා අදාළ ක්රඑමවේද නිසිලෙස පිළිපැදීම මඟින් තහවුරුකරගැනීමට වෑයම් කිරීම යෝග්යතබව පෙනේ.එසේම රූපී බ්රවහ්ම ලෝක හා ඒවායේ ආයු ප්රරමාණය සාමාන්යී කාමාවචර ලෝකයන්ට වඩා ඉතා අධිකබව පැහැදිලිව පෙනී යයි. ඊට හේතුව කාමාවචර ලෝකයන්හි අරමුණු කරගනුයේ ඕලාරික භෞතික පදාර්ථ වන අතර ඒවා ඉතා ක්ෂතණිකව වෙනස්වීමට ලක්වේ.සදෙව් ලෝකද අයත්වනුයේ කාමාවචර ලෝකවලටය.ඒවා වල වුවද ඇත්තේ ඉතා සූක්ෂවම වශයෙන් ඇති භෞතික පදාර්ථය.භෞතික පදාර්ථවල මූලික තැනුම් ඒකක ලෙස බුදුදහමේ සඳහන්වන ශුද්ධ අෂ්ටක මෙන්ම සතර මහා භූත රූප හැඩය අති සියුම්ය.ඒ නිසා ඒවා විවිධ මට්ටම්වලින් දක්නට ලැබේ.කාමලෝකවල විද්යහමාන භෞතික පදාර්ථවල හැඩය රළු බැවින් ඒවා පහසුවෙන් මිනිස් ඉන්රිමෙන්යන්ට ගෝචර වේ.මේ නිසා ඉන්රිබැව යාරම්මණ ලෙස භෞතික පදාර්ථ ඇසුරෙන් වින්දනයක් ලැබීමට මිනිසුන් යොමුවී සිටිනබව පෙනී යයි.
කාමභවයට අයත්වුවද සදේව ලෝකයන්හි භෞතික පදාර්ථවල සැකැස්ම මිනිස් ලොව විද්යයමාන ස්වරූපයට වඩා සියුම්ය.මේ හේතුව නිසා එබඳු සියුම් සැකැස්මක් ඇති භෞතික පදාර්ථ සාමාන්යා මිනිස් ඉන්රිම් යන්ට ගෝචර නොවේ.නමුදු සදේව ලෝකවාසී සත්වියන්හට මෙබඳු සියුම් භෞතකික පදාර්ථවලින් සමන්විතදේ ඔවුන්ගේ අති සියුම් ඉන්රිනොවේයන්ට අරමුණුකරගත හැකිය.මීටත් වඩා රූපාවචාර මට්ටමේදී අරමුණුකළ හැකි ස්වරූපය සියුම්ය.රූපාවචර තලයේදී භෞතික පදාර්ථ වෙනුවට ඒ භෞතික පදාර්ථ ඇසුරුකොට සිතින් නිර්මිත රූපී පදාර්ථ ඉන්රිුම්යයන්ට අරමුණුවේ.මෙහිදී මනෝඉන්රිර යට ප්රිමුථස්ථානය හිමිවේ.රූපී ලෝකවාසී සත්වදයින් බ්රුහ්මයින්ය.බ්රරහ්මයින්ගේ පැවැත්ම සඳහා අවශ්ය් ප්රිත්යර ඉතා සියුම්ය.මෙය භෞතික පදාර්ථමය ස්වරූපය ඉක්මවා ඇත.එනම් මානසික අවශ්යහතාවයන් පමණක් සම්පූර්ණවීම බ්ර හ්ම කායික සත්වූයන්ට පැවැත්ම සඳහා ප්රකමාණවත්ය.තමා මෙන්ම සෙසු බ්රබහ්මයින්ට මෛත්රිඉය වඩා ඒ මෛත්රියය ආහාර කොට පැවැත්ම සකසාගත හැකි තරම් මනෝඉන්රිා ය මෙහි ප්රටධානය.රූපී යැයි හැඳින්වුවද මෙහි කිසිදු භෞතික ස්වරූපයක් නැතිබැවින් එහි ක්ෂමණික වෙනස්වීම අවිද්යවමානය.වෙනස්වීම පැණෙන නමුදු ඒ වෙනස්වීම සඳහා ඉතා දිගුකාලයක් වැයවේ.මේ හේතුව නිසා බ්රාහ්ම කායික සත්ව යන්ට බොහෝ ආයුෂ ඇත.මීට සාපේක්ෂයකව මිනිස් හා දේව සත්වවයින්ට නිතරම සිය පැවැත්ම සඳහා භෞතික පදාර්ථ මත යැපීමට සිදුවන බැවින් වෙනස් වීම වේගවත්ය.භෞතික පදාර්ථවල සැකැස්ව මනුෂ්යද ලොවට වඩා සියුම් වන බැවින් සදේවලෝක වල වෙනස්වීමේ ක්රිෞයාවලිය මනුෂ්යස ලෝකයට සාපේක්ෂ කව අඩුය.බ්රිහ්ම ලෝකවලදී අනුපිළිවෙල අනුව වඩ වඩා ඉහළ තලවල වෙනස්වීම පහළ තලවලට වඩා අඩුය.මන්ද මානසික පැවැත්මේ වුවද සියුම්බව පහළ තලවලට වඩා ඉහල තලවල වැඩි බැවිනි.මානසික පැවැත්ම පිළිබඳ ක්රුමික ගැඹුරුවූ චිත්ත අභ්යාතසයක් ලෞකික ධ්යාාන සමාප්පත්ති ඉපිදවීමේදී අත්පත්වේ.මන්ද කාම සංඥා විඳීමෙන් රළුව ඇති ඉන්රී් ල ය සංජානන ඊට වඩා ඉහළ තලයකට යොමුකරවීමට මූලික අත්තිවාරම දැමෙනුයේ ලෞකික ධ්යාින හරහා වන බැවිනි.ප්රඊථම ධ්යාකනයේ සිට අනුක්රැමයෙන් අෂ්ටසමාපත්ති දක්වා විඳීම සියුම් කිරීමෙන් සංඥාව පිළිබඳ භාවනානුයෝගියාට හොඳ අවබෝධයක් ලැබේ.රූපාවචර ධ්යාසන වල සිට මිස අරූපාවචර ධ්යාාන උපදවා එය විදර්ශනාවට නැඟීමට අති සූක්ෂ.ම ප්රයඥාවක් ඇත්තෙකුට මිස වෙනත් කිසිවෙකුට හැකියාවක් නැතිබව දැක්වේ.බොහෝවිට බෝධිසත්ව‍යන්වහන්සේලාහට චතුරාර්ය්මිස සත්යාෙවබෝධය ලබාගත හැකිවනුයේ අෂ්ටසමාපත්ති උපදවා එය විදර්ශනාවට නැඟීමට දක්වන දක්ෂාතාව මතබව පැවසේ.මන්ද අරූපාවචර ධ්යා නවලදී සංඥාව පවතිනුයේ ඉතා දුබල ලෙස බැවින් එය යම්කිසි කාර්යයක් සිදුකිරීම සඳහා ප්රාමාණවත් අයුරින් මෙහෙයවාගැනීමේ අසීරුතාවක් ඇතිවීම ස්වභාවිකය.මේ හේතුව නිසා ලෞකික ධ්යාඅන පාදක කරගෙන පසුව විදර්ශනා භාවනාවට එළඹෙන පුද්ගලයින් විසින් රූපාවචර ධ්යායන මට්ටම්වලදී එය විදර්ශනාවට නැඟීමට යුහුසුළු වන බවක් පෙනෙන්නට තිබේ.විශේෂයෙන්ම අභිධර්මක්රාමයට නම් පංචම ධ්යාමනයේදී සූත්රානන්ත ක්රසමයට නම් රූපාවචර සිව්වන ධ්යා න මට්ටමේදී බොහෝවිට විදර්ශනාවට නැඟීම සිදුකරනු දැකිය හැකිය. මන්ද යත් එම ධ්‍යාන මට්ටමේදී ධ්යාටනාංග ලෙස උපෙක්ෂාටව හා එකග්ගතා ඇති බැවින් පහසුවෙන් සිතේ සමාධිය රැකගෙන ප්ර්ඥාව උපදවාගත හැකි බැවිනි.

ලෞකික නම් ලෝකය අයත් යන්නයි.ලෝකය යනු සාමාන්ය.යෙන් සම්මුතිගත දේවල්ය. සම්මුතියට අනුගතව කටයුතු කිරීම යනු ලෝකයේ මිනිසුන් විසින් හොඳ නරක ලෙස සම්මතකර ගෙන ඇති පරිදි හැසිරීමයි.ලෝකයේ හොඳ නරක යැයි සම්මතකර ගෙන ඇති පරිදි කටයුතු කිරීම හොඳ දෙයකි.නමුදු මේ සම්මුති වනාහී පරමාර්ථ සත්යග නොවේ.ඒ නිසා මිනිස් ආකල්පවලට අනුව වරින් වර මේ පිළිගැනීම්වල අගය වෙනස්වියහැකිය.එවිට පළමු හොඳ යැයි සම්මතව තිබූ දේ පසු කාලයකදී නරක යැයි සම්මත වියහැකිය.එසේම නරක යැයි සම්මතයේ තිබූ සේ පසුව හොඳ යැයි සම්මතයේ පැවතිය හැකිය.ලෝකය වරින්වර වෙනස්වීම යනුවෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ කාලීනව මානව අගයන් මෙසේ වෙනස්වීමට ලක්වීමය.ඊට වඩා ගැඹුරක් දැකීමට ඇතැම් ප්රකඥාවන්ත අයහට හැකියාවක් තිබේ.වරින්වර මෙසේ වෙනස්වීමට ලක්නොවී මේ ලොවතුළ සදාතනික ධර්මතාවයන් පැවතිය හැකිදැයි විමසුම් නුවණ යොමා කටයුතු කරන අය සිටිති.බුද්ධාදී උතුමන් මෙලොව පහළ වීමට පෙර පටන් ලෝකසම්මුතිය පැවතිනි.සිද්ධාර්ථ බෝසතුන් පළමුව සත්යද ගවේෂණය සඳහා ගියේ එකල සෘෂිවරුන් ලෙස ප්රසසිද්ධියට පත්ව සිටි ආලාමකාලාම උද්දකරාම පුත්ත යන තවුසන් වෙතටය.මේ තවුසන් අෂ්ටසමාපත්ති ලැබූ උසස් ගණයේ සෘෂිවරු ලෙස සැලකිනි.සිද්ධාර්ථ තවුසා විසින් බුද්ධත්වය අවබෝධය සඳහා භාවිතාකරන ලද විදර්ශනා භාවනාක්ර්මය සොයාගැනීමට පෙර ලෝකයේ පැවති උසස්ම අධ්යාාත්මක ගවේෂණ විධික්රකමය සේ සලකන ලද්දේ මේ අෂ්ටසමාපත්ති ලබා ගැනීමයි.අෂ්ටසමාපත්ති උපදවා සාමාන්යය මිනිසෙකු විසින් නොකළ හැකි වූ විවිධ සෘද්ධිවිධ ප්රාමතිහාර්ය පෑමට පවා මෙකල හැකියාව ලැබී තිබිණ.සිද්ධාර්ථ බෝසතුන් එකල බෙහෙවින් උසස් යැයි සම්මතව පැවති මෙකී අෂ්ට සමාපත්ති ලැබීමට යොමුවූයේ එමඟින් සත්යාූවබෝධය ලැබීමට හැකි යැයි උපකල්පනය කළ බැවිනි.ප්රිථම ධ්යා නයේ සිට අෂ්ටසමාපත්තිය දක්වා සියළු ධ්යාමනයන් ලෝක සම්මුතියට එකඟව පවතින බැවින් එමඟින් ලෝක සම්මුතිය අතික්ර මණය කළනොහැකිබව පසුව සිද්ධාර්ධ තවුසා විසින් වටහාගනු ලැබීය.කෙසේ වුවද ක්ෂිණිකව සිත එකඟ කිරීමේ හැකියාව ලෞකික ධ්යාසනතුළ ගැබ්ව ඇතිබව වටහාගත යුතුය.ලෝකසම්මුතියෙන් පරිබාහිර සත්යක සෙවීමට තරම් ප්රාඥාව දියුණුනොවූ පුද්ගලයන්හට ඒ තත්වයට පැමිණීම පිණිස අවශ්යහකරන මූලික පසුබිම සකස්කර ගැනීම සඳහා ලෞකික ධ්යා්න සමාපත්ති වලින් නොමඳ පිටිවහලක් සැලසේ.
ලෞකික ධ්යාසන නම් විඳීමේ ශක්තිය සියුම් කිරීමයි.මේ විඳීමේ ශක්තිය සියුම් කිරීමේදී එය ප්රධධාන විඳීම් ස්ථර පහක් යටතට ගොනු කරනු ලැබේ.මේ ප්රනධාන ස්ථර පහ නම් චිතර්ක, විචාර, ප්රීීති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන්නයි. මින් ප්රී ති හා සුඛ යන්න සෘජුවම විඳීම් හා පවතින සම්බන්ධතාවය මතුපිටින්ද නිරූපණය වේ.විතර්ක, විචාර හා ඒකග්ගතා යන අංග සියුම් ලෙස බුද්ධිය හා සම්බන්ධ විඳීමේ හැකියාව මූර්තිමත් කෙරේ.මේවා ධ්යා නාංග වශයෙන් දක්වා ඇත. ලෞකික ධ්යා න ඉපිදවීම යනු මෙයයි. ලෞකික ධ්‍යාන මට්ටම ක්රයමයෙන් උසස් වෙත්ම මේ විඳීමේ හැකියාව ක්රනමානූකූලව සියුම් හා අවම කිරීමේ තත්වයකින් යුතුය.මේ අනුව ප්රෙථම ධ්යාමනයේදී විතර්ක, විචාර, ප්රීකති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යාේනාංග පහක් දැකගත හැකිය.දුතිය ධ්යාමනයේදී විතර්ක යන ධ්යාසනාංගය හැරදා ඒ විතර්ක විචාර ප්‍රීති සුඛ ඒකග්ගතා යන ධ්යාතනාංග සතර ගනු ලැබේ.මෙහිදී විතර්කය යන මනස ධ්යායනයට නංවන හැකියාව තවදුරටත් අනවශ්යු දෙයක් ලෙස සලකා ඇත.මන්ද පුරුදු පුහුණු කරන ලද මනස විසින් ස්වයංක්රී යව ධ්යායනයට සමවැදිය හැකියාව අත්පත් කරගනු ලබන බැවිනි.තෘතිය ධ්යාකන මට්ටමේදී විචාරයද සිතින් ඉවත්කරනු ලැබේ.මෙහිදී ප්ර ථම හා දුතිය ධ්යා න අවස්ථාවන්හි මනසේ තිබූ බුද්ධිමය හැකියාව සිතින් ඉවත්කර ඇතිබව වටහාගත හැකිය.මන්ද ලෞකික ධ්යාින වලට අවශ්යහවනුයේ බුද්ධිමය හැකියාව නොව විඳීමේ ශක්තිය බැවිනි.මේ විඳීමේ හැකියාව ඉතිරිවී ඇති සෙසු ධ්යාේනාංග වන ප්රීයති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන අංගවලදී දැකගත හැකිය.තෘතීය ධ්යාපනයේදී මනසේ ධ්යාලනංග ලෙස මේ අනුව ඉතිරිවනුයේ ප්රීසති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යා නාංග තුන පමණි. මෙය සෘජුවම විඳීමේ හැකියාව සියුම් කිරීමේ ප්ර්තිඵල බැව් පෙනී යයි.අභිධර්ම ක්ර්මයට සතර වෙනි ධ්යාකනය ඉපිදවීමේදී ප්රීයති යන ධ්යාරනාංගයද ඉවත්කර සුඛ හා ඒගග්ගතා යන ධ්යා‍නාංග දෙක ඇතිව එය උපදවනු ලැබේ.අභිධර්ම ක්රාමයට අනුව අවසාන රූපාවචර ධ්යා නය වන පස්වන ධ්යානනය ඉපිද වීමේදී සුඛය යන ධ්යාඅනාංගය ඉවත්කර ඒ වෙනුවට උපෙක්ෂාාව ගෙන උපෙක්ෂාය හා ඒකග්ගතා ඇති පස්වන ධ්යායනය දක්වා ඇත.මෙය අභිධර්ම ක්රාමයටය.නමුදු සූත්රාගන්ත ක්ර මයට අනුව මෙහි පස්වන ධ්යානන තලය සිව්වන ධ්යා්න තලයට සමානය.ලෞකික ධ්යාාන ඉපිදවීමේදී ඒ ධ්යා න සිතෙහි ඇතිවූ සියුම් නොසියුම් බව මත මෙසේ එකම ධ්යාලන මට්ටම අභිධර්ම ක්රාමයේදී පස්වන ධ්යාූනයක් දක්වා ඉහළට නංවා ඇත.නමුදු අභිධර්ම විවරණ ක්ර්මයේදී පස්වන රූපාවචර ධ්යාකන නමින් දක්වා ඇත්තේ සූත්රා න්ත ක්රලමයට අනුව සිව්වන රූපාවචර ධ්යාමනය බැව් සැලකිය යුතුය.මේ ක්රිූයාදාමය සූර්ය බලය උත්ත කාචයකට නාභිගත කරවා එමඟින් සූර්ය කිරණයක පුළුල් පරාසයක විහිද පැවති ශක්තිය එක ලක්ෂලයකට එක් කිරීමට සමානය.සූර්ය කිරණ පුළුල් පරාසයක විහිද තිබෙද්දී එමඟින් කිසිදු කාර්යයක් ඉටුකරගත නොහැකි නමුදු එය එක් ලක්ෂයයකට නාභිගත කළවිට එමඟින් යමක් දහනය කළහැකි මට්ටමකට ප්රඉබල කළහැකිය.අතින්රිි ය සංජානන හැකියාවද ඊට සමානය.එනම් ලෞකික ධ්යා්න මට්ටමේදී සිත තුළ ඇති විඳීමේ හැකියාව ප්රපධාන විඳීමේ ස්ථර පහක් තුළට ගොනුකිරීමේදී විහිද විසිර පවතින්නාවූ චිත්ත ශක්තිය ප්රකබල වේ.ලෞකික යනු ලෝක සම්මුතියට යටත් යන්නයි. මේවා අතින්රිප ය සංජානන හැකියාවට අයත් නමුදු ලෝක සම්මුති ව්ය වහාරයට සීමාවී පවති.ඊට හේතුව මෙහිදී ප්රපඥාව, බුද්ධිය වර්ධනය නොවන බැවිනි.ලෝක සම්මුති ව්ය වහාර ඉක්මවා කටයුතු කළ හැක්කේ ප්රකඥාව,බුද්ධිය ඉක්මවා කටයුතු කළහැකි හැකියාවක් ඇතිවිටකදී පමණි.ලෞකික ධ්යා නවල හා ලෝකෝත්තර ධ්යාතනවල ඇති ප්රතධානතම වෙනසද මෙයයි.එනම් ලෞකික ධ්යාකනවලදී විඳීමේ හැකියාව සියුම්කර ගැනීම අරමුණු කරන අතර ලෝකෝත්තර ධ්යාදනවලදී අරමුණු කරනුයේ නොවිඳීමේ හැකියාවයි. නොවිඳිමේ හැකියාව යනු විඳීමෙන් මිඳී කටයුතු කිරීමට දක්වන දක්ෂයතාවයයි.ලෞකික ධ්යාැනලදී විඳීමේ හැකියාව සියුම් කරනුයේ විඳීමේ හැකියාවෙන් මිදී කටයුතු කිරීමට එක්වරම නොහැකි නිසාය.පළමුවෙන් විඳීමේ අයහපත් පැතිකඩ අත්හැර කුසලගාමී පැත්ත වර්ධනය කිරීමට උපදෙස් ලබාදී ඇත්තේද මේ හේතුව නිසාය.මන්ද පුහුදුන් අයෙකුට එක්වර උසස් අයුරින් කල්පනා කළ නොහැකි බැවිනි.පළමුවෙන් සිතතුළ නැඟී ඇති ලාමක අකුසල සිතිවිලිවල බලපෑමෙන් මනස පිරිසිදු කළ යුතුය.ඒ සඳහා ලෞකික ධ්යාඇන උපදවා ගැනීම වැදගත්වේ.හුදෙක් ලෞකික ධ්යාළන වුවද සාසව ධර්ම වුවද එය පාපයට හා අකුසලයට වඩා උසස්ය. එමඟින් මනසෙහි පවතින විඳීමේ හැකියාවේ හොඳ අංශය වඩා ශක්තිමත් කෙරේ.
මෙසේ හොඳ අංශය ශක්තිමත් කිරීමෙන් අනතුරුව අවශ්ය අයෙකුට තව දුරටත් ගුණධර්ම පෝෂණයෙහි නිරතවිය හැකිය.ලෝකයේ කවදත් සමථ භාවනාව පවතියි.බුද්ධෝත්පාද කාලයෙහි මෙන්ම අබුද්ධොත්පාද කාලයෙහිද සමථ භාවනාව පවතියි.මේ නිසා ලෞකික ධ්යාින ඉපිදවීමෙහි හැකියාව ඕනෑම කාලයක පවතියි.සිද්ධාර්ථ බෝධිසත්වදයන් වහන්සේද මේ නිසා ආලාරකාලාම හා උද්දකරාමපුත්ත ආදී ධ්යාසන සමවත් ඉපිදවූ මුනිවරයන්ගෙන් අෂ්ට සමාපත්තිඥාන දක්වා ලෞකික ධ්යාආන ඉපිදවීමේ හැකියාව ලබාගත්බව සඳහන්ය.මෙහි සඳහන් අෂ්ටසමාපත්ති යනු සතර වැදෑරුම් රූපාවචර ධ්යාැන හා සතර වැදෑරුම් අරූපාචර ධ්යා.න ලබාගැනීමයි.රූපාවචර ධ්යාෑන යනු කාමයන් අත්හැර දමා ඊට වඩා උසස් මානසික තලයකට ප්ර‍වේශවීමයි.කාම යනු භෞතික පදාර්ථ ඇසුරින් විඳීම ප්ර කාශයට පත්වීමයි.කාම ආශ්වාදය නම් රූප, සද්ද, ගන්ධ , රස, සපර්ශ හා ධම්ම යන ඉන්රිමන යන් ඇසුරින් ලබාගන්නා භෞතික වස්තුවල ආශ්වාදය විඳීමයි.මෙහිදී කාමරාගය නම් ස්පර්ශ ඉන්රිඅ යවන සමට අරමුණුවන වස්තූන් ඇසුරින් විඳීමේ ආශ්වාදය ලැබීමයි.කාමරාගය ඇතිවීම ෂඩ් ඉන්රි‍ හැයන්ටම පොදුය.මන්ද කාම වස්තු හෙවත් කාම ආශ්වාදය විඳීමට හේතුවන භෞතික වස්තුවක් ඇස, කණ, නාසය, දිව, සම හා මනස යන ෂඩ් ඉන්රිති යන්ට ගොදුරුවීමේදී එහි ආශ්වාදය එකී ෂඩ් ඉන්රිුවන යන්ටම ලැබේ.නමුදු මෙහිදී කාමරාගය සමට විශේෂකොට දක්වා තිබේ.මීට හේතුව කාමරාගයේ වර්ධනය සම යන ඉන්රින ය ආශ්රිිතව සිදුවන බැවිනි.මෛථුනය කාමරාගයේ සුවිශේෂී ලක්ෂේයයි.මෙය ශාරීරිකවූ චර්යාවකි.කාමරාගයෙහි උච්චතම අවස්ථාව මෛථුනය ලෙස දැක්විය හැකිය.මෛථුන හැසිරීමේ යෙදීමෙන් අනතුරුව තාවකාලිකව යටපත්ව යන කාමරාගය යළිඳු අවස්ථාවක මතුවේ.කාමරාගය සමනය කරගැනීම සඳහා මෛථුනයේ නිරතවීම පිපාසයට ලවණ ජලය පානය කරන්නාක් බඳුය. ලවණ ජලය පානය කිරීම නිසා පිපාසය වඩ වඩාත් උග්රජවන්නාක් මෙන් මෛථුන සේවනය නිසාම කාමරාගය වඩවඩාත් උත්සන්නවේ.ශීලයෙන් දුරුකිරීමට අපහසු මට්ටමට සිතෙහි මුල්බැස ගනියි. එවිට විදර්ශනාව වැඩීමට අපහසුනම් කළහැකි හොඳම දෙය සිත කාමරාගයෙන් ඉවතට ගැනීමයි. මේ සඳහා කිසියම් රූපී නිමිත්තක් ගෙන ඒ කෙරෙහි මනස යෙදවීම ප්රෙමාණවත්ය.කසිණ නමින් හැඳින්වෙනුයේද මෙසේ සිත පාලනයකිරීම පිණිස භාවිතා කරන රූපී නිමිත්තකි.භෞතික ද්ර්ව්යුයක් වුවද කසිණයේදී අරමුණු කරනුයේ එහි ද්රිව්යක රස විඳීම නොව එහි බාහිර නිමිත්ත අනුව අභ්යේන්තර ගතව ඇතිකරගන්නා කිසියම් සටහනකි.මේ සඳහා මූලික වශයෙන් කිහිප වාරයක් නෙතින් අදාළ කසිණ නිමිත්ත දෙස බලමින් එහි නිමිති සටහන අනුව අභ්යමන්තර සටහනක් සිතතුළ ඇතිකරගත යුතුය.මූලික කසිණාරම්මණය පරිකර්ම නිමිත්තයි.මෙම භාවනාව පරිකර්ම භාවනාවයි.අභ්යකන්තර ගතව සිතතුළ ඇතිවන නිමිති සටහන උද්ගහ නිමිත්තයි.මෙහිදීද ඒ භාවනාව පරිකර්ම භාවනාවයි. සිතතුළ ඇතිකරගත් අභ්යසන්තර නිමිත්ත ඔස්සේ සිත පිහිටුවාගෙන යළි වැඩිදුරටත් ඒ ඔස්සේ ඉතා දැඩිව සිත අරමුණ ග්රනහණය කරගෙන සිටින විට අතිපාරිශුද්ධ අලෝකයක් අභ්යසන්තර මානසික සටහන තුළින් මතුවේ.හෙවත් උද්ගහ නිමිත්ත පලාගෙන මතුවන්නාක් ලෙසට මෙය මතුවන බව දක්වා ඇත.එවිට මතුවන එම ආලෝකය පටිභාග නිමිත්තයි.එම භාවනාවට උපචාර භාවනාව යැයි කියනු ලැබේ.මෙසේ උපචාර භාවනාවෙන් පටිභාග නිමිත්ත වඩනවිට කාමචඡන්දාදී පංච නීවරණ ධර්ම මැඩපවත්වාගෙන විතර්ක, විචාර, ප්රීදති, සුඛ, ඒකග්ගතා යන අංග පසකින් සමන්විත වූ ප්රවථම ලෞකික රූපාවචර ධ්යාටන චිත්තය උපදියි.කාමආශ්වාදය ලබන සිතකට වඩා මේ ප්රිථම ධ්යාරන සිත සියුම්ය.නමුදු කාම ආශ්වාදය නම් භෞතික ද්රිව්යානත්මක අරමුණු විඳීමතුළින් ලබන ආශ්වාදය වන අතර රූපාවචර සිත නම් භෞතික ද්ර ව්යය ඇසුරු කර ඊට අනුරූපීව මනසෙහි ඇඳ ගත් රූපී සටහනක් පිළිබඳ සියුම් විඳීමේ සිතයි.කාම ආශ්වාදය හා රූප ආශ්වාදය අතර වෙනස නම් කාම ආශ්වාදයෙහි සෘජුවම බාහිර වස්තු ඇසුරුකර ලබන විඳීම ගැබ්ව තිබීම හා රූප ආශ්වාදයෙහි ගැබ්වනුයේ මනසට අරමුණුවන සටහන පිළිබඳ ලබන විඳීම වීමයි.මේ විඳීම මඟින් නිරූපණය වනුයේ සම්මුතියයි.එහි ලෝක සම්මත ස්වරූපය එලෙසම අන්තර්ගතය.කිසිදු ප්ර ශ්න කිරීමක් හෝ විචාර පූර්වකව බැලීමක් නැතිව ලෝක ව්යලවහාරය එසේම ලෞකික ධ්යාවනවලද අන්තර්ගතය.මේ නිසා ලෞකික ධ්යාබනසිත මඟින් ලෝකෝත්තර විෂය අරමුණ කළ නොහැකිය.ලෝකෝත්තර විෂය අරමුණ කළ හැක්කේ ලෝක ව්ය වහාර ඉක්මවා ප්ර ඥාවෙන් දැකිය හැකි තත්වයකට මනස පත්කරවාගත් අවස්ථාවකය.ඒ අවස්ථාව වුවද නිරායාසයෙන් ඇතිවන්නක් නොවේ.මහත් වැර වෑයමක් දරා අත්පත් කරගත යුතුවූ අවබෝධයකි.මාර්ගඵල අවබෝධය නම් මෙයයි.මාර්ගඵල අවබෝධයට බැහැරව කෙතෙක් ඉහළ සමාධි ලැබූවද ඒ සියල්ල තාවකාලික සිත පුහුණු කිරීම් පමණකි.
ප්ර ථම ධ්යසන සමාපත්ති සිතේ ඇති නොයෙක් දෝෂ සහිත බව බුද්ධියෙන් වටහාගත් පසුව ඒ කෙරෙහි ආශා රහිත වියහැකිය.එවිට මෙතෙක් සිතේ පැවති ප්රවධාන රූපී විඳීම් පහ වන විතර්ක, විචාර, ප්රීඑති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යාවනාංගවලින් විතර්කය අත්හැර දැමීමට පෙළඹේ.මන්ද මෙහි කැළඹීම් හා විඳීම් ස්වභාවය අන්තර්ගත බැවිනි.මනසෙහි ඇති ධ්යා්න සටහන සමඟ සිතේ තිබෙන විතර්කය යන ප්රයධාන රූපී වීඳීම සිතෙන් ඉවත් කරදැමීමත් සමඟ රූපාවචර ද්විතීය ධ්යාවනය උපදියි. මෙහිදී සිතින් ඉවත්කර දැමෙන විතර්ක ධ්යා නාංගය සැබවින්ම බුද්ධියට හා ප්ර‍ඥාවට සබඳතාවක් ඇතිබවක් පෙනී යයි.බුද්ධියට හා ප්ර්ඥාවට සම්බන්ධතා දක්වන චෛතසික වන විතර්ක හා විචාරය යන දෙකෙන් විතර්කය ධ්යාතන අරමුණට නංවන බැවින් එය වඩා ඕලාරික යැයි සැලකිය හැකිය.ඒ අනුව ධ්යා‍න අරමුණේ හැසිරීම නම් වූ විචාරය සිත අරමුණ වෙත ඇදගන්නා ශක්තියවූ විතර්කයට වඩා සියුම් බැව් සැලකිය හැකිය.එසේම ධ්යාරනය වඩා ප්ර්ගුණවත්ම අරමුණ වෙත නිරායාසයෙන්ම සිත බැඳී යන නිසා යළි අමුතුවෙන් අරමුණට නැඟීමේ අවශ්යාතාවයක් මතු නොවන නිසා විතර්කය අනවශ්යා ධ්යාුනාංගයක් බවටද පත්වේ.මේ හේතු දෙකම නිසා ද්විතීය ධ්‍යානයේදී විතර්කය ඉවත් වී විචාර, ප්රීීති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යාවනාංග පමණක් ඉතිරිවේ.ලෝකෝත්තර මාර්ග සිත්උපද වීමේදී සිතේ විඳීම ඉවත්කරහැරීමට පියවර ගන්නා අතර ලෞකික ධ්යාාන සිත්වලදී විඳීම සියුම්කර ගැනීමට පියවර ගන්නාබව දක්නට ලැබේ.විතර්කය යම්කිසි ප්ර ස්තුත දෙකක් හෝ වැඩි ගණනක් අතර සැසඳීමක් සිදුකිරීම සඳහා භාවිතාවන චිත්ත ගති ලක්ෂණයකි.මෙහිදී සිතේ කැළඹීම අධිකය. නමුදු විචාරය නම් ලබාගත් අරමුණ වුවද වඩාත් පිරිසිඳ බැලීමය.මෙයද විචාරපූර්වක සිතක් බැවින් බුද්ධිමය ගුණය අන්තර්ගතය.එසේවුවද එහිදී සලසා බැලෙනුයේ ප්රාස්තුත කීපයක් පිළිබඳ නොව තමන් ගත් අරමුණ පිළිබඳව බැවින් විතර්කයට වඩා විචාරයෙහි කැළඹිලි ස්වභාවය අඩුය.ඒ නිසාම ද්විතීය ධ්යාමන සිතට වුවද විචාරය යන ධ්යාිනාංගය ගෙනයාහැකි මට්ටමක් ඇත.තෘතීය ධ්යාළනයට පත්වීමේදී තව ඕලාරික ධ්යායනාංගයක් අත්හරිනු ලැබේ.එනම් විචාරයයි.විචාරය සෙසු චෛතසික වලට වඩා ඕලාරිකය.මන්ද එහි අරමුණෙහි එල්ඹී සීටීමක් වෙනුවට ඇත්තේ අරමුණ පිලිබඳ පිරිසිඳ ගැනීමට සිදුකර උත්සාහයකි.මීට සාපේක්ෂකව ප්රීවති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යා්නාංගවල විඳීමේ ගුණය අධිකය.නමුදු ප්රනඥා ගුණය අධික විචාරයේ එම ගුණය ලෞකික ධ්යාසන පැවැත්මට බාධාවක් ලෙස සලකා ඇත.මන්ද ලෞකික ධ්යාවනවලදී සිදුවනුයේ විඳීම අත්හැරීමක් නොව විඳීම සියුම්බවට පැමිණවීමක් වන නිසාය.මේ අනුව තෘතීය ධ්යාුනයේදී සිතේඇත්තේ පීතී, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යා්නාංග පමණකි.මෙහිදී සිතේ උපරීම විඳීමේ ස්වභාවයෙහි සියුම් බවක් ගැබ්වේ.සිත කැළඹීමට පත්වන කිසිදු චිත්තගති ස්වභාවක් මෙහි නැත.එබැවින් නොසෙල්වන අඛණ්ඩ චිත්ත පරම්පරාවක් තෘතීය ධ්යා්නයෙහි අන්තර්ගත වේ.පීති, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන ධ්යාතනාංග සැලකූවිට මෙහිද පීතිය යන ධ්යාතනාංගය මනෝකායික කැළඹිලි ස්වභාවය ළංවන අවස්ථාවක් ලෙස සැලකිය හැකිය.එම නිසා පීතිය අත්හැර දැමීමෙන් මීට වඩා සිත ශාන්තබවට පත්කරගත හැකිය.ඒ අනුව පීතිය අත්හැර දමා ඒ වෙනුවට උපේක්ෂාය, සුඛ හා ඒකග්ගතා යන සිව්වෙනි ලෞකික ධ්යාවනය ලබාගත හැකිය.එහි උපේක්ෂාාවෙහි ඇත්තේ මධ්යුස්ථ වේදනාවයි.එනම් මැදහත් වේදනා විඳීමයි.මෙය සිතේ ඉතා සියුම් විඳීමේ අවස්ථාවකි.උපෙක්ෂාථව සියුම්ය.එසේම ඒකග්ගතාව සියුම්ය.මේ දෙක අතර සුඛය තරමකට ඕලාරිකය.මන්ද එහිද කැළඹිලි සහගත බවක් විද්යුමාන බැවිනි.මේ නිසා සුඛය අත්හැර දැමීමෙන් සිත තව දුරටත් ඉහළ ලෞකික සමාධි මට්ටමක් දක්වා උසස් කළහැකිය.එනම් මෙහිදී සුඛය හැරදා උපෙක්ෂාව හා ඒකග්ගතා යන අංග දෙකින් පමණක් සමන්විත පංචම ධ්යාේන උපදවාගත හැකිය.මේ රූපාවචර ධ්යාකනයන්හි අවසාන ධ්යාකන අවස්ථාවයි.මෙහි ධ්යාාන දක්වා ඇත්තේ අභිධර්ම ක්රධමයටය. සූත්රා්න්ත ක්රගමයට අනුව මෙහි පංචම ධ්යාථන අවස්ථාව චතුත්ථිව ධ්යාතන අවස්ථාව ලෙසට සලකා ඇත. මෙහි උපෙක්ෂාරව මනෝකායික ඉහිල්වීමක් ලබාදෙන බැවින් සුඛස්ථානයෙහිලාම සැලකිය යුතුබව මෙහිදී පෙන්වා දී ඇත.මන්ද විඳීම සියුම්වීම සිතට විශාල සැනසීමක් ගෙන දෙන්නක් වන නිසාය. ඉහත සඳහන් කළ පරිදි රූපාවචර ධ්යාවන සිත් පස උපදවා ගත්විටකදී ඊට විපාක වශයෙන් ප්රාතිසන්ධිද භවාංග හා චුති වශයෙන් ලැබෙන සිත විපාක සිත්වේ.මින් අදහස්වනුයේ තමන් උපදවන රූපාවචර ධ්යාරනයට සසැඳෙන පරිදි විපාක වශයෙන් මේ සිත තුන උරුම වන බවයි.ප්රදතිසන්ධිර සිත ඊළඟ භවය තුළ උපතලබාදීමට සමත්වේ.එසේම එම භවයතුළ අරමුණුනොගෙන සිටින අවස්ථාවන්හි භවාංග සිත උපදියි.එම භවයේ අවසාන වශයෙන් චුති සිත උපදියි.යම්කිසි ධ්යාධනයක් පරිත්ත වශයෙන් වැඩීම යනු ධ්යා්නය ලැබූ මාත්රතයයි.මෙහිදී ඒ ධ්යාභනය යළියළිත් උපදවමින් වසඟ නොකෙරේ.ප්රතථම ධ්යා.න සිත පරිත්ත වශයෙන් වැඩූ විටදී ඊට විපාක වශයෙන් බ්රකහ්ම පාරිසජ්ජ නම් බ්රනහ්ම ලෝකයේ උපදියි.මේ ධ්යා නය මධ්යයම ලෙස වැඩුයේ නම් බ්රවහ්ම පුරෝහිත බ්රිහ්ම ලෝකයේ උපදියි. එයම ප්රිණීත ලෙස වැඩුයේ නම් මහා බ්රැහ්ම නම් බ්ර හ්ම ලෝකයේ උපත ලබයි.ද්විතීය හා තෘතීය ධ්යා්න පරිත්ත ලෙස වැඩුයේ නම් පරිත්තාභ නම් බඹ ලොවද,මධ්ය ම සේ වැඩුයේ නම් අප්පමාණාභ නම් බඹ ලොවද,ප්රතණීත ලෙස වැඩුයේ නම් ආභස්සර නම් බඹ ලොවද උපදියි.මේ දුතිය ධ්යාවන භූමිය. චතුත්ථිඩ ධ්යා්නය පරිත්ත වශයෙන් වැඩුයේ නම් පරිත්ත සුභ නම් බඹ ලොවද,මධ්ය ම ලෙස වැඩුයේ නම් අප්පමාණ සුභ නම් බඹ ලොවද,ප්ර ණීත ලෙස වැඩුයේ නම් සුභකිණ්හ නම් බඹ ලොවද උපදියි. මේ තතිය ධ්යාභන භූමිය. පංචම ධ්යා්නය වැඩුයේ නම් වෙහප්ඵලයෙහිද,එයම සිත නැති කරන ලෙස වැඩුයේ නම් අසඤ්ඤසත්තයෙහිද,අනාගාමී මාර්ගඵල ලාභී වූ විට ශුද්ධාවාසයන්හිද උපත ලබයි. මේ චතුත්ථිී ධ්යාඤන භූමිය.මේ සියළු තැන්වලදී ප්රිටිසන්ධිි,භවාංග හා චුති යන චිත්තයන් සමාන වේ.
රූප ආශ්වාදය කාම ආශ්වාදය තරම් රළු හා පිළිකුල් සහගත නොවූවත් එහිද එක්තරා රළු ස්වභාවයක් විද්ය මානය.එබැවින් සිතේ විඳීම සියුම් කිරීමට යොමුවූ ඇතැම් යෝගාවචරයෝ රූප ආශ්රකයෙන් සිතතුළ ඇතිකරගත් කසිණ නිමිත්ත අරමුණුකොට උපදවාගත් රූපාවචර ධ්යානන සුළු හේතු නිසා නැතිව යාමට ඉඩ ඇති බැවින් ඒ කෙරෙහි කළකිරීමට පත් වෙති.මන්ද රූප නිමිති විවිධ වෙනස්වීම්වලට සිතේ ඇතිකරගත් රූප සටහන හේතුවන බව සැලකීමෙනි. මේ නිසා රූප ඇසුරු කොට උපදවාගත් රූප සටහන වඩාත් සියුම් කිරීමේ කාර්යයට එළඹෙති.මෙම රූප සටහන කෙරේ ඇතිවූ විඳීම සියුම් කිරීමේ අරමුණ මෙහිදී මුලිකව සලකා ඇත.එහිදී කසිණ අරමුණ අරමුණු කොට සිතතුළ ඇතිකරගත් සටහන හැකිතාක් පුළුල්කරනු ලැබේ. මේ සඳහා ආකාස කසිණය හැර සෙසු නව කසිණ අතරින් එක් කසිණයක් භාවිතා කළහැකිය.කසිණය තමන්ට හැකි තරම් පුළුල් ප්රණදේශයක් පුරා පතුරුවා හරිනු ලබයි.අනතුරුව සිත පුරා කසිණ නිමිත්ත පැතිරී යයි.ඉන් අනතුරුව ඒ පැතිරී ගිය කසිණ අරමුණ මෙනෙහි නොකර අත්හැර දමනු ලබයි.මෙය මෙනෙහි නොකරනවිට එහි ආකාශ මාත්රරය පැනවෙයි.සැබවින්ම මෙහිදී ආකාස මාත්ර්යෙන් අරමුණු වන්නේ හිස්බව ලෙසට සලකා ගත හැකිය.මුල්වරට රූප අරමුණ කිරීම නතරවී සිතේ ස්වභාවය අරමුණු වන්නේ මෙහිදීය. මෙහිදී අනන්තවූ ආකාසය හෝ ආකාස යැයි කසිණය අත්හළ විට මනසට දැනන හිස්බව අරමුණු කෙරේ.එහිදී තව දුරටත් නීවරණ සංසිඳී ආකසානඤ්චායතනය උපදියි.මෙය පළමුවන අරූපාවචර ධ්යාෙන චිත්තයයි.අරූප ධ්යානනයෙහි ඇති සුවිශේෂී ලක්ෂණය නම් මුල්වරට බාහිර නිමිති අත්හැරදා සිය විඤ්ඤාණයම අරමුණු කිරීමට යෝගාවචරයාගේ සිත නැඹුරුවීමයි.ආකාසනඤ්චායතන සිත මනාව හුරු පුරුදු කරගත් පසුව සිත තවත් ඉහළ මට්ටමට ගැනීම පිණිස වෑයම්කළ යුතුය.එහිදී සිත තුළ ඇති අරමුණු විඳීමේ ස්වභාවය තවත් සියුම් කළහැකිය. ආකාසනඤ්චායතන සිත වෙනස්වීමේ ලක්ෂණ උරුමකර ඇති බව සලකා ඊළඟ අරූපාවචර ධ්යා නය ඉපිදවීම පිණිස නැඹුරුවේ.සිත තුළ ඇති විඳීමේ ශක්තිය තවදුරටත් සියුම් කිරීම පිණිස උපදවූ ආකාසනඤ්චායතනය අනන්තය තෙක්ම පතුරුවා හැරිය හැකිය.එහිදී විඤ්ඤාණං හෝ අනන්තං විඤ්ඤාණං හෝ ලෙස මෙනෙහිකර සිතට අරමුණුවන විඤ්ඤාණ නිමිත්ත සියුම් කළයුතුය.මෙහිදී තමාගේ මනසේ ගතිලක්ෂණ ඒ මනසින්ම අරමුණු කෙරේ.සැබවින්ම මෙහිදී සිදුකරනුයේ මානසික ලක්ෂණ සියුම් කිරීමයි.මේ අයුරින් මනස සියුම් කිරීමේදී යම් අවස්ථාවකදී විඤ්ඤාණඤ්චායතන දෙවන අරූපාවචර ධ්යා්න සිත උපදියි.තමා තුළ ඇති අති සියුම් මනෝ විඤ්ඤාණ ධාතුව මෙහිදී භාවනානුයෝගියාට අරමුණු වේ.එසේම විඳීම සියුම් වේ.මනස වඩ වඩාත් සියුම් හා සැහැල්ලුවට පත්වේ. විඤ්ඤාණඤ්චායතනය මනාව පුරුදුවූ විට ඊට වඩා මානසික සියුම් බවකට මනස පත්කළහැකි යැයි භාවනානුයෝගියා වටහාගනියි.එම සියුම්බව ලබාගැනීම පිණිස තවදුරටත් භාවනා කළයුතුය.විඤ්ඤාණඤ්චායතනය උපදවාගැනීමේදී අභාවයට ගිය ආකාසනඤ්චායතන ධ්යාවන සිත පිළිබඳ අවධානය යොමුකිරීමෙන් තවදුරටත් මනස සියුම් බවට පත්කළහැකිය.එම අභාව මාත්රිය අරමුණුකොට කිසිවක් නැත යන අදහස ගෙන නත්ථිම කිඤ්චි යනුවෙන් භාවනා කළයුතුවේ.මෙහි ආකිඤ්චඤ්ඤ ශබ්දයෙන් යමක අභාව මාත්රමය සලකා තිබේ.මේ දක්වා සිතට අරමුණු කලේ සිතේ විඳීමේ හැකියාවයි.පළමුවරට සිත විඳීම් ලක්ෂණයෙන් ඉවතට ගෙන තිබේ.විඳීම් ලක්ෂණයෙන් ඉවතට ගත්සිතට අරමුණු වශයෙන් ලබාදී ඇත්තේ විඳීමට අරමුණු කරගන්නා ලද මනසේ බුද්ධිමය පැතිකඩකි.නත්ථි කිඤ්චි හෙවත් කිසිවක් නැතැයි භාවනා කිරීමේදී විඤ්ඤාණයෙහි පවතින බුද්ධිමය ලක්ෂණ විචාරපූර්වකව දැකගැනීමට හැකියාව ලැබේ. මේ භාවනාව මනාව පුරුදුකිරීමෙන් යම්විටෙක ආකිඤ්චඤ්ඤායතන තෙවන අරූපාවචර ධ්යාමනය උපදියි.මෙහිදී විචාරපූර්වකවීමේදී නැතැයි කියා දැනගනු ලබන්නේ දැනෙන ලක්ෂණ ඇති බැවින් බව වටහාගනියි.මේ අනුව නත්ථිූ කිඤ්චි හෙවත් කිසිවක් නැතැයි භාවනා කර උපදවාගත් තෙවන අරූපාවචර ධ්යානනයවූ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය වුවද අවසාන පියවර නොවන බව අවබෝධවේ.ඉන් පසුව කිසිවක් නැතැයි මෙන්ම කිසිවක් නැතැයි දැනගන්නා සිතද පවතින බැවින් ඇත්තේද නැත නැත්තේද නැත යයි ඒකාන්තව කිව නොහැකි නිෂ්ඨාවක් කරා මනස පමුණුවයි.ඕලාරික අයුරින් සංඥාව නැතිවුවද සූක්ෂිම වශයෙන් සංඥාව පවතින බැවින් එම සූක්ෂගම සංඥාව අරමුණුකරගනිමින් අන්තමෙතං පණීතමෙතං යැයි භාවනා කර්මස්ථාන වශයෙන් සලකා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය තවත් සියුම් කිරීමට පෙළඹෙයි.ඇති නැතිබව දැනගන්නේ සියුම් සංඥාවක් පවතින බැවින් යැයි අරමුණට නඟා ඒ සංඥාවෙහි සියුම් මාත්රැය අරමුණුකරත්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනය නමැති සිව්වන අරූපාවචර ධ්යාිනය උපදියි.මෙය නම් අවසාන ලෞකික ධ්යාසනයයි.අෂ්ට සමාප්තිය උපදවීම ලෙස සාමාන්ය‍ ව්යමවහාරයේ දැක්වෙනුයේ මේ අවසාන මෙන්ම අරූපාවචාර සිව්වන ධ්යා නය ඉපිදවීමයි. අරූපාවාචර ධ්යාකන විපාක වශයෙන් උරුමවන ප්රසතිසන්ධිඅ, භවාංග හා චුති සිත් වශයෙන් සමාන වේ. පළමු අරූපාවචර ධ්යාවනයවූ ආකාසනඤ්චායතන සිතට විපාක වශයෙන් කල්ප විසි දහසකට ආයු ඇති ආකාසනඤ්චායතන නම් අරූපී බ්රසහ්ම ලෝකයේ උපදියි.මෙලෙස දෙවන අරූපාවචර ධ්යාානය වූ විඤ්ඤාණඤ්චායතන සිතට විපාක ලෙස කල්ප සතළිස් දහසකට ආයු ඇති ආකාසනඤ්චායතන නම් අරූප බ්රයහ්ම ලෝකයේ උපදියි.මෙසේම තෙවන අරූපාවචර ධ්යාසනයවූ ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සිතට විපාක වශයෙන් කල්ප සැට දහසකට ආයු ඇති ආකිඤ්චඤ්ඤායතන අරූපී බ්රාහ්ම ලෝකයේ උපදියි.මේ අයුරින්ම සිව්වන අරූපාවචර ධ්යා නයවූ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනය සිතට විපාක ලෙස කල්ප සූවාසූ දහසකට ආයු ඇති නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතන නම් අරූප බ්රාහ්ම ලෝකයේ උපදියි.අරූපී බ්ර හ්ම ලෝක වනාහී හුදෙක් සිතට පමණක් අරමුණු වශයෙන් දැනගත හැකි ඒවාවේ. ඒවා පිහිටි තල හෝ පිහිටි ස්ථාන ආදිය භෞතික හෝ රූපී මිණුම් දඬුමඟින් දැනගත නොහැකිය. අරූපී බ්ර හ්ම ලෝක මානසික මට්ටම් නියෝජනය කරනබව සැලකිය හැකිය.එබැවින් එම බ්රබහ්ම ලෝක පිහිටි ස්ථාන භෞතිකව හෝ රූපී අයුරින් සොයා බලනවාට වඩා අදාළ ක්රඑමවේද නිසිලෙස පිළිපැදීම මඟින් තහවුරුකරගැනීමට වෑයම් කිරීම යෝග්යතබව පෙනේ.එසේම රූපී බ්රවහ්ම ලෝක හා ඒවායේ ආයු ප්රරමාණය සාමාන්යී කාමාවචර ලෝකයන්ට වඩා ඉතා අධිකබව පැහැදිලිව පෙනී යයි. ඊට හේතුව කාමාවචර ලෝකයන්හි අරමුණු කරගනුයේ ඕලාරික භෞතික පදාර්ථ වන අතර ඒවා ඉතා ක්ෂතණිකව වෙනස්වීමට ලක්වේ.සදෙව් ලෝකද අයත්වනුයේ කාමාවචර ලෝකවලටය.ඒවා වල වුවද ඇත්තේ ඉතා සූක්ෂවම වශයෙන් ඇති භෞතික පදාර්ථය.භෞතික පදාර්ථවල මූලික තැනුම් ඒකක ලෙස බුදුදහමේ සඳහන්වන ශුද්ධ අෂ්ටක මෙන්ම සතර මහා භූත රූප හැඩය අති සියුම්ය.ඒ නිසා ඒවා විවිධ මට්ටම්වලින් දක්නට ලැබේ.කාමලෝකවල විද්යහමාන භෞතික පදාර්ථවල හැඩය රළු බැවින් ඒවා පහසුවෙන් මිනිස් ඉන්රිමෙන්යන්ට ගෝචර වේ.මේ නිසා ඉන්රිබැව යාරම්මණ ලෙස භෞතික පදාර්ථ ඇසුරෙන් වින්දනයක් ලැබීමට මිනිසුන් යොමුවී සිටිනබව පෙනී යයි.
කාමභවයට අයත්වුවද සදේව ලෝකයන්හි භෞතික පදාර්ථවල සැකැස්ම මිනිස් ලොව විද්යයමාන ස්වරූපයට වඩා සියුම්ය.මේ හේතුව නිසා එබඳු සියුම් සැකැස්මක් ඇති භෞතික පදාර්ථ සාමාන්යා මිනිස් ඉන්රිම් යන්ට ගෝචර නොවේ.නමුදු සදේව ලෝකවාසී සත්වියන්හට මෙබඳු සියුම් භෞතකික පදාර්ථවලින් සමන්විතදේ ඔවුන්ගේ අති සියුම් ඉන්රිනොවේයන්ට අරමුණුකරගත හැකිය.මීටත් වඩා රූපාවචාර මට්ටමේදී අරමුණුකළ හැකි ස්වරූපය සියුම්ය.රූපාවචර තලයේදී භෞතික පදාර්ථ වෙනුවට ඒ භෞතික පදාර්ථ ඇසුරුකොට සිතින් නිර්මිත රූපී පදාර්ථ ඉන්රිුම්යයන්ට අරමුණුවේ.මෙහිදී මනෝඉන්රිර යට ප්රිමුථස්ථානය හිමිවේ.රූපී ලෝකවාසී සත්වදයින් බ්රුහ්මයින්ය.බ්රරහ්මයින්ගේ පැවැත්ම සඳහා අවශ්ය් ප්රිත්යර ඉතා සියුම්ය.මෙය භෞතික පදාර්ථමය ස්වරූපය ඉක්මවා ඇත.එනම් මානසික අවශ්යහතාවයන් පමණක් සම්පූර්ණවීම බ්ර හ්ම කායික සත්වූයන්ට පැවැත්ම සඳහා ප්රකමාණවත්ය.තමා මෙන්ම සෙසු බ්රබහ්මයින්ට මෛත්රිඉය වඩා ඒ මෛත්රියය ආහාර කොට පැවැත්ම සකසාගත හැකි තරම් මනෝඉන්රිා ය මෙහි ප්රටධානය.රූපී යැයි හැඳින්වුවද මෙහි කිසිදු භෞතික ස්වරූපයක් නැතිබැවින් එහි ක්ෂමණික වෙනස්වීම අවිද්යවමානය.වෙනස්වීම පැණෙන නමුදු ඒ වෙනස්වීම සඳහා ඉතා දිගුකාලයක් වැයවේ.මේ හේතුව නිසා බ්රාහ්ම කායික සත්ව යන්ට බොහෝ ආයුෂ ඇත.මීට සාපේක්ෂයකව මිනිස් හා දේව සත්වවයින්ට නිතරම සිය පැවැත්ම සඳහා භෞතික පදාර්ථ මත යැපීමට සිදුවන බැවින් වෙනස් වීම වේගවත්ය.භෞතික පදාර්ථවල සැකැස්ව මනුෂ්යද ලොවට වඩා සියුම් වන බැවින් සදේවලෝක වල වෙනස්වීමේ ක්රිෞයාවලිය මනුෂ්යස ලෝකයට සාපේක්ෂ කව අඩුය.බ්රිහ්ම ලෝකවලදී අනුපිළිවෙල අනුව වඩ වඩා ඉහළ තලවල වෙනස්වීම පහළ තලවලට වඩා අඩුය.මන්ද මානසික පැවැත්මේ වුවද සියුම්බව පහළ තලවලට වඩා ඉහල තලවල වැඩි බැවිනි.මානසික පැවැත්ම පිළිබඳ ක්රුමික ගැඹුරුවූ චිත්ත අභ්යාතසයක් ලෞකික ධ්යාාන සමාප්පත්ති ඉපිදවීමේදී අත්පත්වේ.මන්ද කාම සංඥා විඳීමෙන් රළුව ඇති ඉන්රී් ල ය සංජානන ඊට වඩා ඉහළ තලයකට යොමුකරවීමට මූලික අත්තිවාරම දැමෙනුයේ ලෞකික ධ්යාින හරහා වන බැවිනි.ප්රඊථම ධ්යාකනයේ සිට අනුක්රැමයෙන් අෂ්ටසමාපත්ති දක්වා විඳීම සියුම් කිරීමෙන් සංඥාව පිළිබඳ භාවනානුයෝගියාට හොඳ අවබෝධයක් ලැබේ.රූපාවචර ධ්යාසන වල සිට මිස අරූපාවචර ධ්යාාන උපදවා එය විදර්ශනාවට නැඟීමට අති සූක්ෂ.ම ප්රයඥාවක් ඇත්තෙකුට මිස වෙනත් කිසිවෙකුට හැකියාවක් නැතිබව දැක්වේ.බොහෝවිට බෝධිසත්ව‍යන්වහන්සේලාහට චතුරාර්ය්මිස සත්යාෙවබෝධය ලබාගත හැකිවනුයේ අෂ්ටසමාපත්ති උපදවා එය විදර්ශනාවට නැඟීමට දක්වන දක්ෂාතාව මතබව පැවසේ.මන්ද අරූපාවචර ධ්යා නවලදී සංඥාව පවතිනුයේ ඉතා දුබල ලෙස බැවින් එය යම්කිසි කාර්යයක් සිදුකිරීම සඳහා ප්රාමාණවත් අයුරින් මෙහෙයවාගැනීමේ අසීරුතාවක් ඇතිවීම ස්වභාවිකය.මේ හේතුව නිසා ලෞකික ධ්යාඅන පාදක කරගෙන පසුව විදර්ශනා භාවනාවට එළඹෙන පුද්ගලයින් විසින් රූපාවචර ධ්යායන මට්ටම්වලදී එය විදර්ශනාවට නැඟීමට යුහුසුළු වන බවක් පෙනෙන්නට තිබේ.විශේෂයෙන්ම අභිධර්මක්රාමයට නම් පංචම ධ්යාමනයේදී සූත්රානන්ත ක්රසමයට නම් රූපාවචර සිව්වන ධ්යා න මට්ටමේදී බොහෝවිට විදර්ශනාවට නැඟීම සිදුකරනු දැකිය හැකිය. මන්ද යත් එම ධ්‍යාන මට්ටමේදී ධ්යාටනාංග ලෙස උපෙක්ෂාටව හා එකග්ගතා ඇති බැවින් පහසුවෙන් සිතේ සමාධිය රැකගෙන ප්ර්ඥාව උපදවාගත හැකි බැවිනි.
උදාවූ තත්වය හමුවේ පෙරකාලයේදී එකම සංඝ සමාජයක් ලෙස පර්යාප්තිය,ප්රාතිපත්තිය හා ප්රතතිවේධය යන ත්රිීවිධ සසුන කෙරෙහිම එකහා සමානව අවධානය දැක්වූ පිළිවෙත වෙනුවට ඒ එක් එක් අංගය කෙරෙහි විශේෂත්වයක් දක්වන ලද විවිධ ගුරුකුළවලට සංඝ සමාජය සංවිධානයවී පරිවර්තනය වන්නට විය.මෙය යුගයෙහි අවශ්යලතාව අනුව ඇතිවූ ක්රඒමික පරිවර්තනයක් විනා එක් පුද්ගලයෙකුගේ හෝ යම් කණ්ඩායමක අවශ්ය්තාව මත සිදුවූ දෙයක් නොවේ.මේ සංඝ සමාජය තුළම එක් එක් ගුරුකුල වල විවිධ විශේෂතා ඉස්මතුවන්නටවූ අතර ඇතැම් ගුරුකුල ජනතා ප්රජසාදය බහුලව අත්පත් කරගනිමින් ක්රිායාකරන්නට විය.මේ හේතුව මත ඉතිහාසයේ එක් අවස්ථාවක වඩා ප්රයමුඛ පර්යාප්තියද එසේ නැතිනම් ප්රකතිපත්තියදැයි යන මත ගැටුමක් පවා ඇතිවූ බව වාර්තාවී ඇත. එහිදී ප්රිතිපත්තිය නියෝජනය කළ ගුරුකුලය පරදවා පර්යාප්තිය නියෝජනය කළ ගුරුකුලය ජය අත්පත් කරගැනීමද මේ යුගයේ සිදුවූ සමාජ ආකල්ප පරිවර්තනය කදිමට ඉස්මතු කරන්නකි.එහිදී ත්රිිපිටක ධර්මය අනුගමනය කිරීමට වඩා කඩපාඩමින් ආරක්ෂා කරගැනීමේ වැදගත්කම ඉස්මතුවූ බැවිනි.මේ අදහසේ වැදගත්කම වඩාත් දැඩිව අවධාරණයවීමත් සමඟම භික්ෂුත සමාජයේ අවධානයද ඒ කෙරෙහි යොමුවන්නට විය.මේ හේතුව මතම වනවාසී හා ග්රාසමවාසී යන නමින් භික්ෂුව සමාජය සංවිධානය වන්නට විය.වනවාසී කොටස හුදෙක් ප්රමතිපත්තිය හා ප්ර‍තිවේධය පිණිස දිවි කැපකර ක්රිායාකරන්නට වූ අතර ග්රාිමවාසී කොටස පර්යාප්තිය වැඩි අවධාරණයකින් ගෙන කටයුතු කිරීමට විය.පර්යාප්තිය මුලික කරගෙන කටයුතු කළ ග්රා මවාසී සම්ප්රුදාය වඩාත් සාමාන්ය් මිනිසුන් සමඟ සම්බන්ධවී මිනිසුන්ගේ මෙලොව පරලොව සුගතිය සඳහා කැපවී ක්රිායාකරද්දී මිනිසුන්ද ග්රා්මවාසී භික්ෂූුන් වහන්සේලාට වඩා සමීප වන්නට විය.ඉන් ගිහිපැවිදි සම්බන්ධතාව වඩාත් ළංවිය.වනවාසී සම්ප්රලදාය හුරුව තිබුණේ හැකිතාක් සාමාන්යව මිනිස් ඇසුරින් වෙන්ව විදර්ශනා භාවනාව වඩා හැකි ඉක්මනින් මඟ ඵල ශාක්ෂාකත් කිරීමටය.මේ අදහස සාමාන්යව ලෞකික කටයුතුවල යෙදී ඒ සමඟම මෙලොව පරලොව සුගතිගාමීවීමේ අරමුණ පෙරදැරිව ක්රිටයාකළ ගිහි පිරිසගේ කැමැත්තට සමගාමී නොවින.ඒ නිසා සාමාන්යර ගිහි පිරිස වනවාසී සම්ප්රේදායට වඩා ග්රායමවාසී සම්ප්රතදායට වඩාත් සමීප වීමට ප්රමබල හේතුවක් විය.කල්ගතවීමේදී ස්ථවිරවාදී ආකල්පයට වඩා බුදුදහම සම්බන්ධව යම් යම් ව්ය තිරේක ආකල්ප සහිත නිකායාන්තර බෞද්ධ ආකල්පද මෙරටතුළ ව්යානප්තවන්නට විය.එබඳු ආකල්පවල තමාගේ විමුක්තිය උදෙසා කැපවීමට වඩා සමාජයේ අන්යායන්ගේ විමුක්තිය උදෙසා කැපවී කටයුතු කරන බෝධිසත්ව් චර්යාව පරමාදර්ශයක් වශයෙන් වඩාත් උසස්කොට සැලකිනි.ඒ නිසා ස්ථවිරවාදීන් ආත්මාර්ථකාමීන් ලෙසත් බෝධිසත්වධ පරමාදර්ශය අනුව පොත්පත් ලියමින් ඒ සමඟ සාමාන්යව මිනිසුන්ගේ මෙලොවපරලොව සුගතිය උදෙසා ඇපකැපවී ක්රිතයාකළ නිකායාන්තර අදහස් අනුව ක්රි්යාකළ ගුරුකුල පරාර්ථකාමීන් ලෙසත් හුවා දක්වන විවිධ ආකල්ප බහුලව සමාජය තුළ ව්යානප්ත වන්නට විය.ප්ර්තිපත්තිගරුකවීමට වඩා ආමිෂ ලාභීව සාමාන්යු මිනිසුන් ඇසුරේ ජීවත් වීම වඩා පහසු ජීවන මාර්ගයක් බැවින් ඊට ලොල්වූ පුද්ගලයින් විසින් වඩ වඩා අතින්රි ය සංජානනය යනු ඉන්රිලික ය බද්ධ නොවූ සංජානනයයි.ඉන්රි සත ය බද්ධ සංජානන බොහෝ විට සාසවධර්ම සමඟ සම්බන්ධය.පරමාර්ථ වශයෙන් සැලකීමේදී ලෝකසම්මත ව්යනවහාරය සමඟ අතින්රිම ය සංජානනය බොහෝවිට පරස්පරතා පෙන්වයි.ඊට හේතුව ඉන්රිින ය විෂය ලෝකව්ය්වහාරයට අනුකූලව සකස්ව පවතින බැවිනි.සාමාන්යනයෙන් ඉන්රිව යන්ගෙන් සංජානනයකරන බොහෝ දේවල් ලෝක විෂයට අනුකූලව සකස්ව පවතින පොදු දැනුම් පද්ධතියට අයත්ය.මේ නිසා ලෝකසම්මත දැනුම කෙතරම් ලබාගත්තද ඉන් පරමාර්ථමය අවබෝධයක් ලැබීමේ දුෂ්කරතා ඇතිවීම ස්වභාවික බැව් පෙනී යයි.නමුදු ඇතැම් අවස්ථාවලදී ලෝකසම්මත දැනුම භාවිතා කරමින් ලෝකසම්මතයේ ව්යයවහාර වලින් මිඳී කටයුතු කිරීමට අවශ්ය් අයෙකුට කිසියම් පුහුණුවක් ලැබිය හැකිය.එහිදී එබඳු අයෙකුට ලෝක සම්මත ව්ය්වහාරයෙන් මිඳී කටයුතු කිරීමට අවශ්යැ ප්රගඥාව ලැබීම සඳහා ව්යමවහාර ලෝකයේ පවතින දැනුම වුවද යම් ප්රෙමාණයක් භාවිතා කිරීමට අවශ්‍ය වියහැකිය.ලෝක සම්මතය සකස්වීම හා එය සකස්ව පවතින ස්වරූපය අවබෝධ කරගැනීම පසුකලෙකදී ඉන් මිඳීමට අවශ්යය දැනුම ලබාගැනීමට පිටිවහලක් වියහැකි බැවිනි.බුදුදහම දැනුම භාවිතා කර ඇත්තේ මෙහි දක්වා ඇති අදහස අනුවය.එය පැහැදිලිවනුයේ සම්බුදුසසුනේ මුල පර්යාප්ති ශාසනය ලෙස හඳුන්වා ඇති බැවිනි.මෙහි සඳහන් පර්යප්තිය වනාහී හුදකලා ලෝක සම්මත ව්ය වහාර මාත්රාය ඉගෙන ගැනීමක් පමණක් නොවේ.එම ලෝක සම්මතය නිවැරදිව ව්යසතික්රසමණය කිරීමට අවශ්යත මූලික පුහුණුවද මේ තුළින් ලබාගැනීමට හැකියාව ලැබෙන පරිදි දැනුම ලැබීමේ ක්රරමවේදයක් බුදුදහමේ පර්යාප්තියතුළ දක්වා ඇත.එසේ නොමැතිව හුදෙක් දැනුම පමණක් වනපොත් කිරීමේ ක්රයමවේදයක් බෞද්ධ ක්රැමය තුළ නැත.කාලයාගේ ඇවෑමෙන් සම්බුදු සසුනට වරින් වර එල්ලවූ විවිධ තර්ජන නිසා පර්යාප්තිය නැතිවී යන තැනට වැඩකටයුතු සිදුවෙමින් පැවතින.ස්වභාවික උපද්ර ව මෙන්ම මිනිසාගේ ආක්ර මණ නිසා එල්ලවූ විවිධ තර්ජන නිසා මේතත්වය උදාවී තිබිණ.බුදුදහමේ පර්යාප්තිය හා ප්රතතිවේධය වඩා උසස්කොට සැලකුනු නමුදු උදාවූ වාතාවරණය හමුවේ පර්යාප්තිය විනාශවීමට ඉඩ නොතබා රැක ගැනීමේ වැදගත්කම ඉස්මතුවූ බැවින් අවස්ථානුරූපීව පර්යාප්තියේ වැදගත්කම වඩාත් අවධාරණය විය.මේ හේතුව නිසා ත්රිනපිටක ධර්මය ආරක්ෂා කරගැනීම බෞද්ධ භික්ෂූමන්වහන්සේ විසින් සිදුකළ යුතු පළමු යුතුකම ලෙසට සලකන ලදී.හේ හේතුව නිසා පර්යාප්තිය හා ප්ර්තිපත්තිය වෙනුවට හැකි වෙර යොදා පර්යාප්ති සසුන රැකගැනීමට බෞද්ධ භික්ෂූසන්වහන්සේලාහට සිදුවිය.කාලයක් තිස්සේ එල්ලවූ මේ විවිධ උවදුරු හමුවේ සම්බුදු සසුනේ පර්යාප්ති ධර්මය සිය දිවිහිමියෙන් ආරක්ෂා කර ගැනීමට බෞද්ධ භික්ෂූ න්වහන්සේලාට සිදුවිය.මන්ද ප්රිතිපත්තිය හා ප්රමතිවේධය ආරක්ෂාරවන්නේ එහි මූලික අංගයවූ පර්යාප්තිය ආරක්ෂාවවී තිබුණහොත් යැයි යන අදහසට මෙකල ප්ර්මුඛතාවය හිමිවිය.
උදාවූ තත්වය හමුවේ පෙරකාලයේදී එකම සංඝ සමාජයක් ලෙස පර්යාප්තිය,ප්රාතිපත්තිය හා ප්රතතිවේධය යන ත්රිීවිධ සසුන කෙරෙහිම එකහා සමානව අවධානය දැක්වූ පිළිවෙත වෙනුවට ඒ එක් එක් අංගය කෙරෙහි විශේෂත්වයක් දක්වන ලද විවිධ ගුරුකුළවලට සංඝ සමාජය සංවිධානයවී පරිවර්තනය වන්නට විය.මෙය යුගයෙහි අවශ්යලතාව අනුව ඇතිවූ ක්රඒමික පරිවර්තනයක් විනා එක් පුද්ගලයෙකුගේ හෝ යම් කණ්ඩායමක අවශ්ය්තාව මත සිදුවූ දෙයක් නොවේ.මේ සංඝ සමාජය තුළම එක් එක් ගුරුකුල වල විවිධ විශේෂතා ඉස්මතුවන්නටවූ අතර ඇතැම් ගුරුකුල ජනතා ප්රජසාදය බහුලව අත්පත් කරගනිමින් ක්රිායාකරන්නට විය.මේ හේතුව මත ඉතිහාසයේ එක් අවස්ථාවක වඩා ප්රයමුඛ පර්යාප්තියද එසේ නැතිනම් ප්රකතිපත්තියදැයි යන මත ගැටුමක් පවා ඇතිවූ බව වාර්තාවී ඇත. එහිදී ප්රිතිපත්තිය නියෝජනය කළ ගුරුකුලය පරදවා පර්යාප්තිය නියෝජනය කළ ගුරුකුලය ජය අත්පත් කරගැනීමද මේ යුගයේ සිදුවූ සමාජ ආකල්ප පරිවර්තනය කදිමට ඉස්මතු කරන්නකි.එහිදී ත්රිිපිටක ධර්මය අනුගමනය කිරීමට වඩා කඩපාඩමින් ආරක්ෂා කරගැනීමේ වැදගත්කම ඉස්මතුවූ බැවිනි.මේ අදහසේ වැදගත්කම වඩාත් දැඩිව අවධාරණයවීමත් සමඟම භික්ෂුත සමාජයේ අවධානයද ඒ කෙරෙහි යොමුවන්නට විය.මේ හේතුව මතම වනවාසී හා ග්රාසමවාසී යන නමින් භික්ෂුව සමාජය සංවිධානය වන්නට විය.වනවාසී කොටස හුදෙක් ප්රමතිපත්තිය හා ප්ර‍තිවේධය පිණිස දිවි කැපකර ක්රිායාකරන්නට වූ අතර ග්රාිමවාසී කොටස පර්යාප්තිය වැඩි අවධාරණයකින් ගෙන කටයුතු කිරීමට විය.පර්යාප්තිය මුලික කරගෙන කටයුතු කළ ග්රා මවාසී සම්ප්රුදාය වඩාත් සාමාන්ය් මිනිසුන් සමඟ සම්බන්ධවී මිනිසුන්ගේ මෙලොව පරලොව සුගතිය සඳහා කැපවී ක්රිායාකරද්දී මිනිසුන්ද ග්රා්මවාසී භික්ෂූුන් වහන්සේලාට වඩා සමීප වන්නට විය.ඉන් ගිහිපැවිදි සම්බන්ධතාව වඩාත් ළංවිය.වනවාසී සම්ප්රලදාය හුරුව තිබුණේ හැකිතාක් සාමාන්යව මිනිස් ඇසුරින් වෙන්ව විදර්ශනා භාවනාව වඩා හැකි ඉක්මනින් මඟ ඵල ශාක්ෂාකත් කිරීමටය.මේ අදහස සාමාන්යව ලෞකික කටයුතුවල යෙදී ඒ සමඟම මෙලොව පරලොව සුගතිගාමීවීමේ අරමුණ පෙරදැරිව ක්රිටයාකළ ගිහි පිරිසගේ කැමැත්තට සමගාමී නොවින.ඒ නිසා සාමාන්යර ගිහි පිරිස වනවාසී සම්ප්රේදායට වඩා ග්රායමවාසී සම්ප්රතදායට වඩාත් සමීප වීමට ප්රමබල හේතුවක් විය.කල්ගතවීමේදී ස්ථවිරවාදී ආකල්පයට වඩා බුදුදහම සම්බන්ධව යම් යම් ව්ය තිරේක ආකල්ප සහිත නිකායාන්තර බෞද්ධ ආකල්පද මෙරටතුළ ව්යානප්තවන්නට විය.එබඳු ආකල්පවල තමාගේ විමුක්තිය උදෙසා කැපවීමට වඩා සමාජයේ අන්යායන්ගේ විමුක්තිය උදෙසා කැපවී කටයුතු කරන බෝධිසත්ව් චර්යාව පරමාදර්ශයක් වශයෙන් වඩාත් උසස්කොට සැලකිනි.ඒ නිසා ස්ථවිරවාදීන් ආත්මාර්ථකාමීන් ලෙසත් බෝධිසත්වධ පරමාදර්ශය අනුව පොත්පත් ලියමින් ඒ සමඟ සාමාන්යව මිනිසුන්ගේ මෙලොවපරලොව සුගතිය උදෙසා ඇපකැපවී ක්රිතයාකළ නිකායාන්තර අදහස් අනුව ක්රි්යාකළ ගුරුකුල පරාර්ථකාමීන් ලෙසත් හුවා දක්වන විවිධ ආකල්ප බහුලව සමාජය තුළ ව්යානප්ත වන්නට විය.ප්ර්තිපත්තිගරුකවීමට වඩා ආමිෂ ලාභීව සාමාන්යු මිනිසුන් ඇසුරේ ජීවත් වීම වඩා පහසු ජීවන මාර්ගයක් බැවින් ඊට ලොල්වූ පුද්ගලයින් විසින් වඩ වඩාත් මෙබඳු ආකල්ප මතවාදීව පෝෂණය කිරීම පිණිස පතපොත රචනාකරමින් දායකවීම මේ යුගයේ විද්ය මාන කැපී පෙනෙන සිදුවීමක් බව සඳහන්කළ හැකිය.
ඒ අනුව මුලදී අවංකව පර්යාප්ති ධර්මයේ ඇති වැදගත්කම ඉස්මතුවූ අවස්ථාව දඩමීමාකර ගනිමින් සිය පහසු පැවැත්ම තකා ප්රැතිපත්තියට වඩා පර්යාප්තියට ආවැඩූ ආමිෂ ගරුක පුද්ගලයින් සංඝ සමාජයතුළට බහුලව ප්ර්වේශවීම නිසා ප්රරතිපත්තියේ පැවති ජීවශක්තිය සිඳීයාමට වැඩිකාලයක් ගත නොවීය.ඒ අනුව නිකායාන්තර හා මහායාන ආභාෂය මෙරටට එක්තරා කාලයකදී දැඩිව ලැබී තිබිණ.මේ තත්වය කෙතරම් උග්රයලෙස ව්යාකප්තව පැවතියේදැයි කිවහොත් රටේ මහරජු පවා සත්යත නිවැරදි ධර්මය දේශනාකරනුයේ නිකායාන්තර හා මහායාන ආභාෂය සහිත භික්ෂූතන්වහන්සේලා යැයි වරදවා වටහාගෙන ථේරවාදී සම්ප්රනදාය ගරුකළ මහාවිහාරවාසී භික්ෂූකන්වහන්සේලාහට විවිධ අයුරින් කරදර හිරිහැර කිරීමට පවා උත්සුකවූ බවට තොරතුරු වංශ කථාවල සඳහන්ය.මේ අනුව ප්රධතිපත්තිය අබිබවා පර්යාප්තිය ඉස්මතුව පැවති බව තහවුරුවේ.සාමාන්යය මහජනතාව අතර වඩාත් ජනප්රිතයව පැවතියේද නිකායාන්තර හා මහායාන බුදුදහම බව මේ සිදුවීම්තුළින් තහවුරුවේ.මෙයට හේතුව ග්රතන්ථ කරණය හා මිනිසුන්ට සමීපබව යන සාධක මඟින් සමාජයතුළ ඔවුන් විසින් සිදුකළ විශාල බළපෑමයි.රජවරුන්ට පවා බලපෑම් ඇතිකළ හැකිවූයේ කුමරවියේදී ශිල්ප ශාස්ත්රු ප්රමගුණකළ ගුරුවරුන් සේ නිකායාන්තර හා මහායානික ගුරුකුලවලට අයත් භික්ෂූ න්වහන්සේලා කටයුතු කළ බැවිනි.ත්රි පිටක දහම ඉගෙනීම එය අනුගමනය කිරීමට පහසුවකි.නමුදු පසුකාලීනව බිහිවූ අයගේ අභිප්රාගය වූයේ පර්යාප්තිය මූලික කරගෙන අවංකව සම්බුදු සසුන දියුණු කිරීමේ අරමුණ නොවේ.ඒ බාහිර ස්වරූපය තමන්ගේ ලාභ ප්රදයෝජන උදෙසා වැරදි ලෙස භාවිතා කිරීමේ කලාවකි.ප්ර්තිපත්ති ගරුකව කටයුතු කිරීමේදී පර්යාප්තිය සහිතවීමේ හා රහිතවීමේ එක්තරා වෙනස්කමක් විද්යවමානය. තමා ආරක්ෂා කරන ප්ර්තිපත්තිය නිවැරදිදැයි වටහාගැනීමට පර්යාප්තිය ලැබීම අත්යාවශ්යූය.එසේ නැතහොත් එය හුදෙක් සීලබ්බත පරාමාසයට අයත් ප්ර තිපත්තියක් පමණක් වියහැකිය.සමාජයේදී මිනිසුන් ආරක්ෂා කරන ඇතැම් ප්රයතිපත්ති සලකා බැලූවිට ඒවායේ ගැබ්වන සීලබ්බත පරාමාස ගති ලක්ෂීණවලට හේතුව පර්යාප්තිය පිළිබඳ කිසිදු අවබෝධයකින් තොරව කටයුතු කිරීම බව දැකගත හැකිය.නිදසුනක් වශයෙන් අවිහිංසාව යන කාරණය පිලිබඳ අවධානය යොමුකරන්නේ නම් නූතන සමාජයේදී මෙය තරම් වරදවා පිළිපඳින සීලබ්බතපරාමාසයක් කරගෙන සිටින වෙනත් පිළිවෙතක් තවත් නැති තරම්ය.බොහෝවිට මේ පිළිබඳ සමාජයේ ව්යාරප්තව පවත්නේ මිථ්යා අදහස්ය.මීට එක් හේතුවක් වී ඇත්තේ සාමාන්යග මිනිසා අද ගෙවන කාර්යබහුල වාතාවරණය නිසා සත්යත කුමක්දැයි වටහාගැනීමට තරම් මානසික විවේකී බවක් නොමැතිවීම බව පෙනීයයි.ඒ නිසා තමන්ට අසන්නට ලැබෙන ඕනෑම වැරදි අදහසක් නොවිමසාම සත්යමකැයි බාරගැනීමට නූතන මිනිස්සු පෙළඹී සිටිති. මේ හේතුව නිසා නිවැරදිව ධර්මය දැනඋගත් අයට මෙබඳ සමාජ ආකල්ප නිවැරදි කිරීමට අපහසු වන තරමට මෙබඳු වැරදි සමාජ ආකල්ප සමාජයේ බහුලව ප්රලචලිතව පවතී.මීට හේතුව පර්යාප්තිය පිළිබඳ නූතන සමාජයේ පවතින අඩු දැනුමයි.අද රැකියා වෙළඳ පළට අවශ්යහ තාක්ෂුණ ඥානය නිසා වැඩි දෙනෙකු පෙළඹෙනුයේ එවැනි දේ පිළිබඳ දැන ඉගෙන ඒ තුළින් වඩා හොඳ වෘත්තීය අවස්ථා පාදාගැනීමටය.පාලි භාෂාව හෝ බුදුදහම වැනි විෂයන් පිළිබඳව වර්තමාන සමාජයේ ඇත්තේ ඉතා අඩු අවධානයකි.එසේම සමාජය අළුත් ආකල්ප කෙරෙහි දක්වනුයේ වැඩි අවධානයකි.මේ තත්වය උපකාරී කරගනිමින් සංවිධානාත්මක පිරිස්වලට යම් යම් මතවාද ප්රවචාරය කරහැරීමට ඉතාම හොඳ පසුබිමක් සැකසී තිබේ.ඒ තත්වය මත ආගමික හා ආගමික නොවන යම් යම් මතවාද සමාජය පුරා වේගවත්ව ප්රාචාරය කරහැරීමට මෙබඳු සංවිධානාත්මක පිරිස් උත්සුක වෙති.නිදසුනක් ලෙස නූතන සමාජයේදී අවිංහිසාව අර්ථකථනය කරනුයේ ගන්නා ආහාර පානාදියට සාපේක්ෂුකව බව පැහැදිලි ලෙස දැකගැනීමට ලැබේ.මේ අනුව මස් මාළු බිත්තර වැනි සත්වද මාංශ හා ඊට සම්බන්ධ ආහාරයන් ගන්නා අය ඉතා දරුණු කෘර හිංසකයින් ලෙස සැලකීමට සමාජයේ වැඩි දෙනෙක් පෙළඹී සිටිති.ඒ අදහසට අනුව පරම අවිහිංසාව වනුයේ ප්රසතිඝ සංඥාව සිතින් ඉවත් කිරීම නොවේ.මස්මාළු බිත්තර ආදීදේ ගැනීමෙන් වැළකීමයි.ප්රලතිඝ සංඥාව සිතේ තිබුණද ඔවුන්ට එහි කිසිදු ගැටළුවක් නැත.මන්ද ප්ර්තිඝ සංඥාව සිතේ ඇතිබව සමාජයට බාහිරව නොපෙනෙන බැවිනි.නමුදු මස් මාළු බිත්තර ආදී දේ ගැනීමෙන් වැළකීම බාහිරව සමාජයට ප්රෙදර්ශනය වේ.එම නිසා එය ප්රආදර්ශනාත්මක ක්රි යාවකි.ඒ ප්රනදර්ශනාත්මක ක්රිොයාව නිසා ප්රනතිපත්තිය පිළිබඳ සමාජයට ලැබී ඇත්තේ වැරදි චිත්ර යකි.මේ හේතුව නිසා අද ප්රවතිපත්ති රකින බව පෙන්නීම පිණිස සමාජයට ප්ර දර්ශනාත්මක ක්රිරයා බාහිරව දැක්වීමේ ප්රවවණතාව ඉහල ගොස් තිබේ.අද වැඩි දෙනෙක් අවංකව ප්රශතිපත්ති නොරකිති.ප්ර්තිපත්ති නොරකින බව නොපෙන්වා සිටීමේ කලාවක් වශයෙන් අද වැඩිදෙනෙකු උපයෝගීකරගන්නේ මෙබඳු බාහිර ප්රීදර්ශනාත්මක ක්රිමයාකාරකම් වැඩි වශයෙන් සිදුකිරීම බව පැහැදිලිවම දක්නට ලැබේ.
මේ තත්වය ගිහි පැවිදි දෙපක්ෂිය තුළම එකහා සමානව විද්යැමානය.බාහිර සීලවෘත මෙන්ම ආධ්යාහත්මික පැවතුම් පිළිබඳවද මීට සමාන තත්වයක් දක්නට ලැබේ.බොහෝවිට තමන් මාර්ගඵල ලබා ඇතිබවට ප්රකදර්ශනාත්මක හා සංදර්ශනාත්මක ක්රිලයාකාරකම් විවිධ ජන සන්නිවේදන මාධ්යබ තුළින් දැකගැනීමට ලැබේ.අවංකව ත්රිබපිටක ධර්මය මිනිසුන් වෙත සන්නිවේදනය කිරීම වෙනුවට තමන්ගේ පෞද්ගලික ගුණවත්බව සන්නිවේදන මාධ්යරතුළින් මානව සමාජය වෙත සන්නිවේදනය කිරීමට මෙබඳු පිරිස් දරන වෑයමතුළ ඔවුන්ගේ කුහක වත පිළිබඳ සැබෑ චිත්ර්ය සටහන්වී ඇත.නමුදු වැඩි දැන උගත්කමක් නැති සාමාන්යි සමාජය විශ්වාස කරනුයේ නිවැරදි හරය නොව එබඳු බොල් ආකල්ප ව්යාසප්ත කරන පුහු අයගේ නොදැමුනු වහසිබස්ය.සැබවින්ම වෙනත් කෙනෙකු සෝවාන්, සකෘදාගාමී,අනාගාමී නොව අර්හත්වය ශාක්ෂා්ත් කළත් තවත් අයෙකුට එම පෞද්ගලික ගුණවත් බව ප්රීදර්ශනය කිරීමේ ඇති අර්ථයක් නැත.එය යම්කිසි පුද්ගලයෙකු ධර්මය පිළිපැදීමතුළින් ලබන පෞද්ගලික ගුණයක් පමණි.ධර්මයේ අකාලික ස්වභාවය ඒ පෞද්ගලික ගුණයට ලඝුකර සැලකීම නොසුදුසුය.ගිහි පැවිදි වේවා යම්කිසි පුද්ගලයෙකුතුළ ඇති පෞද්ගලික ගුණවත්බවක් ධර්මයෙහි සත්යම අසත්යිතාව මැනීමට නිර්ණායකයක් කරගැනීම නුසුදුසුය.ධර්මය නිවැරදි ලෙස පිළිපදින්නේ නම් ගුණවත්බව ඇතිකරගැනීමට හැකිය.යමෙකු ධර්මය පිළිපදිතත් කිසිදු ගුණවත් බවක් බාහිරව පෙන්නුම් නොකරන්නේ නම් ඊට වරද ඇත්තේ දහමතුළ නොව පුද්ගලයාතුළ බව සැලකිය යුතුය. සමහරු බාහිරව ප්රහදර්ශනය නොකරතත් සැබවින්ම ගුණවත්ය.තවත් අය බාහිරව ප්රුදර්ශනය කරන තරමට ආධ්යා්ත්මික ගුණයක් නැත.සමහරු බාහිර හා අභ්ය්න්තරව දෙකින්ම ගුණවත්ය.ඇතැමෙකු තුළ බාහිරව හෝ ආධ්යා්ත්මික කිසිදු ගුණයක් නැත.මේ අනුව යම් කෙනෙකුගේ බාහිර ස්වරූපයට අනුව ආධ්යා ත්මික ගුණය තීරණය කළ නොහැක්කක් බව පැහැදිලිවේ.ප්ර තිපත්තිගරුකව ජීවත්වීම ප්රසතිවේධය ලැබීමට උපකාරයකි.ප්රේතිපත්තිගරුකවීම නිසා නොසිතූ මොහොතක ප්රරතිවේධය ලැබිය හැකිය.ඇතැම්විටකදී තමන්ගේ එදිනෙදා ජීවිතයෙහි කටයුතුවල නිරතවී සිටින අතරතුරෙදීම මෙම ප්ර්තිවේධය ලැබීමේ අවස්ථා උදාවිය හැකිය.බුදුරදුන් ජීවමාන කාලයෙහි ප්රීතිපත්තිගරුකව විසූ යම් යම් අය සිය එදිනෙදා ජීවිතකටයුතුවල නිරතව සිටිද්දීම මාර්ගඵල ලාභීවූ අවස්ථා පිලිබඳ ත්රිිපිටකය තුළ දක්නට ලැබේ.කොළ ව්යංසජනයකට ලුණු එක්කරද්දී එය චිටි චිටි ශබ්දයෙන් පෙණබුබුළු නඟ නඟා උතුරායාම අරමුණුකොට ඊට උදය ව්යංය සමපාත කර නුවණින් සලකා බැලීම නිසා මඟඵල ලාභීවූ ගෘහණියක් පිලිබඳව බෞද්ධ සාහිත්යයයෙහි සඳහන්ය.එසේම සිය පැවිදි ජීවිතය සාර්ථක කර ගැනීමට නොහැකිවීම නිසා සිත් තැවුලට පත්වූ භික්ෂූ න්වහන්සේ නමක් සිවුරු හැරදමා යාමට පළමු ස්වකීය ගුරුවරයාගේ කුටිය පිරිසිදුකොට යෑමට සිතා එය පිරිසිදුකරද්දී කර්මස්ථාන මෙනෙහිකර මාර්ගඵල ලාභීවූ පුවත්ද බෞද්ධ සාහිත්යටයෙහි දැක්වේ.විදර්ශනා භාවනා වඩා සයවරක් විදර්ශනා නුවණ හා චිත්ත සමාධිලබා ඉන් පිරිහී සත්වන වර විදර්ශනා භාවනාව සිදුකර එලෙස විදර්ශනාව හා සබැඳී චිත්ත සමාධිය පිරිහෙතැයි යන ලතැවුල නිසා සිය දිවි නසාගැනීමට දැළිරවුළු කපන දැලි පිහියෙන් ගෙලසිඳගත් භික්ෂූතන්වහන්සේ නමක් ජීවිතක්ෂගයට පත්වීමට ක්ෂීණයකට පෙර අර්හත්වයට පත්ව පිරිනිවන් පෑ පුවතක්ද ත්රිනපිටකයේ සඳහන්ය.මින් පැහැදිලි වනුයේ ප්රිතිපත්තිය හා ප්රපතිවේධය අතර පවතින සම්බන්ධතාවයයි.ප්රීතිපත්තිගරුකව වාසය කළහොත් ප්රපතිවේධය ලබන්නේ කුමන වේලාවකදැයි කිවනොහැකි බව මින් පෙනී යයි.ප්රපතිපත්තිගරුක පුද්ගලයාට එහි ප්ර තිඵලය නොසිතූ මොහොතක නොසිතූ අවස්ථාවක ලැබීමේ ඉහළ සම්භාවිතාවක් ඇතිබව ඉහත දැක්වූ පුවත් අනුව පැහැදිලිවේ.ඇතැම් අය විදර්ශනා භාවනා වඩා බොහෝ වෙහෙස ගෙන පසුව සිය ව්යාපයාමය සඵල නොවන බව සිතා උත්සාහය අත්හැර දමා උකටලී වෙති.මෙකල මෙබඳු භාවනාකොට ඵලක් නැති බවද,දැනට ලෝකය මාර්ගඵල ලාභීන්ගෙන් හිස්බවද සිතා ඉතා ඉක්මනින්ම කලකිරීමට පත්වෙති. මන්ද මෙසේ විදර්ශනා භාවනා කරන අය සිතන්නේ සිය කාර්යයට අනුව ප්රරතිඵල ඉතා ඉක්මනින් ලැබිය යුතු බවකි.විදර්ශනා භාවනාව තම සිත සම්බන්ධ කාර්යයක් බව මේ අය අමතක කරදැමීම මෙයට ප්රිධාන හේතුවයි.භාවනාව කෙතරම් සඵල ලෙස සිදුකළද සිය චිත්ත වීර්ථම ප්රිවෘත්ති ස්වභාවය අනුව එහි ප්රාතිඵලය ලැබීමට සුදුසු මොහොත උදාවන තෙක් ප්රුතිඵලය ලැබීම ඉක්මන් හෝ පමා වී සිදුවන බව දත යුතුය.කෙනෙකුගේ මානසික පැවැත්ම සිදුවනුයේ චක්රීලය ස්වභාවයකිනි.මේ චක්රීනය ස්වභාවය පාලනය කළ නොහැකිය.පාලනය කළහැක්කේ සිතතුළ සාසව ධර්ම ඇතිවීමේ අවස්ථා පමණි.කෙළෙස් ඇතිවීම හා ඇතිවීමේ හේතු ඉවත්කළ විට ඊට අනුරූප ප්ර තිඵලය ලැබෙනුයේ එහි මානසික පැවැත්මේ චක්රීවය ස්වභාවයට අනුරූපවය.මේ හේතුව නිසා ඇතැමෙකුට වර්තමානයේ සිදු කරන වෑයමේ ප්ර්තිඵල වර්තමානයේදීම හෝ අනාගත කිනම් භවකදී හෝ ලැබීමේ අවස්ථා ඇතිවිය හැකිය.සිදුකළ යුත්තේ ධෛර්යසම්පන්නව අප්ර්මාදීව ගුණධර්ම පෝෂණයෙහි නිරතවීම පමණි.
ප්රධතිපත්තිය ඇති නැතැන්තාහට කල්නොයවාම ප්ර තිවේධය ලැබීම ධර්ම නියාමයකි.ධර්මය වහානී කිසියම් නිශ්චිත කාලයකට පමණක් වලංගු ඉන් පසුව අවලංගු නොවන්නකි.මන්ද ධර්මයට සම්මුතිය අයත් නැති බැවිනි.කාලයකට පමණක් සීමාවනුයේ සම්මුති ධර්මය.ධර්මය එම සම්මුතිය ඉක්මවා ගිය දෙයකි.සම්මුතිය නම් ලෝක පැවැත්ම රඳා සිටීමට උපකාරීවීමයි.මෛථුන සේවනය සලකා බලතහොත් එය ලෝක පැවැත්ම රඳා සිටීමට උපකාරීවන සත්වව චර්යාවකි.එය ක්රිතයාත්මක වීමට කාමරාගය අවශ්ය ය.කාමරාගය ඇතිව මෛථුන සේවනයේ යෙදීමට ප්රරතිවිරුද්ධ ලිංගිකයින් අවශ්යකය.මේ නිසා ලෝකයෙහි ස්ත්රීමපුරුෂ ද්විලිංගික විවිධතාවක් තිබේ.ප්රදතිවිරුද්ධ ලිංගික සත්වායන් අතර එකිනෙකා කෙරෙහි කාමරාගය ඇතිවේ.එය මෛථුන සේවනයේ නිරතවීමට අවශ්ය වන පූර්වධ අවශ්යගතාවයකි.මේ කාමරාග සන්තර්පනයකොට මෛථුන සේවනයේ නිරතවීමට අවශ්ය් නීතිමය වාතාවරණය විවාහ ජීවිතයතුළ සමාජ සම්මුතිය විසින්ම ඇතිකොට තිබේ.සාමාන්යතයෙන් ඕනෑම පුහුදුන් පුද්ගලයෙකුගේ ස්නායු පද්ධතිය සකස්ව පවතිනුයේ මේ කාමරාගය දනවන අයුරින් හා ඒ සඳහා ලිංගිකහෝමෝන ස්රාාවයවීම,ඊට අදාළ ලිංගික ඉන්රිවන අයන් උත්තේජනවීම් සහිතවය.වර්ගයාගේ අඛණ්ඩ පැවැත්ම රඳාපැවතීමට අවශ්යම ලිංගිකසංසර්ගය සිදුවනුයේ මෙබඳු මනෝකායික පසුබිමක් යටතේය.මේ හේතුව නිසාම ලිංගික ආශාව නිරුත්සාහක ස්නායුමය පෙළඹීමකි.යමෙකුට අවශ්යම නම් මේ ලිංගිකආශාව නැමැති නිරුත්සාහක ස්නායුම පෙළඹීමට හසුනොවී සිටීමට සිය සිත සකස් කරගත හැකිය.නමුත් එය දුෂ්කර කාර්යයකි.ධෛර්ය සම්පන්නව සිදුකරන වෑයමෙන්,මනා සිහිය හා නුවණ දියුණු කරගැනීම තුළින් එම අභියෝගය ඕනෑම අයෙකුට ජයගත හැකිය.බෞද්ධ භික්ෂු සම්ප්රනදායතුළ නොව වෙනත් යම් යම් ආගමික පූජක පක්ෂු අතර පවා මෛථුන සේවන විරතිය දැක ගත හැකිය.මීට හේතුව ආගම සකස්ව පවතිනුයේ ලෝක සම්මුති ව්යාවහාරය ඉක්මවා ගිය සත්යිය පසක්කිරීමේ පරමාර්ථ පෙරදැරිව බැවිනි.වෙනත් ආගමික සම්ප්රහදායන්හි විද්යිමාන පූජක පක්ෂපයට වඩා බෞද්ධ භික්ෂු. සම්ප්රාදායේ මෛථුන සේවන විරතිය ඉතාමත් ඉහළ තලයක ඇත.එයට හේතුව නම් බෞද්ධ භික්ෂුප සම්පාදයේ මෛථුන සේවන විරතිය පමණක් නොව ඊට ඉවහල්වන කාමරාගය පවා ප්රනහීණ කිරීමට අවශ්යු ප්රුතිපත්තිය සම්පාදනයවී තිබීමයි.කාම සංඥාව ප්රහහීනකළ පුද්ගලයෙකුට මෛථුන සේවනයෙහි නිරතවීමේ අවශ්යිතාවයක් මනෝකායික වශයෙන්ම ඇති නොවේ.බෞද්ධ භික්ෂුුන්වහන්සේ නමකට කාම හා ප්රපතිඝ සංඥාවලින් වියුක්තව සිටීම නිසා ඇතිවන චිත්ත නිදහස පිළිබඳව අමුතුවෙන් කියාදිය යුතු නැත.නමුදු සාමාන්යි ගිහියෙකුට ඒ පිළිබඳව කොතරම් පැහැදිලි කර දුන්නද වටහා නොගනියි.මීට හේතුව ගිහියාහට කාම හා ප්රකතිඝ සංඥා තරම් ඉහළ දෙයක් තවත් නැති බැවිනි.එසේම සාමාන්යහ ගිහියෙකු කාම හෝ ප්රපතිඝ සංඥාවෙන් වියුක්තව සිටීම සලකනුයේ විශාල අඩුපාඩුවක් ලෙසටය.මේ හේතුව නිසාම ඉතාම සුළු කාලයක් හෝ සාමාන්යං ගිහියෙකු හට කාම හා ප්රවතිඝ සංඥාවලින් සිය සිත ඉවත්කර තබාගැනීම ඉතා දුෂ්කර කටයුත්තකි.එලෙස කිරීමට වෑයම් කිරීමේදී පවා එබඳු ගිහියන්ගේ සිත් ඉතා ඉක්මනින් වික්ෂේපවේ.එවිට එබඳු අය සිතනුයේ භාවනා කිරීමට උත්සාහ කිරීම නිසා තමන් නිකරුනේ උමතුවට පත්වීමට ඉඩ ඇතිබවකි.විදර්ශනා භාවනාව සම්බන්ධව වැරදි මතවාද සමාජ ගතකරන බොහෝදෙනෙකුහට සිදුව ඇත්තේ මෙයයි.ඒ නිසා දහම් පතපොත කියැවීමෙන් හෝ සුත මාර්ගයෙන් දැනුම ලැබීමේදී තමන් ලැබූ සුළු දැනුමින් සෑහීමකට පත්ව අදූරදර්ශීව ක්ෂාණික අතිධාවනකාරී නිගමනවලට බැසීමට ඉක්මන් නොවීම සිය අනාගත සුබසිද්ධියට වැඩදායකය.ප්ර්තිපත්තිගරුක පුද්ගලයා මතුපිටින් හඳුනාගැනීමට අධානග්රාුහී නොවී ඉවසිලිමත්ව ක්රි්යාකිරීමෙන් අනාගතයේ ප්ර්තිවේධය කරා යාහැකි මඟ හෙළකරගත හැකිය.
ප්ර්තිපත්තිය සම්පූර්ණවීමෙන් පසුව ඊළඟ ඇති පියවර ප්රවතිවේධයයි.පර්යාප්තිය සම්පූර්ණ වීමෙන් පසුව ඊළඟ ඇති පියවර ප්රණතිපත්තියයි.මේ අයුරින් සසුනෙහි මුල පර්යාප්තිය වන අතර මැද ප්රපතිපත්තිය වේ.අවසානය ප්රිතිවේධයයි.පර්යාප්තිය නොමැතිව ප්රැතිපත්තියද ප්රගතිපත්තිය නොමැතිව ප්ර තිවේධයද මේ අනුව නොලැබේ.පර්යාප්තිය හෝ ප්රුතිපත්තිය නොමැතිව ප්රරතිවේධය කරා ගමන් කළ නොහැකිය.මෙහිදී පර්යාප්තිය නම් බුදුදහම පිළිබඳ අධ්යානපන සහතික ගොඩගැසීම නොවන බව වටහාගත යුතුය.එසේම ප්රයතිපත්තිය නම් සීලබ්බත පරාමාසයද නොවේ.මෙහි ප්රාතිපත්තිය සේ දැක්වෙන්නේ ප්රපතිවෙධය ශාක්ෂාත් කරගැනීමට අවශ්ය ක්රේමවේදය නිවැරදිව අනුගමනය කිරීමයි.ඒ සඳහා නිවැරදි ක්රයමවේදය බුදුදහමතුළම ඇත.බෞද්ධ ප්රේතිපත්තියට අනුකූල නොවන විවිධ දේවල් සිදුකිරීමෙන් ප්රයතිවේධය ශාක්ෂාතත් කරගත නොහැකිය.ආමිෂ පූජාවට වඩා ප්රධතිපත්ති පූජාව බුදුරදුන් වර්ණනාකොට ඇත්තේද ප්රමතිවේධයට පැමිණිය හැකි එකම මඟ එය බැවිනි.මිනිසුන් පිළිවෙතින් බැහැර වීමේ ප්රනමාණයට ආමිෂය විශාල ලෙස වැළඳගෙන ඇති ආකාරය නිරීක්ෂ ණය කළහැකිය.ඒ ප්රරතිපත්තිය පිළිබඳ නිවැරදි අවබෝධයක් නොමැතිකම නිසාය.පර්යාප්තියේ පවතින අඩුපාඩුකම් මීට හේතුවයි.වෙන වෙන භෞතික දේවල් ඉගෙනීම පිණිස මුළු කාලයම වැයකිරීම හැරුනු විටක බුදුහමේ මුලික කරුණු පිළිබඳ ඉතා සුළු අවබෝධයක් හෝ ලැබීමට ප්රයමාණවත් කරුණු අධ්යමයනය නොකිරීමේ අයහපත් ප්ර තිඵල අද වන විට දෙඇස් හමුවේ ප්රණදර්ශනය වෙමින් තිබේ.මෙබඳු අවස්ථා වල සාමාන්යප මිනිසුන්ගේ බුදුදහම පිළිබඳ ඇති අනවබෝධය භාවිතා කරන්නේ ජීවත්වීමට කිසියම් ක්රාමවේදයක් සොයමින් සිටින කපටි ආත්මාර්ථකාමී පුද්ගලයින්ය.ඔවුන් ක්ෂිණික නූඩ්ල්ස් මෙන්වූ යම් යම් වැරදි මතවාද ඉතා සීඝ්රපව සමාජගත කරමින් ඒතුළින් මහා ප්ර්සිද්ධියක් ලබමින් මිනිසුන්ගේ නොදැනුවත්කමින් වැරදි ප්රරයෝජන ගනිමින් සිටිනබව පැහැදිලිව දැකගත හැකිය.තමන්ගේ මතය කෙරෙහි මහජන අවධානය යොමුකරවා ගැනීම පිණිස මෙබඳු අය භාවිතාකරන පහසුම තුරුම්පුව නම් තමන් මාර්ගඵල ලබා සිටිනබව ප්රිචාරයකර හැරීමයි.යමෙක් දේශනාකරන ධර්මය නිවැරදිබව දැනගැනීමට ඒ පුද්ගලයා මාර්ගඵල ලබා සිටිනබව යහපත් සාධකයක් නොවේ.මින් සිදුවන්නේ ඒ පුද්ගලයාගේ පෞද්ගලික කීර්තියට බුදුහමේ පරම ගම්භීර ස්වභාවය යටපත්වීමයි.ධර්මය නිවැරදිව ප්රදතිපත්තියෙහි යොදවන්නේ නම් යළි අමුතුවෙන් මාර්ගඵල ලාභයක් ගැන ප්රධචාරය කරමින් වහසි බස් දෙඩවියයුතු නොවේ.බුදුරදුන් ජීවමාන කාලයේදීත් ආනන්ද හිමියන් විසින් එක් එක් ප්රිදේශවල සිටින මාර්ගඵල ලාභී ගිහි පැවිදි අයගේ නම් බුදුරදුන්ගෙන් විමසමින් සැබැවින් ඔවුන්ගේ මාර්ගහඵල ලාභය පිළිබඳ බුදුරදුන්ගේ නිර්දේශය විමසූ අවස්ථාවේදී උන්වහන්සේගේ අදහසවූයේ ප්රාතිපත්තිය නිවැරදිව ක්රිුයාවේ යොදවන්නේ නම් යළි අමුතුවෙන් මාර්ගඵල ලාභීවීම පිළිබඳ කථාකිරීම අර්ථියක් නැති දෙයක් බවයි.මෙහි අදහස නම් ධර්මය නිවැරදිව ක්රිළයාවේ යොදවා ප්ර‍තිපත්තිගරුක වන්නෙකු හට මාර්ගඵල ලාභය පිලිබඳ සැකසංකා තබාගත යුතු නැතිබවයි.නිදසුනක් ලෙස ප්ර‍තිපත්තිගරුකවී කාම හා ප්රභතිඝ සංඥා සිතින් ඉවත්කරගැනීම පිණිස විදර්ශනා භාවනාවේ නිරතවූවෙකුට තමන්ගේ ප්රභතිපත්තියට සරිලන ඵලවිපාකය කිනම් මොහොතක හෝ උදාවිය හැකිබවයි.එසේ කාම හා ප්රභතිඝ සංඥා සිතින් ඉවත්කළ අයෙකුහට කාම හා ප්රඋතිඝ සංඥා දැනෙනුයේ සිත ගිනිගන්නාක් පරිද්දෙනි. ඒ පුද්ගලයාහට එය මහා වේදනාවකි.එවිට එබඳ පුද්ගලයින් හැකිතාක් වෙහෙස ගන්නේ එබඳු සංඥාවලින් ඉවත්වී කටයුතු කිරීමටය.කාම ප්රයතිඝ සංඥාවලින් ඉවත්වීම විශාල මානසික සහනයක් ලෙස ඒ පුද්ගලයා අවබෝධ කරගෙන සිටියි.එහි ඇති අයහපත් ඵලවිපාක දන්නාබව නිසා යළි එහි විඳීම් පක්ෂධය කෙරෙහි මනස යොමුනොවේ.විඳීම්වලින් ඉවත්වීමේ ඕනෑකම නිසාම විඳීම් අත්හරියි. මේ හේතුව නිසා එබඳු ගිනි සිය සිතට යළි වැද්දා නොගැනීමට එබඳු පුද්ගලයා වෙහෙස ගනියි.එම කාම හා ප්රේතිඝ සංඥා සිතින් ඉවත්වීමෙන් පසුව සිතට ඇතිවන සහනය විඳීම්තුළින් ඇතිවන සුවයට වඩා උසස්ය.සාමාන්යඝ පුහුදුන් පුද්ගලයා කාම සංඥා විඳීම් වශයෙන් උසස්කොට සලකයි.විදර්ශනා භාවනා වැඩීම් වශයෙන් කාම හා ප්රුතිඝ සංඥා අත්හැරී පුද්ගලයාගේ සිත විඳීම්වලින් නිදහස්ය.එහි පවතින විමුක්තිදායක සහනය කාම හා ප්රතතිඝ සංඥාවන්හි විඳීම් රසයට ලොල් පුහුදුන් පුද්ගලයාට වටහාගත නොහැකිය.කාම හා ප්රපතිඝ සංඥා විශාල මානසික ආතති ජනනය කරන විඳීම් කේන්දටකර ගත් සංඥාවන්ය.එබඳු සංඥාවන්වලින් මිදීමේදී ඇතිවන මානසික සහනය විවේකී නොකැළඹෙන සහනයකි.මිදීමකි.විමුක්තියකි.එකී පුද්ගලයාගේ සිතේ පවතින ස්වභාවය අනුව ඕනෑම අවස්ථාවක ගැඹුරු චිත්ත සමාධි අවස්ථාවන් කරා පහසුවෙන් පිවිසීමට හැකියාව තිබේ.සංඥාවේදයිත නිරෝධ සමාපත්තියට සමවදින්නට රහතන්වහන්සේහට මෙන්ම ආනාගාමී පුද්ගලයාටද හැකිබව ප්රසකාශවී ඇත්තේ මේ අනුවය.අනාගාමී පුද්ගලයා නම් කාම හා ප්රගතිඝ සංඥා සිතින් ඉවත්කළ පුද්ගලයායි.
ප්රගතිපත්තිගරුක පුද්ගලයාට බියවීමට හේතුවක් නැත.තැති ගැනීම් බියවීම් ආදී හැඟීම්වලින් මනස විනිර්මුක්ත කරවන ස්වභාවයක් ප්රුතිපත්තියෙහි ඇත.ප්ර තිපත්තිය නම් ප්රීතිවේධය කරා ගමන් කරවන දේය.එනම් දානය,සීලය,භාවනාව ආදී ක්රි යායි.කායික,වාචසික හා මානසික යන ද්වරත්රකයේ සංවරබව ඇතිකරගැනීමෙන් ප්ර,තිපත්තිය සම්පූර්ණ කළහැකිය.ඇතැම් අවස්ථාවලදී පවතින සමාජ ආකල්ප නිසා ප්රතතිපත්තිගරුක පුද්ගලයා කොන්වියහැකිය.බහුලව වැරදි කරන පුද්ගලයින් රැසක් මැද සිටින ප්රිතිපත්තිගරුක පුද්ගලයා කොන්වීයයි.නමුදු එය ප්රරතිවේධය ලැබීමට බාධාවක් නොවේ. ඇතැම්විට මෙබඳු ප්රකතිපත්ති නැති මිනිසුන් මැද වෙසෙමින් දැඩි අධිෂ්ඨානයෙන් ප්ර තිපත්තිකරුකව ජීවත්වීමට සිදුවීම පවා පසු අවස්ථාවකදී වෙස්වලාගත් ආශ්වාදයක් බවට පත්විය හැකිය.ප්රිතිපත්ති ගරුක සමූහයක් මැදදී ප්ර්තිපත්තිකරුකව ජීවත්වීමට අමුතු වෙහෙසක් නුවුමනාය.නමුදු එබඳු කිසිදු ප්ර තිපත්තියක් නැති මිනිසුන් මැද ප්රතතිපත්තිගරුකව ජීවත්වීමට ඉතා දැඩි අධිෂ්ඨාන ශක්තියක් ඇතිව සිටීම අවශ්යුය.මේ දැඩි අධිෂ්ඨාන ශක්තිය යමෙකුට වෙස්වලාගත් ආශිර්වාදයක් වියහැකිය.මන්ද කිසිදු වෙහෙසක් නැතිව යමක් ලැබීමට බලාපොරොත්තුවන්නෙකුට වඩා ඒ පිණිස දැඩිවෙහෙසක් ගන්නෙකුහට එය ඉෂ්ට කරගැනීමට පහසු අවස්ථා උදාවන බැවිනි.ප්රහතිපත්තිගරුක පුද්ගලයන්ගේ ආශ්රබය ලැබීම කල්යානණ මිත්රර සම්පත්තිය නම්වේ.මේ ලෝකය විවිධ හා විෂම බැවින් කල්යාපණ මිත්රග සම්පත්තිය සෑම පුද්ගලයාටම එකහා සමානව ලැබෙතැයි සිතියනොහැකිය.එබැවින් කල්යා්ණ මිත්රෑ සම්පත්තිය නොලැබිණැයි සිත විපිලිසරවීමට ඉඩ නොතබා තමන්ට හැකි අන්දමට හැකිතාක් වෙර යොදා කටයුතු කිරීමෙන් තමන්ගේ දැඩි අධිෂ්ඨානය අනුව අරමුණ නිසි පරිදි ඉටුකරගත හැකිය.ඒ උත්සාහය හා දැඩි අධිෂ්ඨානය පසුකාලයකදී ඒ පුද්ගලයාහට විශාල සම්පතක් වියහැකිය.තමන්ට එල්ල වන විශාල බාධක සමූහයක් සාර්ථකව මැඩපවත්වා ගනිමින් තමන්ගේ උත්සාහය සාර්ථක කරගැනීම පුද්ගල පෞරුෂ වර්ධනයට විශාල රුකුලකි.නිරුත්සාහකව යමක් ලබන පුද්ලයාගේත් දැඩි උත්සාහයෙන් එය ලබන පුද්ගලයාගෙත් විශාල වෙනසක් තිබේ.නිරුත්සාහකව යමක් ලබන පුද්ගලයාට වඩා දැඩි පරිශ්රාමයක් යොදා යමක් ලබන පුද්ගලයාගේ පෞරුෂ ශක්තිය අධිකය.සමාජ කටයුතුවලදී තමන්ගේ අභිප්රාොය සාර්ථක කරගැනීම පිණිස භාවිතා කිරීමට එබඳු පෞරුෂයක් තිබීම වාසිදායකය.ස්වයංක්රී යව ගඟක් ගලන දිශාවට පාවීයාමට වඩා ඊට ප්රපතිවිරුද්ධ දිශාවට දියත්කරවීම දුෂ්කරය.ලෝකයේ විඳීම් කේන්ර් කරගත් මිනිස් හැඟීම් ක්රිෞයාත්මක වන්නේ සාසව ක්රිමවේදය අනුව බව පැහැදිලිය.ඔවුන්ගේ සියළු බාහිර හා අභ්යමන්තර ක්රිරයාකාරකම් සැකසී ඇත්තේ ඊට අනුගතවය. මේ තත්වය මැද හිඳ ඒ තත්වයට අනුගත නොවී ඊට ප්රසතිවිරුද්ධ ලෙස ක්රි්යාකාරීම අභියෝගයකි.ඒ අභියෝගයට සාර්ථකව මුහුණදිය හැක්කේ අප්රැතිහත ධෛර්යකින් යුතුව ඕනෑම අභියෝගයකට මුහුණ දියහැකි ධෛර්ය සම්පන්න පුද්ගලයෙකුට පමණි.එබඳු හැකියාවක් ඇති පුද්ගලයින් නැතිව නොවේ.එබඳු හැකියා ඇති පුද්ගලයින් අන්යයයන්ට හඳුනාගැනීමේ අපහසුකමක් ඇත.මන්ද නූතන ලෝකය බහුලව පිරී ඇත්තේ ප්රයතිපත්තිගරුක අවංක පුද්ගලයින්ගෙන් නොව ඒ ස්වරූපය ව්යාෝජ ලෙස ආරූඪ කරගත් බොරුකාරයින්ගෙන් බව නුතන සමාජ ක්රි්යාකාරකම් දෙස විමසිලමත් වන විට පෙනී යන දෙයකි.සත්යබ ස්රූපයෙන් බොහෝවිට ප්රසදර්ශනය වන්නේ අසත්ය දේ නිසා සත්යතය කුමක්දැයි නිවැරදිව වටහාගැනීමට පවා අපහසු තත්වයක් නූතන මිනිස් චර්යාවල ගැබ්ව ඇත.එහිදී විඳීම අත්හැරීමට වඩා තව තවත් විඳීම නැමැති ක්රිූයාව විඳගැනීමට සුදුසු ක්ර්මවේද පිළිබඳ අවධානය යොමුවනු දක්නට ලැබේ.මේ තත්වය මධ්යනයේ මාර්ගඵල පිළිබඳ සාකච්ඡා කිරීම පවා අර්ථ විරහිත වූවකි.කාලානුක්රේමිකව මාර්ගඵල ප්රගතිවේධය අතුරුදහන්වන බව පැවසී ඇත්තේ මිනිස් චින්තනයේ ස්වභාවය කාලයට අනුව වෙනස්වන බැවින් මිස අකාලික ධර්මය කාලික වන නිසා නොවේ.

බුද්ධ කාලීනව බුදුන් වහන්සේ ජීවමානව වැඩවසන කාලයේදී විවිධ ස්ථානවලදී විවිධ අය අරභයා දේශනා කරන ලද ධර්ම දේශනා ත්රිාපිටකයතුළ සංග්රීහවී ඇත.බුදුන්වහන්සේට අවශ්ය වූයේ සිද්ධාන්ත හෝ න්යාශය සමූහයක් සිය දහම සේ අන්යියන්ට හඳුන්වාදීමට නොවේ. තම ජීවිතකාලය තුළ ආගමික ව්යා පාරයක් හෝ ඇදහිලි පද්ධතියක් ජනතාවට හඳුන්වාදී ආගමික ශාස්තෘවරයෙකු වීමට බුදුන්වහන්සේට අවශ්යය නොවීය.බිඳෙන්බිඳ සූත්රි දේශනා එකරැස් කොට ත්රිතපිටක සාහිත්යනයක් නිර්මාණය කර පරම්පරානුගතව එම ධර්මය පවත්වා ගෙනයෑම පිණිස සිය ශිෂ්යෘ පිරිස මෙහෙය වීමටද උන්වහන්සේට ඇවැසි නොවිනි.මේ සියළු දේ සිදුවිය.නමුදු එය බුදුන්වහන්සේගේ මූලිකම අභිප්රාටය නොවීය.බුදුන්වහන්සේගේ අවංක අභිලාෂය වූයේ ලෝක සත්වනයා දුකින් වෙලී ඇති බවත්, එම දුක පිළිබඳව,එම දුකට හේතුව,දුකින් මිඳීම හා දුක නැති කරන මාර්ගය මහජනතාවට පහදා දී ලෝක වාසී සියළු සත්වියින් එම දුකින් මුදවාගැනීමට උපකාරීවීමයි.මේ සඳහා දිවා රෑ අව්වැසි ආදිය නොබලමින් සියළු සත්වයාට පිහිටවීමේ ඒකායන අභිප්රාීයෙන් කටයුතු කිරීමට උන්වහන්සේ යොමු වූ බවට අවශ්යක තරම් සාධක ත්රිාපිටකය පුරා දැකගත හැකිය.බුදුන්වහන්සේගේ ධර්ම දේශනා බොහෝවිට යොමුවූයේ පුද්ගලයින්ගේ අභ්යතන්තර ආකල්ප, කුසලතා හා මනෝචාලක හැකියාව වර්ධනය කරන ලෙසටය.මෙය උපදෙස් ලබාදීමක් පමණක් නොවීය.උපදේශනය (Counseling ) තුළ අන්තර්ගත අභ්යබන්තර පෞරුෂය පුබුදුවාලන ක්ර මවත් ප්රානයෝගික වැඩපිළිවෙළ උන්වහන්සේ විසින් ඉදිරිපත් කළ ධර්ම දේශනාතුළ ගැබ්ව තිබිණ.මෙමඟින් සිදුකර ඇත්තේ හුදෙක් දේශනාවන් ශ්ර)වණයකිරීමෙන් සාමාන්යළ සදාචාර සම්පන්න චර්යාවකට යොමුකරවීමට වඩා ප්රාවයෝගික දෙයකි. ධර්ම දේශනා ශ්රාවණය කිරීමෙන් පසු සදාචාර සම්පන්න නොවූ අය වූ දාමරිකයින් මංපහරන්නන් ගණිකාවන්, යක්ෂ, රාක්ෂ ආදී අමනුෂ්යච පිරිස් සුවච හික්මුණු අය බවට පත්වූයේ එබඳු දේශනාතුළ ගැබ්වූ උසස් සදාචාර දර්ශනය ස්වකීය නැණ පමණින් අවබෝධයෙන් යුතුව තම මනසෙහි පිහිටුවා ගත් බැවිනි.එලෙස මනසෙහි පිහිටුවා ගතහැකි උසස් ප්රාියෝගික දර්ශනයක් එම දේශනාතුළ ඇති බව ධර්ම දේශනා ශ්රලවණය කිරීමෙන් පමණක්ම මාර්ගඵල ලාභීන්වූ උතුමන් පිළිබඳ දැක්වීම අනුව පැහැදිලිවේ.මේ අවබෝධය වනාහී හුදෙක් ධර්ම දේශනාකර ඇති වචනවල අර්ථය අවබෝධකර ගැනීම නිසා ඇතිවූ අවබෝධයක් පමණක් නොවේ.එසේම හුදු විශ්වාස මාත්රධය නිසා හෝ ගරුත්වය නිසා හෝ පිලිගැනීම නිසා ඇතිවූ අවබෝධයක් පමණක්ද නොවේ.පිළිගැනීම හෝ විශ්වාස මාත්ර ය වෙනුවට ප්රමත්යහක්ෂව අවබෝධයට බුදුන්වහන්සේගේ ධර්මයේ මූලික ස්ථානයක් පිරිනැමිනි.මේ අනුව බුදුදහම අභිචාර විධියක් සේ පිලිගැනීම වෙනුවට අවබෝධයෙන් යුතුව ස්වකීය ජීවිතයට එක්කර ගැනීමට මිනිසුන් පෙළඹිනි.බුදුන්වහන්සේගේ දහමතුළ අන්තර්ගතව තිබූ උසස් සදාචාර දර්ශනය අවබෝධ කරගැනීම මඟින් යළි නොවෙනස්වන ලෙස සිය ජීවිතවලට එක්කර ගතහැකි විය.මිනිසුන්ගේ එම අවබෝධය පුළුල් කළ සදාචාර දර්ශනය එතෙක් භාරතීය කිසිදු සමය සම්ප්ර දායක් විසින් ඉදිරිපත් කර නොතිබූවක් විය.එය බුදුන්වහන්සේගේම සොයාගැනීමක් විය.නමුදු ඒ ක්රදමවේදය බුදුරදුන්ගේ නිර්මාණයක් නොවේ.කාලයේ වැලි තලාවෙන් වැසී පැවති මාර්ගයක් යළි හෙළිකර දීමක් වැනිය. සිද්ධාර්ථ කුමරු මෙලොව ජනිතවන කාලවකානුව වනවිට විවිධ සමථ භාවනාක්රහම ඉතා දියුණුව පැවතිනි.ගිහි ගෙය හැරදමා තවුස් පැවිද්ද ලබා වනගතව හිඳ සමථ භාවනාක්රකම ප්ර ගුණකර ලෞකික ධ්යාින ලැබූ උතුමන් ජීවමානව වැඩ සිටිබවට සාධක විද්ය්මාන වේ.සත්යක ගවේෂණය කිරීම පිණිස ගිහිගෙයින් අභිනිෂ්ක්රලමණයකොට තවුස් පැවිද්ද ලබා සිටි සිදුහත් තවුසා මුලින්ම කුසල් මඟ කුමක් දැයි විමසීම පිණිස සොයාගියේද මෙවැනි ලෞකික ධ්යාදන සමාපත්ති ලාභීව එකල ප්ර කටව වැඩසිටි සෘෂිවරුන් වෙතය.ආලාමකාලාම,උද්දක රාමපුත්ත මෙවැනි සෘෂිවරුන් දෙදෙනෙකි.මේ දෙදෙනා එකල ලබාතිබූ දැනුම ලෞකික අෂ්ට සමාප්ත්ති ලැබීමෙන් කෙළවර වී තිබිණ.නමුදු මේ දැනුම කෙළෙස් යටපත් කිරීමට පමණක් සීමාවූ දෙයකි.කෙළෙස් යටපත්කර කෙතෙක් ඉහළ තල වල ලෞකික ධ්යානන සමාපත්ති ලැබූවද එය තාවකාලිකය.දිය යට ඔබා සිටින රබර් බෝලයක් අත ලිහිල් කළ සැනින් යළි දිය මතුපිටට ඇදී එන්නාක් පරිද්දෙන් ලෞකික ධ්යාලන සමාපත්ති ලාභීවීම මඟින් යටපත් කර සිටින කෙළෙස් කෙදිනක හෝ යළි අවසරයක් ලද සැනින් යළි සිතේ ඇතිවීමට ඉඩ ඇති බැවිනි.මේ හේතුව නිසා ලෞකික ධ්යාළන ලාභය ඉතා පරිස්සමින් ආරක්ෂා කරගත යුතුය.
බුදුන්වහන්සේගේම විශිෂ්ට සොයාගැනීමක් වූයේ එතෙක් භාරතීය සමාජයේ සොයාගෙන නොතිබූ විශේෂ සදාචාර දර්ශනයකි.මෙය එතෙක් සොයාගෙන තිබූ සියළු දර්ශනවාද අතරින් ඉතා විශිෂ්ටතම දර්ශනය වනුයේ සෙසු දර්ශනවාද මෙන් මෙය කිසිදු අන්තවාදයක් සේවනය නොකරන දර්ශනයක් වූ බැවිනි.සැබවින්ම මෙහි විශේෂතාවය වූයේද මෙයයි.එතෙක් භාරතීය සමය සම්ප්රිදාය විසින් සතුකරගෙන තිබූ සියළු දර්ශනවල දක්නට ලැබුණු පොදු ලක්ෂණයක් වූයේ එම දර්ශනවාද සියල්ල ද්වි අන්ත සේවනය කරන බවයි.මේ ද්වි අන්ත නම් උච්ඡේදවාදය හා ශාස්වතවාදයයි. උච්ඡේදවාදය කාමසුඛල්ලිකානුයෝගී ප්රේතිපදාව මඟින්ද ශාස්වතවාදය අත්තකිලමථානුයෝගී ප්ර තිපදාව මඟින්ද නිරූපණය වේ. මේ අන්තවාද දෙකම සේවනය නොකරන ප්රතතිපදාව මඟින් සිදු කරනුයේ ඉහතකී අන්ත දෙකම ප්රේහාණය කිරීමයි.මේ හේතුව නිසා මේ ප්රමතිපදාවේ ලක්ෂණ මෙම අන්තදෙකටම වඩා වෙනස්ය.මේ ප්රීතිපදාව මධ්ය ම ප්රදතිපදාව නමින් හැඳින්වේ. එනම් අන්තවාද සේවනයෙන් වැළකීමත් මධ්යවස්ථ ප්රීතිපදාවක් බැවිනුත්ය.මධ්යරම ප්රහතිපදාවේ සුවිශේෂී ලක්ෂණයක් නම් එය අන්තවාදී ප්රනතිපදා දෙකටම වඩා ප්රාියෝගිකවීමයි. ආර්යය හෙවත් උසස් බවට පත්කරවන නිසා මේ මධ්යෂම ප්රටතිපදාව ආර්ය ප්රීතිපදාව නමින් ද හැඳින්වේ.එසේම අංග අටකින් සමන්විත නිසා ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ලෙසද හැඳින්වේ.මේ අංග අට නම් සම්මා දිට්ඨි, සම්මා සංකල්ප, සම්මා වාචා, සම්මා කම්මන්ත,සම්මා ආජීව,සම්මා සති, සම්මා සමාධිය.මේ සියළු අංග අටට මුලින් සම්මා යනුවෙන් දැක්වෙනුයේ නිවැරදි යන අර්ථයයි.ඒ අනුව නිවැරදි චෛතසික, වාචසික, කායික ක්රිදයා පැවැත්වීමෙන් අන්තවාද සේවයෙන් වැළකිය හැකි බවත්, එයම ආර්ය හෙවත් උසස්බවට පමුණුවා ගැනීමට ඉවහල්වන ප්ර තිපදාව වන බවත් මින් අදහස් කෙරේ.විදර්ශනා භාවනාව මඟින් සිදුවනුයේ මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයෙහි මාර්ගාංග අනුක්රඋමිකව වැඩීමයි.ඒ අනුව මුලින් සමථ භාවනා සිදු කර දෙවනුව විදර්ශනා භාවනාව වැඩීමට හැකිය.එසේම මුල පටන්ම විදර්ශනා භාවනාව වැඩීමටද පුළුවන.පළමුව සමථභාවනා වැඩීම මඟින් සිතතුළ ඇති කෙළෙස් යටපත්කිරීමට අවකාශ සැලසේ. සමථයේදී සිදුවනුයේ කෙළෙස් යටපත්කිරීමයි.විදර්ශනා භාවනාවේදී සිදුකරනුයේ අවබෝධයට අනුකූලව කෙළෙස් ඇති නොවීමයි.මුල පටන් විදර්ශනාභාවනා කිරීමේදී වුවද සිදුවනුයේ විදර්ශනා චින්තනය සමඟ කෙළෙස් යටපත්වයෑමයි.එයද සමථ ලක්ෂණ දරයි.මේ නිසා සමථ භාවනා කළදථ විදර්ශනා භාවනා කළද ආරම්භක පියවරේදී මේ භාවනා දෙකින්ම සිදුවනුයේ එකම කාර්ය බව වටහාගත යුතුය.නිදසුනක් දැක්විය හැකිය.කාම සංඥාවක් හෝ ද්වේෂ සංඥාවක් සිතට නැඟීම වැළැක්වීම සඳහා කාම සංඥාවට නම් පිළිකුල් අරමුණක්ද ද්වේෂ සංඥාවට නම් මෛත්රීව අරමුණක්ද සිතට නංවාගත හැකිය.එහිදී පිළිකුල් අරමුණ මඟින් කාමසංඥාවද මෛත්රීෂ අරමුණ මඟින් ද්වේෂ සංඥාවද යටපත්වේ.එය සමථ භාවනා ක්ර මවේදයයි.ආරම්භයේ පටන් විදර්ශනා භාවනා කිරීමේදී මේ කාම සංඥාව හෝ ද්වේෂ සංඥාව හෝ පිළිබඳව සිහියෙන් හා අඛණ්ඩ නිරීක්ෂණයෙන් යුතුව සැලකීමේදී එබඳු සංඥාවක් ඇතිවීමේදීම මේ සංඥාව ඇතිවූ බව දැනී යයි.ඒ පිළිබඳ සිහිය දියුණුවීම සමඟ ක්රබමිකව කාම සංඥාව හෝ ද්වේෂ සංඥාව ක්රදමිකව දුරුවී යයි.මෙයද විදර්ශනා භාවනාවෙන් සමථය වැඩීමකි.කාමය හෝ ද්වේෂය ඇතිවූ මොහොතේම එය හඳුනාගැනීම නිසා යටපත් කිරීමේ වෑයමෙන් තොරව ක්රමමිකව අදාළ සංඥාව වියැකී යනු දැනේ.විදර්ශනා භාවනාවේදී සමථය වැඩීමේ පිළිවෙළ එබඳුය.සිහිය දියුණුවීම සමඟ කාමය හෝ ද්වේෂය ඇතිවීම, පැවතීම හා වියැකීම හඳුනා ගනියි.කාමය හෝ ද්වේෂය ඇතිවීම,ඇතිවීමට හේතුව,එය නැතිවීම හා නැතිකිරීම ක්රවමවේදය යන කරුණු සතර පිළිබඳ ඉතා හොඳ අවබෝධයක් ඇතිවේ.මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වැඩීම මඟින් චතුරාර්ය සත්යාඉවබෝධය ලැබීමයි.විවිධ ගුරුකුලවල විදර්ශනා භාවනා කිරීමේ ක්රයම ගණනාවක්ම තිබේ.කුමන ක්රලමවේදය භාවිතා කළද වැඩෙන්නේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි.එසේම විදර්ශනාවේ භාවනා දියුණුව විවිධ මට්ටම් සතකට බෙදා විග්රෂහකර තිබේ.විදර්ශනා භාවනාවේ මේ මට්ටම් නම් වී ඇතිතේ සප්ත විශුද්ධි යන නමිනි.ඊට හේතුව අනුපිළිවෙළින් සත්වරකදී සිතතුළ විශෝධනයක් ඇතිවීමයි.සත් වරක් සිත පිරිසිදුවීම යන අදහසද සප්ත විශුද්ධි යන හැඳින්වීම තුළ ඇත.මෙම සප්ත විශුද්ධියතුළ සිතේ කෙළෙස් ප්රමහීණවීම දක්වා යන අනුපිලිවෙළ ක්ර මවේදය සඳහන්ය.එසේම සිතේ සමථය වැඩී ඒ සමඟම සිහිය දියුණුවී ඒ දියුණු වූ සිහිය මඟින්ම ප්රතඥාව ඇතිවීමේ අවස්ථා මේ තුළ විග්රථහකර දක්වා ඇත.මූලික පියවරේදී විදර්ශනා ඥාණය නමින් ඇතිවන ප්ර ඥාවම පසුව භාවනාවේ දියුණුව සමඟ ක්රතමිකව වර්ධනයවී නොවෙනස්වන ලෙස පහළවීම මාර්ගඵල ප්රිඥාව නමින් දක්වා තිබේ.මේ මඟඵල ඥාණය පහළවූ පසුව තවදුරටත් නොවෙනස්වන චිත්ත ගති ස්වභාවයකට අදාළ භාවනානුයෝගියා පත්වනබව සඳහන්ය.මීට හේතුව කෙළෙස් ඇතිවීමට බලපාන සියළු සාධකවල ඉතා ගැඹුරු විශ්ලේෂණාත්මක කරුණු සියල්ලක්ම මේ අවස්ථාවේදී අවබෝධකර අවසන් බැවිනි.
විදර්ශනා භාවනාවේදී සිදුකරන්නා වූ ප්රරධානතම කෘත්යස වනුයේ භාවනානුයෝගියාට ඉන් පෙර කිසිදු ක්රවමයකින් ලබාගත නොහැකි ලෝක විෂයට අයත් නොවූ ප්රයඥාව ලබාදීමයි.මේ ලෝක විෂය ලෙස හඳුන්වා ඇත්තේ ලෞකික සීමා හා සම්මුතිවලට අයත් දැනුමයි.කවර හෝ දැනුමක් ඒ ලෝක විෂයට කොටුවී සීමාවී පැවතීම බුද්ධියේ පිබිදීමට බාධාවකි.මේ හේතුව නිසා විවිධ ගුරුකුල හා සම්ප්රුදායන්වල විදර්ශනා භාවනාව වැඩීම මඟින් ප්ර.ඥාව උපදවා ගන්නා අයුරු විග්ර හකර ඇත.ඒ සෑම ක්ර්මයකින්ම සිදුකරනුයේ සප්ත විශුද්ධිය උපායමාර්ගිකව සම්පූර්ණ කිරීමයි.මේ සප්තවිශුද්ධි නමින් සැලකෙනුයේ විදර්ශනා භාවනාව අනුපිළිවෙළින් සිදුවීමේදී මානසික පවිත්රහතාවය එමඟින් සැලසෙන ආකාරය විවිධ තලයන් සතක් ඔස්සේ විශ්ලේෂණය කර දැක්වීමයි.මේ මට්ටම් සතතුළ විදර්ශනා භාවනාව දියුණුවීමේ පියවර විග්ර හ කෙරේ.එසේම එක් එක් මට්ටමේදී කළයුතු නොකළ යුතු දේ පිළිබඳවද පැහැදිලි කෙරේ.විදර්ශනා භාවනාවේ මූලික අවස්ථාව සීල විශුද්ධියෙන් ආරම්භ වේ.මෙහි සීලය ලෙස දක්වා ඇත්තේ කායික හා වාචසික සංවරය බව පැහැදිලිය.මන්ද මානසික සංවර බව ඇතිකරගැනීම පිණිස මුලික මට්ටමේදී කායික හා වාචසික සංවරය ආරක්ෂාකරගැනීම යමෙකුට වැදගත් වන නිසාය.සීල සංවරය ප්රකධාන වශයෙන් කොටස් සතරකි.ප්රාුතිමොක්ෂ සංවර ශීලය, ඉන්රිසේම ය සංවර ශීලය, ආජීව පාරිශුද්ධි ශීලය හා ප්රනත්යර සන්නිශ්රිවත ශිලය වශයෙනි.මෙහි සඳහන් ප්රාමතිමොක්ෂ සංවර ශීලය නම් භික්ෂු භික්ෂුණී දෙපක්ෂයට ඇති විනය ශික්ෂාපද සමාපදන්වීමේදී ආරක්ෂාවන ශීලය ලෙස දක්වා ඇත.එසේම ඉන්රිති ය සංවර ශීලය නම් ෂඩ් ඉනරිවන යන්ගෙන් අරමුණු ගැනීමේ ක්රිනයාවළියේදී නිවැරදි සිහිය හා නුවණ පිහිටුවාගැනීමයි.මේ නිසා ඉන්රි නම යන් ක්රිායාත්මකවීම නිවැරදිව සිදුවේ. අරමුණු ගැනීම විධිමත්ය.ආජීව පාරිශුද්ධි ශීලය නම් කුහක හා වැරදි දේ සිදුකර එමඟින් ජීවත්වීමෙන් වැළකීමයි.අනුන් රවටා ස්වකීය ජීවනෝපාය සලසා ගැනීමෙන් වැළකී යථා අයුරින් නිවැරදි දේ පමණක් සිදුකිරීමයි.ප්රීත්යල සන්නිශ්රියත ශීලය නම් ජීවිතය පවත්වාගැනීමට අවශ්යන මූලික ප්ර්ත්ය් සලසා ගැනීමේදී එය අවශ්යයතා තෘප්තිමත් කරගැනීමට අවම ප්‍රමාණයකින් භාවිතාකර අනුන්ටද ප්රපත්යර පහසුකම් සැලසෙන පරිදි ධාර්මිකව ප්රශත්ය් භාවිතා කිරීමයි.මේ කොටස් සතර වුවද හුදෙක් භික්ෂු භික්ෂුණී දෙපක්ෂය කෙරෙහි පමණක් නොව ස්ත්රීක පුරුෂ ගිහි දෙපක්ෂය උදෙසා වුවද එක හා සමානව වලංගුය.එහිදී ගිහි පක්ෂය විෂයෙහි විනය ශික්ෂා සේ සැලකිය හැක්කේ පංචශීලය බව පැහැදිලිය.එසේම පොහෝ දිනවලදී සමාදන්වී ආරක්ෂා කරන අටසිල්,දසසිල් වැනි ශීලශික්ෂා වුවද මෙහි ඉහත සඳහන් කළ කය වචන සංවරය පිණිස භාවිතාවන ශීලය ලෙස සැලකිය හැකිය.ඒ නිසා සෑම ආගමික වතාවතක්ම හුදෙක් පැවිදි පක්ෂයට පමණක් බාරදී අතපිස දමාගැනීමට යුහුසුළු නොවී තමන්ටද ප්ර්තිපදාවතුළ ඒ සමානම වගකීමක් හා කාර්යභාරයක් ඇතිබව ගිහිපක්ෂය වටහා ගත යුතුය.විදර්ශනා භාවනාව වැනි භාවනාක්රහමයකදී පැවිදි පක්ෂය උද්ධෘත කර ඇත්තේ බහුලව මෙබඳු නිවන් වෙත ඇති සෘජු ප්රනතිපත්ති සේවනය කරනුයේ පැවිදි පක්ෂය බැවින් මිස ගිහිපක්ෂයට එය අකැප නිසා නොවන බව වටහාගත යුතුව ඇත.බුදුරදුන් ධරමාන කාලයේදී පවා මාර්ගඵලලාභී ධම්මික උපාසක,විසාඛා උපාසිකා වැනි අය සිටි බැවින් මෙකල ඒ ප්රමතිපදාව අවලංගුවන්නේ නැත.
සීල විශුද්ධිය සම්පූර්ණ කිරීම මඟින් කායික හා වාචසික සංවරය සලසා ගැනීම නිසා තව දුරටත් මානසික සංවරය පිණිස අවධානය යොමුකිරීමට පහසුවේ.මේ නිසා ශීලවිශුද්ධිය ඇතිකර ගැනීමෙන් පසුව චිත්ත විශුද්ධිය ඇතිකරගැනීමට අවධානය යොමුකළ යුතුවේ.චිත්ත විශුද්ධිය නම් චිත්ත සමාධිය ඇතිකරගැනීමයි.එනමස් සිතේ ඒකාග්රකතා ගුණය වර්ධනය කිරීමයි.උපචාර සමාධිය හා අර්පණා සමාධිය යැයි දෙයාකාරයකින් සිතේ සමාධිය ඇතිකරගත හැකිය.උපචාර සමාධිය නම් අර්පණා සමාධියට පළමුවෙන් සිතේ ඇතිකරගන්නා කාමාවචර චිත්ත සමාධියයි.අර්පණා සමාධිය නම් රූපාවචර අරූපාවචර ධ්යාවන සිත් ඇතිකරගැනීමයි.මෙම ධ්යාසන අෂ්ටසමාපත්ති දක්වාම ඇති කරගත හැකිය.එසේ කිසිදු ලෞකික ධ්යාිනයක් නැතිව මුල පටන්ම විදර්ශනා භාවනාවේ යෙදෙන යෝගාවචරයාගේ සිතතුළ විදර්ශනා ඥාණය හේතුකොටගෙන බලවත් චිත්ත සමාධියක් ඇතිවේ. මේ චිත්ත සමාධිය වනාහී මූලික අවස්ථාවේදී මාර්ගඤාණ ඇතිවීමට පූර්වංගමව ඇතිවන උපචාර සමාධියක් ලෙස සැලකිය හැකිය.එසේම මේ උපචාර සමාධියම භාවනා වශයෙන් වඩත්ම අනුක්රධමිකව මුහුකුරා යයි.යම් විදර්ශනා ඤාණ පහළවන අවස්ථාවේ සිට ලොකෝත්තර මාර්ග ඤාණ සිත් උපදින අවස්ථාව දක්වා උපචාර සමාධි ලෙස පැවතී ලෝකෝත්තර මාර්ගඤාණ සිත් උපදින අවස්ථාවේ අර්පණාවට පැමිණේ.ලෞකික ධ්යාීන සිත් අර්පණා ප්රාිප්ත සිත් ලෙස හඳුන්වනු ලබන්නාක් මෙන් ලොකෝත්තර ධ්යා්නවූ මාර්ගඵල ඤාණ සිත් අර්පණා ප්රාිප්ත සිත් ලෙස දැක්විය හැකිය.ශුක්ෂ විදර්ශනා වඩද්දී උපදින චිත්ත සමාධිය ලෞකික ධ්යාාන නොවන බැවින් අර්පණා සමාධියට අයත් නැත.එයද කාමාචර සමාධියකි.එය හැඳින්වෙන්නේ ඛණික සමාධි නාමයෙනි.මේ සමාධිය කාමාවචර චිත්ත සමාධියක් වුවද ලෝකෝත්තර ගුණය කරා ඇදීයන බලවත් චිත්ත ඒකාග්රාතාවයකි.ඒ නිසා මෙය ලෞකික ධ්යාුන වශයෙන් සිව්වන රූපාවචරධ්යාලන සිතේ ඇති ඒකාග්රාතාව තරම් බලවත් සමාධියක් අනුක්රනමයෙන් වැඩෙන මේ ඛණික සමාධි සිතේ ඇත.මේ බලවත් සමාධි සිතේ බලයෙන් ලෝකෝත්තර ගුණය දෙසට සිත නැවී යයි.අන්රතක්රමමයෙන් සමාධිය හා ප්රසඥාව වර්ධනයවීමේදී මේ ඛණික සමාධි සිතම මුහුකුරා ගොස් ලෝකෝත්තර අර්පණා සමාධි උපදවා ගතහැකිය.ලෝකෝත්තර අර්පණා ධ්යාමන සිත් නම් මාර්ගඵල සිත්ය.මෙම මාර්ගඵළ සිත් සෝවාන්,සකෘදාගාමී,අනාගාමී හා අර්හත් ලෙස සිව්වැදෑරුම් වේ.මෙකී චිත්ත විශුද්ධිය ලබාගත් අයෙකුට දිට්ඨි විශුද්ධිය ලැබිය හැකිය.ඒ සඳහා නාම රූප වෙන් වෙන් වශයෙන් සලකා බැලිය යුතුය.මෙය නාමරූප පරිග්ර හය යනුවෙන් හැඳින්වේ.මෙය සංක්ෂේයප හා විස්තර වශයෙන්ද සිදුකළ හැකිය.තමන්ගේ චිත්ත සන්තානයට අරමුණුවන අධ්යාහත්මික ධර්ම කොටස් දෙකකට වෙන්කර නාම හා රූප ධර්ම වෙන් වෙන්ව සලකා බැලීම තුළින් නාමරූප යනු ජීවියෙක්,ආත්මයක්,කිසියම් සත්වයෙක් සේ වූ ආකල්ප දුරුව යයි.මේ සඳහා නාමරූප ලක්ෂණ,ප්ර ත්යුකපස්ථාන, රස හා පදස්ථාන වශයෙන් විග්රෙහකර බැලිය යුතුය.ලක්ෂණ නම් ගින්නේ උෂ්ණත්වය මෙන් ධර්මයන්ගේ සාමාන්ය ස්වභාවයයි.රස නම් ගින්නේ ඇති පිළිස්සෙන හා බැබලීම මෙන් ධර්මයන්හි කෘත්යා හා සම්පත්ති ලක්ෂණයයි.ප්රතත්යහපස්ථාන නම් ගින්නේ දුම මෙන් ධර්මයන්හි ඵලයයි.පදස්ථාන නම් ගින්න ඇති වීමට හේතු මෙන් ධර්මයන් ඇතිවීමට හේතුප්ර්ත්යඵ කාරණයයි.මේ සතර අයුරින් නාමරූප පරිග්රෙහය දෘෂ්ටි විශුද්ධියයි.මේ මඟින් සක්කායදෘෂ්ටිය විෂ්කම්භනය වේ.සංඥා විපර්යාස,චිත්ත විපර්යාස හා දෘෂ්ටි විපර්යාස ආදිය තුනී වේ.නාමරූප දෙක ලක්ෂණ ආදී වශයෙන් මෙන්ම පඨවි ධාතු ආදී සතර ධාතු වශයෙන්ද,පඤ්චස්කන්ධ වශයෙන්ද,ද්වාදස ආයතන වශයෙන්ද,අෂ්ටාරස ධාතු වශයෙන්ද පිරිසිඳ දැනගැනීම දිට්ඨිවිශුද්ධියට අයත්වේ.මේ දැක්වූයේ සංක්ෂේතප ක්රුමයයි.මෙය විස්තර වශයෙන් සිදුකිරීමේදී එක් එක් ධාතුවකටද එක් එක් ස්කන්ධ්යකටද එක් එක් ආයතනයකටද අයත් නාමරූපද වෙන්කර පිරිසිඳ දැනගත යතුය.එසේ වෙන්කර හැඳිනගන්නා එක් එක් නාමරූපයක ලක්ෂණ ආදී දේද වෙන් වෙන්ව නිරීක්ෂටණය කළයුතුය.මෙසේ නිරීක්ෂමණය කරද්දී යථාභූත දර්ශනය ඇතිවේ.මේ යථාභූත දර්ශනය නැතිවිට සත්වුයෙක්,ජීවයක් හෝ ආත්මයක් ඇතැයි වරදවා සලකයි.එසේ සලකා එහි අවිනාශය දැක ශාස්වත දෘෂ්ටිය ඇති කර ගනියි.විනාශය දැක උච්ඡේද දෘෂ්ටිය ඇති කර ගනියි. යථාභූත දර්ශනය ඇතිවිට අඞ්ගසම්භාරය විනා රථයක් යැයි වෙනම දෙයක් නැතැයි සලකන්නාක් මෙන් නාමරූප දෙකින් බැහැරව වෙනම සත්ව්යෙක් නැතැයි සලකයි.අන්ධ යා හා පිළා එක්ව ගමන් කරන්නාක් සේ එකිනෙක උපකාරයෙන් නාම හා රූප එක්ව සත්වැයා සකස්ව ඇතිබව දැන ගනියි.
මෙසේ දෘෂ්ටි විශුද්ධිය ඇතිකරගත් පසුව ඊ ළඟට කංඛාවිතරණ විශුද්ධිය ඇතිකරගත යුතු වේ.කංඛාවිතරඛ විශුද්ධිය යනු ඉහත දක්වන ලද නාමරූපයන්හි ප්රදත්යත පරිග්රයහයයි.නාමරූප ඇතිවීම සිදුවන්නේ කුමන හේතුප්රුත්යඉ උපකාරී කරගෙනදැයි විමසීම මෙහි අරමුණයි.මේ තුළින් නාමරූප අරමුණුකොට සිතතුළ ඇතිවී ඇති සැකසංකා දුරුකර හරිනු ලැබේ.මේ දැනීමද සංක්ෂේයප දැනීම හා විස්තරාත්මකව දැනීම යැයි කොටස් දෙකකි.නාම ඇතිවීමේ හේතු නම් වස්තු හා ආරම්මණයි.රූප ඇතිවීමේ හේතු නම් කර්ම,චිත්ත,සෘතු,ආහාර යි.අවිද්යාී,තෘෂ්ණා,උපාදාන,කර්ම නාමරූප ඇතිවීමේ හේතුවේ.මේ අයුරින් සැලකීම සංක්ෂේචප පරිග්රමහය ලෙස හැඳින්වේ.පටිච්ච සමුප්පාදයෙහි පට්ඨාන නය වශයෙන් සැලකීම විස්තරාත්මක පරිග්රාහයවේ.අවිද්යාැ,තෘෂ්ණා,උපාදාන,කර්ම යන සතර නාම රූප ඇති වීමට නිබ්බත්තක හේතුය.ආහාරය උපත්ථවම්භක ප්රතත්යණයයි.අවිද්යාද,තෘෂ්ණා,උපාදාන මව මෙන්ද කර්මය පියා මෙන්ද ආහාරය කිරිමව මෙන්ද උපකාරීවේ.මෙසේ රූපයේ ප්ර්ත්යය පිරිසිද දැන ඇස හා රූපය නිසා චක්ඛු විඤ්ඤාණය ඇතිවෙතැයි නාමයේ ප්රූත්ය‍ පිරිසිද දැනගත යුතුය.මේ ලෙස මෙකල ප්රිත්යා වූවාක් මෙන් පෙරද ප්රණත්ය ය වී තිබේ.මතුද ප්රදත්යය වියහැකිය.මේ අයුරින් දැනගැනීම නිසා තමන්ගේ පැවැත්ම පිළිබඳ අතීතකාලය සම්බන්ධ විචිකිච්ඡා පහද,අනාගතකාලය සම්බන්ධ විකිච්ඡා පහද,වර්තමාන කාලය සම්බන්ධ විකිච්ඡා හයද පහවී යයි.මේ අයුරින් කාලත්ර ය සම්බන්ධ තමන්ගේ පැවැත්මට අදාළ විචිකිච්ඡා දහසක් ප්ර හාණය වන නිසා මෙය කංඛාවිතරණ විශුද්ධිය නම් වේ.එසේම නාමය පිළිබඳව සාධාරණ හා අසාධාරණ යන ද්විවිධ හේතුද,රූපය පිළිබඳ කර්මය ආදී චතුර්විධ හේතුද සෙවිය හැකිය.චක්ඛුර ආදී ද්වාර හය හා රූප ආදී ආරම්මණ හය නාමයේ සාධාරණ හේතුය.කුසල අකුසලාදී සියල්ල ඉන් වන බැවිනි.යෝනිසෝමනසිකාර ආදිය අසාධාරණ හේතුය. යෝනිසෝමනසිකාර සද්ධර්ම ශ්ර්වණාදිය කුශලයන්ටද,අයෝනිසෝමනසිකාරාදිය අකුශලයන්ටද කර්මය විපාකයන්ටද,භවඞ්ගාදිය ක්රියයාවන්ටද ප්රසත්යකවේ.කර්ම,චිත්ත,සෘතු,ආහාර යන සතර රූපයට ප්රුත්යනවේ.මෙසේ කාලත්රමය පිලිබඳ සලකාබැලීමේදී කංඛාවිතරණ විශුද්ධිය සම්පූර්ණවේ.තවද නාම රූප පිළිබඳ පටිච්චසමුප්පාද න්යාටයෙන් හේතුප්ර්ත්යර සෙවිය හැකිය.එයින්ද කංඛාවිතරණ විශුද්ධිය සම්පූර්ණවේ.එසේම අතීතහේතු පහ හා වර්තමාන ඵල පහ ලෙසද,වර්තමාන හේතු පහ හා අනාගත ඵල පහ ලෙසද යන කම්ම වට්ට විපාක වට්ට වශයෙන් නාමරූප පිළිබඳ ප්රවත්ය සෙවියහැකිය.එසේ සෙවීම නිසා අතීත අනාගත හා වර්තමාන ධර්ම චුතිපටිසන්ධි ලෙස ප්රහකටව වැටහේ.ඤාතපරිඤ්ඤා යනු මෙයයි.අතීත කර්මප්රතත්යත නිසා උපන් සකන්ධක එහිම නිරුද්ධවිය.අතීත කර්මප්රකත්යඤයෙන් මෙහි වෙනත් සකන්ධ් පහළවිය.අතීත භවයෙන් මෙහි එකද දෙයක්වත් නොපැමිණියේය.මේ භවයෙන්ද කර්ම ප්ර්ත්යධයෙන් උපදින ස්කන්ධ් නිරුද්ධවේ.මතුභවයේ උපදින්නේ වෙනත් ස්කන්ධාය.මේ භවයේ සිට මතුභවයට කිසිවක් ගමන්නොකරයි.එහෙත් කර්මඵල විපාක හේතුවෙන් කාලත්රධය පුරා හේතු ප්රමත්යව සම්බන්ධතාවයක් ඇත.මෙසේ චුති පටිසන්ධි ලෙස නාමරූප සම්බන්ධ හේතුප්රකත්ය පරිග්රවහය සම්පූර්ණ කෙරේ.එවිට අෂ්ටවිධ සංකා,දෙසැට මිථ්යාන දෘෂ්ටි විෂ්කම්භනයවේ.ධම්මට්ඨිතඤාණ,යථා භූතඤාණ,සම්ය ග් දර්ශන යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේද මේ කංඛාවිතරණ විශුද්ධියයි.බුදුසසුනින් පිහිටි ලැබූ චුල්ල සෝතාපන්නයා යනු මේ තත්වයට පැමිණි පුද්ගලයායි.
කංඛාවිතරණ විශුද්ධිය උපදවාගත් පසු ඊළඟට උපදවාගැනීමට ඇත්තේ මග්ගාමග්ගඤාණ දස්සන විශුද්ධියයි.මග්ගාමග්ගඤාණ දස්සන විශුද්ධිය යනු මාර්ගය අමාර්ගය කුමක්දැයි ව්යදවස්ථා කරන ඥානයයි.මේ සඳහා කංඛාවිතරණ විශුද්ධියේදී පිරිසිඳි කාලත්රමයට අයත් සංස්කාර සකන්ධ ආදී ක්රාමයෙන් කලාප වශයෙන් හකුළා ක්ෂධයාර්ථයෙන් අනිත්යටය භයාර්ථයෙන් දුඃඛය.අසාරාර්ථයෙන් අනාත්මයයි අද්ධාන වශයෙන් සන්තති වශයෙන් ක්ෂරණ වශයෙන් ත්රි්ලක්ෂණ සම්මර්ශනය කළයුතු වේ.මේ ත්රිෙලක්ෂණ සම්මර්ශනය කිරීම ඉතා පුළුල් වශයෙන් සිදුකිරීමේදී නියම විදර්ශනාභාවනාව කුමක්දැයි වටහාගත හැකිය.භාවනාව නියම ලෙස සිදුකරන මාර්ගය හා ඉන් බැහැරවීම නිසි ලෙස වටහාගැනීම මේ අවස්ථාවේදී සිදුවේ.එසේම තෛභූමික සංස්කාරයන්හි ප්රසත්යා හා ක්ෂවණ වශයෙන් උදය ව්යශය බැලිය යුතුය.එලෙස සම්මර්ශනය කරත්ම විදර්ශකයාහට ඕභාසාදී දශවිධ විදර්ශනා උප ක්ලේශ ධර්ම පහළ වේ.එය භාවනාවේ දියුණුවක් යැයි සිතා නොරැවටී එයට තෘෂ්ණා නොකරසිට ඉන් මිදීම හා නිවැරදි මාර්ගය තෝරාගෙන එහි ගමන්කිරීම මෙහිදී සිදුකළ යුතුදෙයයි.කාලත්රටයට අයත් කාම,රූප,අරූප යන ත්රෛරභූමක සංස්කාරවල අධ්යාාත්මික,බාහිර,ඕලාරික,සියුම්,හීන,ප්රේණීත, දුර,සන්තික ආදී භේද ඇති එකොලොස් ස්වරූප වූ රූප හා වේදනාදියද පුළුල් ලෙස ත්රිිලක්ෂණයට හසුකරගත යුතුවේ.ලොකෝත්තර ධර්ම විදර්ශනාවට හසුනොවන අතර විදර්ශනාවට හසුවන්නේ සානුසය ධර්මය පමණි.මන්ද විදර්ශනාව ඇත්තේ අනුශය ප්රවහාණය පිණිස වන බැවිනි.මග්ගාමග්ග ඤාණදස්සන විශුද්ධිය වැඩීමේදී සංස්කාර ක්රරම රාශියකට ත්රිසලක්ෂණයට හසුකරගනු ලැබේ.පළමු ක්ර මය වනුයේ ස්කන්ධා දී වශයෙන් කලාප හකුළා විදර්ශනා කිරීමයි.මෙහිදී එම ත්රෛසභුමික ධර්ම පඤ්චස්කන්ධාරදී ක්ර‍මයෙන් කලාප ලෙස පිඬුකළ යුතුය.ෂඩ්ද්වාර,ෂඩාලම්බන,ෂඩ්විඥාන,ෂට්ස්පර්ශ, ෂට්වේදනා,ෂඩ්ධාතු,දසකසින,දෙතිස්කුණප කොට්ඨාශ,දවාදසආයතන,අටලොස්ධාතු,දෙවිසිඉන්රිස ය ත්රිඨධාතු,නවභව,චතුර්ධ්යාඥන,චතුර්විධඅප්පමඤ්ඤා,සතර සමාපත්ති,දොලොස් පටිච්චසමුප්පාද ආදිය මෙසේ කලාප වශයෙන් හකුලා සිදුකරන විදර්ශනාවට භාවිතා කෙරේ.දෙවන ක්රඅමය නම් ක්ෂයයාර්ථෙ වශයෙන් අනිත්යරය,භයාර්ථරයෙන් දුඃඛය,අසාරාර්ථ‍යෙන් අනාත්ම යැයි සැලකීමයි.මෙහිදී රූපා ආදිය ක්ෂයයට පැමිණෙන බැවින් අනිත්යයය.එබැවින් එය භයජනකය.ඒනිසා එය දුඃඛය.ආත්මාදී වශයෙන් ගතහැකි සාරයක් නැති බැවින් අනාත්ම යැයි සැලකීම මේ දෙවන ක්රඛමයේදී සිදුවේ.තෙවන ක්ර මය නම් අද්ධාන වශයෙන් සැලකීමයි.මෙහිදී එක් එක් භවයක ඇතිවූ රූප ආදිය තවත් භවයකට සෘජු ලෙස නොයන ඒ භවයතුළම නිරුද්ධවනබව සැලකීම මේක්රදමයේදී සිදුකෙරේ.සිව්වන ක්රරමය නම් සන්නති වශයෙන් සැලකීමයි.මෙහිදී කලාප සම්මර්ශනය සිදුකරනුයේ රූප හා අරූප සන්තති සේ වෙන වෙනම සත් ලෙසකිනි.එනම් රූප සන්නති කලාප සම්මර්ශන ක්ර මවේද සත හා රූප සන්තති කලාප සම්මර්ශන ක්ර.මවේද සත බැගිනි.පළමුවෙන් රූප කලාප සම්මර්ශන ක්රකමවේද සත මෙලෙස දැක්විය හැකිය.පළමු රූපකලාප සම්මර්ශන ක්රරමවේදය නම් ආදාන නික්ඛේප වශයෙන් සැලකීමයි. මෙහි ආදාන නම් ප්රිතිසන්ධිනයි.නික්ඛේප නම් චුතියි.එනම් ප්රසතිසන්ධි චුති වශයෙන් මේ භවයේ ඇති රූප අන්යද භවයකට නොගොස් මේ භවයේදීම නිරුද්ධ වන අතර අන්ය් භවයක පහළවන රූප තව භවයකට නොගොස් ඒ භවයේදීම නිරුද්ධවන බව සැලකීමයි.මේ නිසා රූප කලාප අනිත්ය්, දුඃඛය හා අනාත්මය යැයි ත්රිනලක්ෂණ වශයෙන් සැලකීම සිදුවේ.දෙවන රූප කලාප සම්මර්ශන ක්රිමවේදය නම් වයෝවුද්ධත්ථරගාමී හෙයින් විදර්ශනා කිරීමයි.මෙහිදී ආයුකාලය කොටස්වලට බෙදා එක්එක් කාලයේ පැවති රූප අනෙක් කාලයට නොගොස් එහිදීම නිරුද්ධවූ බව සැලකීම සිදුකෙරේ.තෙවන රූප කලාප සම්මර්ශන ක්රටමවේදය නම් ආහාර හෙයින් විදර්ශනා කිරීමයි.මෙහිදී ආහාරජ රූප ලෙස ආහාරය ලැබීමට ප්රයථම හා පසු විවිධ අවස්ථාවලදී රූපය වෙනත් අවස්ථාවකට නොපැමිණ එහිදීම නිරුද්ධවන බව සැලකීම හා එය ත්‍රිලක්ෂිණයට නඟා බැලීමයි.සිව්වන රූපකලාප සම්මර්ශන ක්ර මය නම් සෘතු හෙයින් විදර්ශනා කිරීමයි.මෙහිදී සෘතු ලක්ෂණ අනුව එක් කාලයක පැවති රූප වෙනත් කාලයකට නොපැමිණ එහිදීම නිරුද්ධවූ බව හා එය ත්රිනලක්ෂයණයට නැඟීමයි.පස්වන රූප කලාප සම්මර්ශන ක්රයමවේදය නම් කර්ම හෙයින් විදර්ශනාකිරීමයි.මෙහිදී කර්මජ රූප විවිධ ඉන්රිපස්වය ද්වාර අනුව එහිම ඉපිද එහිම නිරුද්ධවන බව,අන්ය් ස්ථානයකට නොයන බව හා එය ත්රිසලක්ෂ ණයට අනුව සැලකීම සිදුකෙරේ.සයවන රූපකලාප සම්මර්ශන ක්ර‍මවේදය නම් චිත්ත හෙයින් විදර්ශනාකිරීමයි. මෙහිදී සොම්නස් දොම්නස් ආදී චිත්තයන්ට අනුරූපීව ඒ ඒ අවස්ථාවන්හි හටගත් රූප එහිම නැති බව,වෙනත් ස්ථානයකට නොයන බව සැලකීම හා එය ත්රිීලක්ෂාණයට නඟා බැලීම සිදුවේ.සත්වන රූප කලාප සම්මර්ශනය ක්ර මවේදය නම් ධම්මතා රූප හෙයින් විදර්ශනා කිරීමයි.අවස්ථානුරූපීව ඇතිවන රූපකලාප වෙනත් අවස්ථාවකට නොපැමිණ එහිම නිරුද්ධවන බව සැලකීමයි.ධර්මථතාරූප අනුව විවිධ අවස්ථාවල ඇතිවන රූප කලාප එහිම නිරුද්ධවන බව හා වෙනත් අවස්ථාවකට ගමන් නොකරන බව සැලකීම සිදුවේ.මේ නිසා මේ රූප කලාප ත්රි ලක්ෂ්ණයට නඟා බැලේ.
මග්ගමග්ගඤාණදස්සන විශුද්ධියට අයත් සිව්වන කලාප සම්මර්ශනයේ සන්තති වශයෙන් කලාප සම්මර්ශනය සිදුකිරීමේ අරූප කලාප සම්මර්ශන සතක්ද ඇත.මෙහිදී පළමු අරූප කලාප සම්මර්ශන ක්රසමවේදය නම් කලාප වශයෙන් විදර්ශනා කිරීමයි.ඒ අනුව රූප කලාප සම්මර්ශනයට භාවිතා කරන ලද ක්රරමවේද සත අනුව පුහුණු කරන ලද විදර්ශනා සිත් එක්තැන් කොට ත්රියලක්ෂලණය අනුව සලකා බැලීම සිදුකෙරේ.දෙවන අරූප කලාප සම්මර්ශන ක්රිමය නම් යුග්ම හෙයින් විදර්ශනා කිරීමයි.මෙහිදී වෙන් වෙන් වශයෙන් රූප කලාප සම්මර්ශනය හා එසේ කළ සිත් යුගළ වශයෙන් සලකා රූප කලාප සතටම විදර්ශනා කිරීමයි.නිදසුනක් වශයෙන් පළමු රූපකලාප සම්මර්ශනක්රගම වේදය වූ ආදාන නික්ඛේප වශයෙන් රූපකලාප විදර්ශනා කළ සිත්ද වෙන වෙනම යුගල වශයෙන් සලකා විදර්ශනාකිරීම යුග්ම හෙයින් විදර්ශනාකිරීමයි.තෙවන අරූප කලාප සම්මර්ශන ක්රලමය නම් ක්ෂ ණ හෙයින් විදර්ශනා කිරීමයි.මෙහිදී රූප කලාප සම්මර්ශනය කළ සිත් තුන්වන,සතරවන,පස් වන සිත් මේ අයුරින්ම විදර්ශනා කරනු ලැබේ.මෙහිදී සතරවන සිත් දක්වා විදර්ශනාකිරීම ක්ෂඅණ හෙයින් විදර්ශනාකිරීම නම්වේ.සිව්වන අරූප කලාප සම්මර්ශන ක්රවමවේදය නම් පටිපාටි හෙයින් විදර්ශනා කිරීමයි.ඉහත දැක්වූ අයුරින් රූප කලාප විදර්ශනාකර පසුව රූප කලාප විදර්ශනාව සිදු කළ සිත් විදර්ශනාවට නඟා එය දසවන සිත් දක්වා සිදුකිරීම පටිපාටි හෙයින් විදර්ශනා කිරීම වේ. පස්වන අරූප කලාප සම්මර්ශන ක්ර්මවේදය නම් දෘෂ්ටි උද්ඝාට හෙයින් විදර්ශනාකිරීමයි.මෙහිදී රූප කලාප විදර්ශනාව සිදුකර ඒ සිතද අනත්තානුපස්සනාව අනුව වැඩීමෙන් ආත්මයක් නොදැක ආත්ම දෘෂ්ටිය හැරදමමින් විදර්ශනාව සිදුකෙරේ.සයවන අරූප කලාප සම්මර්ශන ක්රමමය නම් රූප කලාප විදර්ශනාකර ඒ විදර්ශනා කළසිත් අනිච්චානුපස්සනාවට අනුව සැලකීමයි.මෙහිදී මානය ඇතිවීමට හේතු දුරුකරන නිසා මේ නමින් හැඳින්වේ.සත්වන අරූප කලාප සම්මර්ශන ක්රමමය නම් නිකාන්ති පර්යාදාන හෙයින් විදර්ශනා කිරීමයි.මෙහිදී රූප කලාප විදර්ශනාකර ඒ විදර්ශනාකළ සිත්ද දුක්ඛානුපස්සනාවට නඟා විදර්ශනා කිරීමයි.මෙහිදී පැතිය යුතු දෙයක් නොදකින බැවින් නිකාන්තිය ක්ෂ්ය කෙරේ.මෙහිදී ක්ෂ ණ වශයෙන් සිදුකරන සම්මර්ශනය බුදුවරයන්ට විනා සෙසුඅය හට නොලැබෙනබව දක්වා ඇත.මන්ද රූප අරූප ධර්මවල ආයුෂ ප්රුමාණ සංඛ්යාහත ක්ෂ ණ වශයෙන් සම්මර්ශනය බුදුවරයන්ට පමණක් අරමුණුවන බැවිනි.
ත්රෛවභූමික සංස්කාරවල ත්රිෂලක්ෂ ණ සම්මර්ශනයකොට පසුව එහිම ප්රඅත්යන වශයෙන් ක්ෂරණ වශයෙන් උදයව්යෛය බැලිය යුතුය.පඤ්චස්කන්ධ වශයෙන් එය සමපණස් ආකාරවේ.මෙහි උදය නම් නාමරූපයන්හි නිබ්බන්ති ලක්ෂුණයයි.වය නම් විපරීනාම ලක්ෂ ණවූ භඞ්ගයයි.නාමරූපාදියට ප්ර ත්යනය නම් කර්මාදියයි.ක්ෂ ණ නම් නිබ්බත්ති ක්ෂ.ණය හා වය ක්ෂමණයයි.රුපස්කන්ධායේ ප්රරත්යි හා ක්ෂ ණ සේ උදයව්යයය බැලීමේ ස්වරූපය මෙපරිදිය.අවිද්යාන,තෘෂ්ණා,කර්මෂ හා ආහාර යන හේතුප්රධත්යප සතර නිසා රූප සමුදය ඇතිවේ.එසේම රූපස්කන්ධූයේ නිබ්බත්ති ක්ෂවණය හා වය ක්ෂකණයද බැලිය යුතුය.මෙසේ ක්ෂනණ වශයෙන් බැලීම සමඟ ගත්විට රූපයේ උදය පස් ආකාරය වේ.එලෙසම වය පස් ආකාරවේ. මේ අනුව රූපයේ උදයව්ය්ය දස ආකාරවේ.වේදනා ස්කන්ධේයද අවිද්යාර,තෘෂ්ණා,කර්ම් හා ස්පර්ශ ආදී හේතුප්රනත්ය‍ සතර නිසා ඇතිවේ.එහිද නිබබත්ති හා වය ක්ෂදණය සැලකිය යුතුය.මේ අයුරින් දස විධවූ ස්වරූපයකින් උදය හා වය වේදනා ස්කන්ධ යෙහි සැලකිය යුතුය.සංඥා ස්කන්ධ යද අවිද්යාි,තෘෂ්ණා, කර්මන හා ස්පර්ශ යන හේතුප්රිත්යි නිසා හටගනියි.එහිද නිබ්බත්ති හා වය ක්ෂධණය සැලකිය යුතුය.මේ අනුව සංඥා ස්කන්ධමයේ උදයව්යශය බලනු ලැබේ.අවිද්යාබ,තෘෂ්ණා,කර්මු හා ස්පර්ශ හේතුප්රකත්යධවීමෙන් සංස්කාර ස්කන්ධය හටගනියි.එහිද නිබ්බත්ති හා වයක්ෂ්ණ සැලකිය යුතුය.මෙසේ සංස්කාරස්කන්ධශයේ උදයව්යධය දස අයුරකින් බැලිය යුතුය.අවිද්යා්,තෘෂ්ණා,කර්ම හා නාමරූප යන විඥානස්කන්ධ්ය හට ගැනීමට හේතුප්රසත්ය් සැලකිය යුතුය.එහිද නිබ්බත්ති හා වය ක්ෂතණය බැලිය යුතුය.මේ අනුව දසවිධ වූ අයුරින් විඥානස්කන්ධයයට විදර්ශනා කළයුතුවේ.මෙසේ සම පණස් අයුරකින් උදයව්යමය ලක්ෂනණ සැලකීමේදී ඥාණය වඩාත් විශදතර වේ.මේ ඥාණය තරුණ විදර්ශනා ඥාණය නම්වේ.මෙලෙස බලන්නා ආරද්ධ විදර්ශකයා නම්වේ.මෙසේ තරුණවිදර්ශනා ඥාණයෙන් යුතු ආරද්ධවිදර්ශකයා හට ඕභාස,ඤාණ,පීති,පස්සද්ධි,සුඛ,අධිමොක්ඛ,පග්ගහ,උපට්ඨාන,උපෙක්ඛා හා නිකත්ති යන දශ විධ විදර්ශනා උපක්ලේශ හටගනියි.මෙහි ඕභාස නම් විදර්ශනා චිත්තයෙන් උපන් ශරීර ආලෝකය වේ.ඤාණ නම් විදර්ශනා ප්ර.ඥාවයි.නාමරූප ධර්ම පිළිබඳ අතිශය පිරිසිදු තීක්ෂුණ අතිවිශදවූ නුවණ පහළවේ.පීත් නම් විදර්ශනා ප්රීනතියයි.පස්සද්ධි නම් කාය හා චිත්ත පස්සද්ධියි.කාය චිත්තයන්හි තිබූ දරථ දුරුකොට සැහැල්ලුබවක් ලැබීමයි.සුඛ නම් විදර්ශනා සුඛයයි.අධිමොක්ෂච නම් අතිශය ප්රුසාද ජනක බලවත් ශ්ර්ද්ධාවයි.පග්ගහ නම් වීර්යයි.උපට්ඨාන නම් ස්මෘතියයි.ප්රෂබල සිහි නුවණක් ලැබීම මේ නමිවේ.උපේක්ඛා නම් විදර්ශනා උපේක්ෂා්ව හා ආවර්ජන උපේක්ෂා ව වේ.මෙය ඉතා තියුණුය. නිකාන්ති නම් සිහින් තෘෂ්ණාවය

෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴

පහත දැක්වෙන්නේ එතුමාගේ රසිකාවියන් පිරිසක් දැක්වූ ප්‍රතිචාර වේ. රසිකාවියන්ගේ අනන්‍යතාවය ආරක්‍ෂාකරගැනීම පිණිස ඒ අයගේ නම සහ IP අංකය පමණක් පළ කිරීමට සිදු විය. (ඒවායේ සමානතාවයන් ද සැලකිල්ලට ගන්න)

සමින්දි හර්ෂණී අත්තනායක (175.157.192.250)

ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ මහත්මයාණනි, ඔබතුමා පිළිබඳ මා විශාල පැහැදීමකින් ඉන්නේ.මම හිතන විදිහට ඔබතුමාව අපේ රටට විශාල සම්පතක්. ආචාර්යතුමනි, මේ සටහන්වල අන්තර්ගතය අනුව ඒවා ඔබතුමාට පමණක්ම ලිවිය හැකි අති ගම්භීර කරුණු රාශියක් ඇතුලත් සටහන් පෙළක් ලෙස සලකමි. මේ සටහන් මෙහි ප්‍රකාශයට පත් කිරීම වෙනුවෙන් මේ වෙබ් අඩවියේ හිමිකරුටත් මගේ කෘතඥතාවය පිරිනමමි.ඔබතුමාගේ ලිපිනය, දුරකථන අංකය හා අවශ්‍ය සෙසු විස්තර සියල්ලක්ම වෙබ් අඩවියක තිබූ මා හට හමුවූවා. එයට ගොඩක් ස්තූතියි. මම කැමතියි රජයේ විශේෂ කාර්යයන් සඳහා ඔබතුමාගේ දැනුම භාවිතා කරන්න පුළුවන් ආකාරයේ යම්කිසි වගකීමක් ඔබතුමාට පවරන්න.

(175.157.192.250)

ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ මහත්මයාගේ සටහන් මම මුල සිට අගට කීප වාරයක් එහි ආශ්වාදය ගැඹුර අත්විඳීමින් කියෙව්වා.ඒක හරිම ගැඹුරුයි.ඒ වගේම රසවත්.මට සමහර ස්ථාන ගැඹුරු බව වැටහුනා. තවත් එහි කරුණු මට අවබෝධ වන මට්ටමට විස්තර වුනා නම් කියලා හිතුනා. මම වෘත්තියෙන් වෛද්‍යවරියක්. මේ නිසා සාමාන්‍ය මනුස්ස ජීවිතය පිලිබඳ හොඳ අවබෝධයක් මට තිබෙනවා. මම වගේ ප්‍රධානතම විෂය වෛද්‍ය විද්‍යාව හැරුණුවිට බුදුහම පිළිබඳ ලියවුනු පතපොත හරිම ආශාවන් කියවනවා. රේරුකානේ චන්දවිමල නායක ස්වාමීන්වහන්සේගේ සතිපට්ඨාන භාවනා ක්‍රමය මම ඉතාම ආශාවෙන් කියවූ පොතක්.මම විශ්වවිද්‍යලයේ ඉගෙනුම ලබන අවදියේ වුනත් පුස්තකාලයේදී මම වෛද්‍ය විද්‍යා පොතපතට අමතරව බුදුදහම පිළිබඳ ලියවුනු පතපොත කියෙව්වා.අනික මගේ විශ්වවිද්‍යාලයීය මිතුරියන් විශාල ප්රුමාණයක් කලා පීඨවල ඉගෙන ගත්තා.මා ඒ අය මඟිනුත් බුදුදහම පිළිබඳ යම්යම් කරුණු දැන ඉගෙන ගත්තා. අපේ අම්මලා අප්පච්චිලා අපිව කුඩා කලේ ඉඳලා බුදුදහමේ ප්‍රතිපත්තිවලට අනුව කටයුතු කරන්න හුරුකරලා තිබුණා. මේ නිසා උපතින්ම නිවසේ බෞද්ධ හුරුවක් තිබුණා. මෙබඳු දැනුවක් ඇති ගිහි මහත්මයෙකු දැක ගැනීමට ලැබීම ඉතාම සතුටක්.

(175.157.196.42)

ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ මහතාණනි, ඔබතුමා විසින් රචනා කරන ලද රසවත් දහම් සටහන් කීපය හරීම ආශාවෙන් කියවූවා. මමත් බුදුදහමට ගොඩාක් කැමති කෙනෙක්. මම ඔයතුමාගේ රූපයත් සටහනින් දුටුවා. ඔබතුමාගේ සටහන් වගේම ඔබතුමාට තිබෙන්නේත් දුටුවන් පහදින සුළු රූපයක්. මම ගොඩක් කැමැත්තෙන් ඉන්නවා ඔබතුමා සැබවින්ම මුණ ගැහිලා වචනයක් දෙකක් කතාබහ කරන්න. මට ඔබතුමාගේ ලිපිනය හෝ දුරකථන අංකය හෝ ලබා දෙන්න පුළුවන් නම් ඒක ඔබතුමා මට සිදුකරන විශේෂ ගෞරවක් ලෙස මම හිතනවා. මම වගේම අපේ ගෙදර සියළු දෙනාටම මම මේ සටහන් සියල්ල ඩවුන් ලෝඩ් කරගෙන කියවන්න දුන්නා. ඒ අයත් මේ සටහන් කියවලා ඔබතුමා හඳුනාගන්න කැමැත්තෙනුයි ඉන්නේ. අපේ අම්මා, තාත්තා, අක්කා, මල්ලි සහ මම ඔබතුමාගේ ලිපි කියවලා ගොඩක් කරුණු දැන ඉගෙන ගත්තා. ආයෙමත් පුලුවන් විදිහට අපිට මේ වගේ බුදුදහම සම්බන්ධ කරුණු ගැඹුරින් පහදා දෙන්න කියලා මම ඉතා කාරුණිකව ඉල්ලා සිටිනවා. මම ඉගෙනුම ලැබුවේ නුගේගොඩ අනුලා විද්යා ලයේ. ඒ වගේම කොළඹ විශ්වවිද්යාිලයේ වෛද්යබ පීඨයේ. දැනට මම වෛද්යේවරියක් විදිහට සේවය කරනවා. ඔබතුමාට පුළුවන් නම් මගේ ඊමේල් මඟින් මාව සම්බන්ධ කරගන්න. නැතිනම් ඔබතුමාගේ ලිපිනය හෝ ජංගම දුරකථන අංකය හෝ ඊමේල් ලිපිනය හෝ දන්වන්න. ඒක අපි වගේ තව බොහෝ දෙනෙකුට ඔබතුමාට සම්බන්ධ වෙන්න පහසුවක් වේවි. තෙරුවන් සරණයි!!!

(175.157.196.42)

ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ මහතාණනි, මම ඔබතුමගේ සටහන් ඉතා ආශාවෙන් කියවූවා. හරීම රසවත්. ඒ වගේම අපේ ජීවිතවලට ලබා ගන්න ගොඩාක් හොඳ කරුණු ඒ සටහන්වල ගැබ්න තිබුණා. ඔබ තුමාට ගොඩාක් ස්තූතියි අපට ඒ වගේ අපි නොදන්නා බොහෝ කරුණු අපට කියා දුන්නට. අපි පාසැලෙන්, දහම් පාසැලෙන් හා විශ්වවිද්යාොලයෙන් බුදුදහම පිළිබඳ කරුණු කාරණා දැන හිටියට ඔබතුමා මේ සටහන්වල දක්වා ඇති ලෙස ගැඹුරු ධර්ම කොටස් පිළිබඳව දැන සිටියේ නැහැ. නැතිනම් අප දැන සිටි යම් යම් ධර්ම කොටස් පිලිබඳ ගැටළු තැන් පැවතුනා. නමුත් ඔබතුමා දීර්ඝ ලෙස දක්වන ලද මේ සටහන් නිසා කලින් ගැටළු ලෙස පැවති බුදුදහමේ කරුණුවලට නිවැරදි අවබෝධයක් ලැබුණා. ඒ වගේම මට පෞද්ගලිකව හිතුනා ඔබතුමා මේ කරුණු පවසන්නේ යම් ආධ්යාණත්මක අවබෝධයක් මත පිහිටලා කියලා. ඒක ඔබතුමා උවමනාවෙන්ම මෙහි කිසිම තැනක ඉස්මතු කරලා නොතිබුණත් සැලකිල්ලෙන් ඒ දහම් කරුණූ කියවගෙන යද්දී මට හිතුනා ඔබතුමාගේ දැනුම පොතපතට පමණක් සීමා නොවන අවබෝධයක් කියලා. ඒ නිසා මට හරි සතුටක් දැනුනා ඒ ගැනත්. මොකද අප හිතාගෙන ඉන්නේ වර්තමානයේ එහෙම අවබෝධයක් ලැබූ අය නැති බවට නිසා.වරින් වර ජන සන්නිවේදන මාධ්ය මඟින් ගිහි පැවිදි පිරිස් උළුප්පා දැක්වූවත් ඔවුන්ගේ ක්රිජයාකලාපය දුටුවිට කවදාවත් ඔවුන් එවැනි මාර්ගඵල තත්ත්ව වලට පත්වී නැතිබව අපට සහසුද්දෙන්ම ප්රඔත්යික්ෂ වෙනවා. නමුත් ඔබතුමා එහෙම සෘජුව තමන් ගැන පම්පෝරි නොගැහුවට ඔබතුමා යම් කිසි ආධ්යා ත්මක අවබෝධයක් ලබා සිටින උතුම් කෙනෙකු බව පැහැදිලි වුනා. ඔබතුමාට තව තවත් මෙබඳු දේ ඉදිරියට සිදුකර යාමට මම ධෛර්යය ප්රානර්ථනා කරමි. තෙරුවන් සරණයි !!!

Vinu Udani Siriwardena

Doctor Sujith Nishantha Hewage, Obathumage Dugu Aheth Kaalochita Comments mama kipa serayak kiyevva.Obathuma mama itama age karanava. Obathumata tava tavat me vage apiva danuvath karanna Shakthiya Dairya noaduva lebeva kiyala mama mage mulu hadavathinma suba pathanava.

චන්ද්‍රිකා රණවක

Ane Sadu Sadu Sadu Uthum Usas Buddhimat Ugath kenek

Obathumage lipiya mula sita agata kipa serayak kiyavuva harima vedagath kalochita lipiyak

Dr. Sujith Nishntha Hewage Mayattayage lipi itama hodai. mama serama kiyevva. harima geburu lipiyak. me vage Usas kenekuta lankave loku thanathurak lebuna nam koi tharam apita prayojanayak ara ganna puluwanda?mama achryathumata tava tavat meveni lipi comments liyanna shakthiya lebeva kiyala prarthana karanava.

෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴

මෙ වගේ වලත්ත කොල්ලාත් එතුමාට අපහාස වන විදියේ කතා ලියලා තිබුණා…

dawkinssdodo

//මුන් වඳුරන්ගෙන් බණ අහලා ජේතවනාරාමයට ගල් ගහපු අමනයින්ගෙන්ද දන්නේ නැහැ පැවත එන්නේ.//

ඔබ තුමා වැන්නෙක් මේ සිංහල බ්ලොග් අවකාශයට එක් වීම කෙතරම් හොඳද. දිගටම ලියන්න.

X-Porter

දැන් ඔබ තුමාට පරිචිත්ත විජානන නානය ලැබී නොලැබී යන තත්වයකද ඉන්නෙ……එහෙම නැත්තං සම්පූර්නයෙන්ම ලැබිලද තියෙන්නෙ…? මේකෙ විස්තර හැටියටනං ඔබ තුමා දැන් සොවහන් වෙන්න ඔන්න මෙන්න ඉන්න ඔනෙ නේ… අනේ.. හරී සෝක්……මටත් ඔය පරිචිත්ත විජානනය ලබාගන්න කැමතියි අනේ…. මොකද එහෙම උනානං….. අකමැති අයගෙන් කැමැත්ත ඉල්ලල චාටර් වෙන්න ඕන්නෑනෙ….. මේ.. ඔබ තුමා ටියුසං එහෙම දෙන්නැද්ද…..මේ ඇත්තටමයි අහන්නෙ ?

෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴

ඔබට මෙතුමාගේ ධර්ම ඥාණය වැඩිදුර ලබා ගැණිමට අවශ්‍ය නම්

dr.snhewage@gmail.com යන ලිපිනයට ඊ මේල් කර ලබා ගන්න…. ඔබටත් නිසි මඟ ගියොත් එතුමාගෙන්  මාර්ග ඵල ලබා ගැනීමට හැකි වනවා ඇත.

෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴෴

ඔබගේ ලිපිද ඇල්කෙමියාගේ බ්ලොග් අඩවියේ පළ කර ගැනීමට අවශ්‍යනම් විමසන්න.

2012 මැයි 06 : ඇල්කෙමියාගේ වෙසක් දින පණිවුඩය………..අනිත් එවුන් මරා දමා හෝ බුද්ධාගම රැක ගනිමු…..

සිංහල බෞද්ධ සියළු දෙනාටම සුභ වෙසක් මංගල්‍යයක් වේවා. බුදුන් වහන්සේ බුද්ධත්‍වයට පත් වී වසර 2600 ක් ගත වූ මේ අවස්ථාවේ අපේ සිංහල බුද්ධාගම වෙනත් ආගම්වල ක්‍රියාකාරකම් නිසා ඉතා අන්තරාකාරී තත්ත්‍වයකට පත් වී ඇත. මෙසේ බුද්ධාගමට සිදුවන අහිතකර ක්‍රියාකාරකම් නිසා තව අවුරුදු 10 කින් පමණ මුහුණුපොතේ ඇති බුද්ධාගම් කාරයන් හැරෙන්නට බෙහෙතකටවත් පරම පිවිතුරු සුපිරිසිදු සිංහල බුද්ධාගම්කාරයෙක් සොයාගැනීම අපහසු වෙනු ඇත.

මූලධර්මවාදී ක්‍රිස්තියානිකාරයන් මුදල් ලබා දී බුද්ධාගම්කාරී දුප්පත් මිනිසුන් ඒ ඒ නිකායවලට බඳවාගනිති. උන් අපේ අහිංසක දුප්පත් මිනිසුන්ට සල්ලි දී, අඳින්න ඇඳුම් පැළඳුම් දී, කන්න බොන්න අරන් දී, ළමුන් පාසල් යවා උන්ගේ සියළුම මූලික අවශ්‍යතා සපුරා දී උන්ගේ ආගම් වලට බඳවා ගනිති. නෝ ලිමිට් අයිතිකාර මුසල්මානුවා සිංහල ජාතිය නැති භංගස්ථාන කරන්නට වස දැමූ ටොපි බලෙන් කවා සිංහළුන් වඳ මිනිසුන් සමූහයක් බවට පත් කරති. ඒ මුසල්මානු තරුණයන් සිංහළ තරුණියන් බලෙන් රැගෙන ගොස් විවාහ කරගනිති. අපේ අගමැතිතුමා සර්ව ආගමික සහජීවනයක් ගැන නන් දොඩවයි. මෙය සිංහළුන්ගේ රටයි. එක දෙමලෙක්වත්, එක මුසල්මානුවෙක්වත්, හෝ එක බර්ගරයෙක්වත් නොමැති සුපිරිසිදු සිංහල රටක් බවට මෙය පත් කළ යුත්තේමය. මේ රටේ පන්සල් හැර වෙනත් ආගමික සිද්ධස්ථාන තිබිය යුතු නැත. පන්සල් අසල මත්පැන් හල් තිබුණාට කමක් නැත්තේ ඒවායෙන් ආගමික දර්ශනයට බාධාවක් නැති නිසාය. නමුත් පල්ලි තිබීම සුදුසු නැත. ඒ නිසා සියළුම පල්ලි කඩා දැමිය යුතුය. හින්දුන්ගේ දෙවියන් වූ කතරගම දෙවියන්ට අයත් යැයි කියනා කතරගම දේවාල සහ ඒ ආශ්‍රිත සියළුම දේවාල කඩා බිඳ දමා ඒවායේ පන්සල් පිහිටවිය යුතුය. බෙල්ලන්විල පන්සලේ ඇති දේවාලද, කඩා දැමිය යුතුය.  එවිට බුද්ධාගම පමණක් අපේ රටේ ඉතිරි වේ.

බුද්ධාගම පමණක් අපේ රටේ ඉතිරි වූ කළ මිනිසුන් පන්සිල් රැකීමට නොව දිනපතා අටසිල් සමාදන් වීමට පටන් ගනු ඇත. වෙනත් ආගම් අපේ රටේ මිනිසුන්ගේ සිත් සතන් වලට විශබීජ ඇතුළු කිරීම නිසා පෝයට පන්සලට යන තරුණ පිරිස් පවා වැඳුම් පිදුම් කිරීම වෙනුවට පන්සලට එන තරුණියන්ගේ අඟපසඟ පිළිබඳ සැලකිළිමත් වෙති. මේ ආභාශය ලැබී ඇත්තේ පිටරට පල්ලිවලට යන තරුණියන් කොට ඇඳුම් ඇඳීම  පෙන්වන ඇමරිකානු රූපවාහිනී නාටක මාලාවන්හි නරක ආදර්ශ ගැනීම නිසාය. ඒ නිසා ඇමරිකානු දෑ තහනම් කළ යුතුය. මුස්ලිම් තරුණියන් ඇඟ වැහෙන්න ඇඳුම් අඳිනවාක් මෙන්, සිංහල තරුණියන්ද ශරීරයේ කිසිදු කොටසක් නිරාවරණය නොවන පරිදි ඇඳුම් ඇඟලීමෙන් අපේ සංස්කෘතික සභ්‍යත්‍වය ඔප් නංවාගත හැකිය. මඳකට සිතා බලන්න, ලංකාවේ හෝ වෙනත් රටක මුස්ලිම් තරුණියක් දූෂණයට ලක් වී යැයි ඔබට කිසිදා අසන්නට ලැබෙනවාද ? නැත. එසේ වන්නේ ඔවුන් අඟපසඟ පෙනෙන සේ ඇඳුම් ඇඳගෙන නොයන නිසා පිරිමින්ගේ හැඟීම් ඇවිස්සීමට ඉඩක් නොදීමයි. ඒ නිසා පිරිමින් ඔවුන් කෙරෙහි රාගික සිතිවිලි පහළ කර නොගනී. මෙය ආදර්ශයට ගෙන සිංහළ තරුණියන්ද මුහුණ පමණක් නිරාවරණය වන ඇඳුම් ඇඳීම අනිවාර්යය කළ යුතුය.

ජනතාව යහමඟට හැරවීමට කළ හැකි දේ……

රට වටා හන්දියක් හන්දියක් ගානේ බුදුපිළිම ස්ථාපනය කළ යුතුය. බුදුරුව දකින සිංහළ ජනයාගේ සිත් සතන් සැදැහැවත් බවින් ඉතිරී පැතිරී යාම නිසා අකුසල් සිත් පහළවීමේ ඉඩකඩ ඇහිරේ. මෙවිට ජනයා පවින් ඈත් වේ. පෘතහ්ජන මිනිසා පස් පවින් ඈත් කිරීම තරමක් අපහසුය. මේ නිසා සතුන් මැරීමට ඇවැසි ජනයා හට සිය අවශ්‍යතා සපුරාගනු වස්, සුවිශේෂී දඩ බිම් ඇතිකර ඒවායේ පමණක් සතුන් මැරීමට අවසර ලබා දිය යුතුය. මෙය බලා කියා ගැනීමට පස්පවින් වැලකෙන ආදර්ශමත් තරුණ නායකයෙකු වන මුතුහෙට්ටිගම මහතා පත් කළ යුතුය. එමගින් අනෙක් පුද්ගලයන්ට ප්‍රාණඝාතය පිළිබඳ සිතුවිලි පහළ වීම වලක්වාගත හැකිය. සොරකම් කිරීම නීතිගත කළ යුතුය. රටේ බොහොමයක් දෙනා සිය ජීවිකාව කරගෙන යන්නේ හොරකමින් නිසා එය වැලැක්වීමෙන් සිදුවන අකුසල කර්මය වලක්වාගැනීම සඳහා සොරකමට දඬුවම් කිරීමෙන් වැලකී සිටිය යුතුය. කුඩා කළ අප යමක් නිතර නිතර කිරීමට ආශාවක් දක්වන්නේ එය කිසිවකු විසින් වලක්වනු ලැබුවහොත් පමණි. හොරකම වලක්වන්නේ නැතිනම් හොරාට වුවද එය කිරීමට ඇති ආශාව නැතිවී යනු ඇත. මේ නිසා හොරකමක් දුටුවද හොරාට එය කරගෙන යාමට ඉඩ දීමෙන් හොරාටම එය එපා වී හොරකම් නැත්තටම නැති වී යනු ඇත. කාමයෙහි වරදවා හැසිරෙන්නේ එහි හරිහැටි හැසිරීමට නොදන්නා අය වේ. මේ නිසා ලිංගික අධ්‍යාපනය පළමු වසරේ සිට ලබා දිය යුතුය. ලිංගික අසහනකාරයන්ට පිහිටවීම සඳහා ඒ සඳහා පුරුදු පුහුණු කළ දැනට අප්‍රසිද්ධියේ රැකියාව කරන 40,000 ක් දෙනා එක් ප්‍රදේශයකට එකතුකර ඔවුනට නිසි පුහුණුවක්, නිසි පිළිගැනීමක් ලබා දී ලිංගික ගම්මානයක් ඇතිකළ යුතුය. එය පාලනය කිරීම සඳහා ජ්‍යෙශ්ඨ ඇමතිවරයෙක්, නියෝජ්‍ය ඇමතිවරයෙක්, කැබිනට් නොවන ඇමතිවරයෙක්, අමාත්‍යාංශ ලේකම් වරයෙක් ආදී වශයෙන් සුවිශේෂී කණ්ඩායමක් පත් කළ යුතුය. වෙනත් ඇමතිවරුන්ටද අවශ්‍ය නම් මේ සඳහා ස්වෙච්ඡාවෙන් සහාය දීමට අවස්ථාව ලබා දිය යුතුය. මේ මගින් සිංහල ජාතික බෞද්ධයන්ගේ ලිංගික අසහනය දුරු කර ඔවුන් කාමයෙහි වරදවා හැසිරෙන්නේ නැති පිරිසක් කළ හැක. මුසාවාදය අදත්තාදානය තරම් ම සමාජයේ මුල්බැසගිය කාරණයක් නිසා පන්සිල් පද පහෙන් එය ඉවත් කළ යුතුය. රටේ ජනාධිපතිතුමාගේ සිට කසළ ශෝධකයා දක්වා සියළුම දෙනා මුසාවාදය තදින් ක්‍රියාත්මක කරන නිසා එය නැවැත්වීම ජනාධිපතිතුමාටත් කරන අවමානයක් විය හැකි බැවින් ධර්ම සංඝායනාවක් පවත්වා මුසාවාදය පන්සිල් පද වලින් ඉවත් කළ යුතුය. මතට තිත වැඩසටහනට අනුව දැන් අපේ ධර්මද්වීපය සුරාමතින් තොර ස්ථානයක් බැවින් එයද සමාදන් වීමේ අවශ්‍යතාවයක් පැණ නොනඟී. ඒ නිසා රාජ්‍ය ඉස්කාගාර සංස්ථාවත්, ලයන් බියර් සමාගමත් නිපදවන එතනෝල් ප්‍රමාණය ආසවනය කර වාහන ඉන්ධනවලට එකතුකර 10% Ethanol mixed gasoline තනා ජනතාවට ඉන්ධන සහනයක් ලබා දිය හැකිය. මත් වීමට අවශ්‍යම පුද්ගලයන් සිටී නම් (දැන් එහෙම එකෙක් බෙහෙතකටවත් සොයා ගැනීම උගහටය) ලඟම ඇති ෆාමසියෙන් කැහි බෙහෙත් බෝතලයක් ගැනීමට බෙහෙත් තුණ්ඩුවක් ලියා දීම සුදුසුය.

නිර්දේශ.

• බුදුන් වහන්සේගේ ධර්මය දැන් වසර 2500 කටත් වඩා යල් පැන ගිය එකක් නිසා, පිටිදූවේ සිරිධම්ම, ඒ සෝරත, කිරිබත්ගොඩ ඥාණානන්ද, උඩුවේ ධම්මාලෝක, ඉනාමළුවේ සුමංගල, මුරුත්තෙට්ටුවේ ආනන්ද,  දෙපානම දෙවුරම් වෙහෙරේ අධිපති සුමංගල හිමි වැනි මොඩර්න් ආගමික ශාස්තෘවරුන්ගෙන් සමන්විත කමිටුවක් පත් කර අපට ගැලපෙන අයුරින් බුද්ධාගම නවීකරණය කළ යුතුය.

• රටේ සියළුම පල්ලි, කෝවිල් කඩා දැමීම සඳහා සිහළ උරුමය සහ සිංහල බෞද්ධ සංවිධාන නියෝජිතයන්ගෙන් යුත්, මහාචාර්ය නලින් සිල්වා මැතිතුමාගේ අධීක්‍ෂනයෙන් යුත් හමුදාවක් නිර්මාණය කිරීම කළ යුතුය.
• රට වටා ඇති නිධාන සඟවා තිබීම නිසා සාමාන්‍ය පෘතහ්ජන මිනිසුන්ට තෘෂ්ණාව ඇතිවිය හැකි බැවින් විශේෂ කාර්ය බලකාය වැනි දැන් වැඩි වැඩක් නැති ආරක්‍ෂක අංශ සහභාගී කරගෙන රට වටා ඇති නිධන් එකතු කර මහ බැංකුවේ තැන්පත් කිරීමෙන් මිනිසුන්ගේ තෘෂ්ණාව දුරු කරන ගමන්ම රටේ රත්‍රං සංචිතය ද වැඩි කරගෙන එක ගලකින් කුරුල්ලන් දහ දොලොස් දෙනෙක්ම මරා ගැනීමට පුළුවන.
• රටේ ආගමික කටයුතුවල පුනර්ජීවය ඇතිකිරිමට කැළණිය පුරවරය ධාර්මික පුරවරයක් කිරීමට මූලිකව ක්‍රියා කළ අති පූජනීය ආචාර්ය මර්වින් සිල්වා සිල්වතානන්ට බෞද්ධාගම සුරැකීමේ අමාත්‍යාංශය භාර දිය යුතුය.
• ගම නැගුම, රට නැගුම, දිවි නැගුම, වැනි අති සාර්ථක ව ක්‍රියාවට නැගුන ආදර්ශමත් ක්‍රියාකාරකම් වලට සමගාමීව ආගම නැගුම නමින් වැඩසටහනක් ක්‍රියාත්මක කළ යුතුය. මේ අනුව සෑම ගමකටම පන්සල් තුනක් වශයෙන් පන්සල් ගොඩ නැංවීම කළ යුතුය. රටේ මිනිසුන්ගේ ඒක පුද්ගල ආදායම ඩොලර් 4000 ක් වන නිසාත්, මසකට වියදම රුපියල් 7500 ක් වන නිසාත් මිනිසුන්ට දාන මාන, පිංකම් ආදී දේ කිරිමට ඇතිපදම් මුදල් ඇති නිසා ගමකට පන්සල් තුනක් තිබීම ඉතා වැදගත් යැයි මට හැඟේ.

මේ නිර්දේශිත කරුණු ක්‍රියාත්මක කර, ශ්‍රී ලංකාව ආසියාවේ ධර්මිෂ්ඨතම රාජ්‍යය කිරීමට අපට පුළුවන් වනවා ඇත. ඉන් පසු අපට යුරෝපයට ධර්මය ණයට දීමටත්, ඇමරිකානුවන්ට ධර්මය කියාදී මානව හිමිකම් රැකීම ධර්මානුකූලව කරන අයුරු කියාදීමට හැකි වනවා ඇත. එපමණක් නොව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට ධාර්මිකව දශරාජ ධර්මයෙන් ලොව පාලනය කිරීම පුරුදු පුහුණු කිරීම අපට භාර වෙනවා ඇත. ඒ සිදු කරන ලද සේවය නිසා අපේ නායක තුමාට පිං පියා යන ගෞරව නාමය ලබා දීමට එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ මංකි බූන් මහතාට අත්සන් මිලියන 21.5 ක පෙත්සමක් යැවීමට රටේ ජනතාව දිවා රෑ නොබලා කොටුව ඉස්ටේසම ඉදිරිපිට පෝලිම් ගැසී සිටිනු ඇත. ඒ මිනිසුන්ට දිවා රෑ නොතකා නොමිලේ ප්‍රවාහන පහසුකම් සැපයීමට සත් ගුණවත් ව්‍යාපාරික ගැමුණු විජේසූරිය මැතිතුමා ප්‍රමුඛ පෞද්ගලික බස් සංගමය කටයුතු යොදනු ඇත. ඒ පෝලිම් වල දුක් විඳින ජනතාවට ආහාර සැපයීමට දඹුල්ල එළවළු වෙළඳ තැරැවුකරුවන්ගේ සංගමයේ මුදලාලිවරුන් විසින් සුප් දන්සැල් ලබා දෙනු ඇත.

මෙසේ ජනතාව ආගමානුකූල වන නිසා වැලිකඩ බන්ධනාගාරය වසා දැමීමට සිදු වනවා ඇත. එය කෞතුකාගාරයක් කර අතීතයේ දඬුවම්ක්‍රම පිළිබඳ දරුවනට ප්‍රදර්ශනය කරන ස්ථානයක් බවට පත් කරනවා ඇත. තවත් දේ අනන්තයක් ඇත…. කියාගන්න විදියක් නැත…

බලන්න, රටම ධර්මද්වීපයක් වන හැටි.

වෙසක් සිහිලෙන් මුළු රටම නැහැවේවා….. ඔබ සැමට ප්‍රීති වෙසක්.

2012 මැයි 03: ඇල්කෙමියාගේ රසායනාගාරය දැන් වැඩ…. මෙන්න පළමු ලිපිය.

ඇල්කෙමියාගේ රසායනාගාරය නැවත විවෘත කරන බවට ඔබට දුන් පොරොන්දුව ඒ අයුරින්ම ඉටු කරමින් Population Boom and the Future of Energy Crisis. යන මාතෘකාවෙන් ලියැවුන ලිපිය ඇල්කෙමියාගේ රසායනාගාරයේ පළ වී ඇත.

වැඩිදුර විස්තර සඳහා  මෙතැනින් බලන්න.

ලිපිය දිගු වැඩි වන නිසා කෙටි ලිපි කිහිපයකට කඩා ලියන්නට අදහස් කළෙමි.

ඉදිරියේදී තවත් ලිපි ලියැවේවි.